Η πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας στην Ελλάδα στην πανδημία και μετέπειτα
Μάγδα ΓαβανάΗ Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας (ΠΦΥ) δεν περιγράφεται μόνο ως ένα επίπεδο φροντίδας πριν τη νοσοκομειακή ή τα τμήματα επειγόντων περιστατικών, ούτε αναφέρεται περιοριστικά στις ιατρικές υπηρεσίες που παρέχονται σε ένα Κέντρο Υγείας. Αποτελεί μια συνολική προσέγγιση από την προαγωγή της υγείας και την πρόληψη ως τη διαχείριση χρόνιων νοσημάτων και την παρηγορητική φροντίδα, με έμφαση στην ολοκληρωμένη και καθολική φροντίδα, τη διατομεακή δράση και την εμπλοκή της κοινότητας. Η πανδημία έκανε επιτέλους ορατή στην Ελλάδα την ΠΦΥ και ανέδειξε τις πολλές αδυναμίες της, αλλά και δυναμικά χαρακτηριστικά που όμως δεν αξιοποιήθηκαν.
Η έλλειψη επαρκών υποδομών και πόρων για την αντιμετώπιση της αυξημένης ζήτησης υπηρεσιών ήταν από τα πιο πιεστικά ζητήματα, ιδίως σε αγροτικές και υποεξυπηρετούμενες περιοχές, θέτοντας σε κίνδυνο την ασφάλεια ασθενών και εργαζομένων. Η ελληνική κυβέρνηση θα έπρεπε να είχε προτεραιοποιήσει την ταχεία κατανομή κονδυλίων προς την ΠΦΥ, ενώ η επένδυση σε υποδομές τηλεϊατρικής θα μπορούσε να προσφέρει ασφαλέστερες εναλλακτικές λύσεις για τους ασθενείς.
Η πανδημία ανέδειξε τη χρόνια υποστελέχωση της ΠΦΥ, η οποία έχει επιδεινωθεί από τα χρόνια μέτρων λιτότητας και τη διαρροή επιστημόνων. Πολλοί επαγγελματίες ΠΦΥ ήταν υπερφορτωμένοι, υποαμειβόμενοι και ανεπαρκώς εκπαιδευμένοι για να χειριστούν την πολυπλοκότητα μιας πανδημίας. Για να μετριαστεί αυτό, ήταν απαραίτητα μέτρα επείγουσας πρόσληψης προσωπικού και στοχευμένης εκπαίδευσης των εργαζομένων. Αντ’ αυτού, η κυβέρνηση επέλεξε τις εμβαλωματικές μετακινήσεις γιατρών και νοσηλευτών προς τα νοσοκομεία.
Ο κατακερματισμός στο Ελληνικό Σύστημα Υγείας, με την έλλειψη διασύνδεσης μεταξύ ΠΦΥ, δευτεροβάθμιας περίθαλψης και υπηρεσιών δημόσιας υγείας, με τον κακό συντονισμό και την έλλειψη σαφών πρωτοκόλλων συνεργασίας, οδήγησε σε καθυστερήσεις στις εξετάσεις, την ιχνηλάτηση επαφών και τις παραπομπές ασθενών. Θα έπρεπε να είχε υιοθετηθεί μια πιο ολοκληρωμένη προσέγγιση, με την ΠΦΥ σε κεντρικό ρόλο.
Η πανδημία επηρέασε δυσανάλογα τους ευάλωτους πληθυσμούς που συχνά παραβλέπονταν, επιδεινώνοντας τις υπάρχουσες ανισότητες στον τομέα της υγείας. Η ΠΦΥ θα έπρεπε να είχε εφαρμόσει στοχευμένες παρεμβάσεις για την προστασία αυτών των ομάδων, όπως κινητές μονάδες, κατ’ οίκον επισκέψεις και προγράμματα εξωστρέφειας. Η διασφάλιση της ισότιμης πρόσβασης σε εμβόλια και θεραπείες για τις περιθωριοποιημένες κοινότητες θα έπρεπε να ήταν προτεραιότητα.
Η Ελλάδα δυσκολεύτηκε να διαδώσει σαφή και συνεπή μηνύματα δημόσιας υγείας. Η διστακτικότητα απέναντι στα εμβόλια ήταν σημαντική πρόκληση, ιδιαίτερα στις αγροτικές περιοχές. Οι δομές ΠΦΥ θα έπρεπε να είχαν ηγηθεί εκστρατειών για την ενίσχυση της εμπιστοσύνης και την αντιμετώπιση της παραπληροφόρησης. Με την εμπλοκή της κοινότητας, η ΠΦΥ θα μπορούσε να είχε διαδραματίσει πιο καθοριστικό ρόλο στην προώθηση του εμβολιασμού και των προληπτικών μέτρων.
Η πανδημία υπογράμμισε τη σημασία της λήψης αποφάσεων που βασίζονται σε δεδομένα, ωστόσο το σύστημα ΠΦΥ της Ελλάδας δεν είχε την ικανότητα να συλλέγει και να αναλύει αποτελεσματικά τα δεδομένα υγείας. Οι επενδύσεις σε συστήματα πληροφοριών υγείας ήταν απαραίτητες για την παρακολούθηση των κρουσμάτων και τον εντοπισμό εστιών.
Ενώ η πανδημία απαιτούσε άμεση δράση, παρουσίασε επίσης μια ευκαιρία για την αντιμετώπιση μακροχρόνιων συστημικών προβλημάτων στην ελληνική ΠΦΥ. Η κυβέρνηση θα έπρεπε να είχε χρησιμοποιήσει την κρίση ως καταλύτη, αυξάνοντας τις επενδύσεις στην ΠΦΥ και δίνοντας προτεραιότητα στην ενσωμάτωσή της στο ευρύτερο σύστημα υγείας. Αντίθετα, η εικόνα της ΠΦΥ και του συστήματος υγείας στη χώρα μας παραμένει αποκαρδιωτική. Σύμφωνα με την έκθεση του ΟΟΣΑ, η Ελλάδα δαπανά λιγότερο από το μισό του μέσου συνολικού κόστους υγείας σε ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ), παρά το ότι είναι μια από τις ελάχιστες χώρες που το προσδόκιμο επιβίωσης δεν ανέκαμψε ποτέ μετά την πανδημία. Οι δημόσιες δαπάνες αποτελούν μεν την κύρια πηγή χρηματοδότησης (62% vs 81% στην ΕΕ), όμως η πλειονότητα των ιδιωτικών δαπανών είναι άμεσες πληρωμές «από την τσέπη» των ασθενών (33% vs 15% στην ΕΕ), κάτι που τις καθιστά καταστροφικές για 1 στα 10 νοικοκυριά.. Ανεπαρκείς παραμένουν οι πόροι που κατανέμονται στην εξωνοσοκομειακή/πρωτοβάθμια περίθαλψη (21%) και στην πρόληψη (4%)1.
Στην Ελλάδα λειτουργούν μόλις 312 Κέντρα Υγείας. Ουσιαστική είναι η έλλειψή τους στις πόλεις. Το 2022, μια νέα μεταρρύθμιση εισήγαγε ένα σύστημα ελέγχου πρόσβασης που απαιτεί από τους ενήλικες να εγγραφούν σε έναν προσωπικό γιατρό, ο οποίος συντονίζει την πρόσβαση σε άλλες υπηρεσίες υγειονομικής περίθαλψης. Σε μία περίοδο, λοιπόν, που αναζητούνται γιατροί για να ολοκληρωθεί αυτή η μεταρρύθμιση, όπως απαιτείται από το Σχέδιο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, στα Κέντρα Υγείας το προσωπικό μειώνεται χρόνο με το χρόνο, με 3,6% λιγότερους γιατρούς το 2023 σε σχέση με το 2022, και μόλις 2.831 προσωπικούς γιατρούς. 2,3 Το 42% των ενηλίκων δεν έχει εγγραφεί σε προσωπικό γιατρό και από αυτούς σχεδόν ένα εκατομμύριο, και να θελήσει να εγγραφεί, δεν μπορεί να βρει ελεύθερη θέση σε γιατρό.3
Η ΠΦΥ είναι πλέον στο προσκήνιο γιατί τα θεμελιακά της χαρακτηριστικά είναι απαραίτητα για τη διαχείριση κρίσεων όπως αυτές που προκύπτουν στη μετά cοvid-19 εποχή. Η εκ βάθρων αναδιοργάνωσή της πρέπει να βασίζεται στις ανάγκες υγείας του πληθυσμού, τις κοινωνικές ανισότητες που βιώνει και όχι σε αμιγώς γεωγραφικά και δημογραφικά κριτήρια, και βέβαια να παρέχεται δωρεάν από το πρώτο σημείο πρόσβασης.
Η καθιέρωση γενναιόδωρων χρηματοδοτικών ρυθμίσεων είναι απαραίτητη, αλλά η κατανομή της χρηματοδότησης υπερβαίνει κατά πολύ τα τεχνικά ζητήματα. Απαιτεί μετατόπιση των προτεραιοτήτων του νοσοκομειοκεντρικού συστήματος υγείας, ορίζοντας ως βασικό πυλώνα του την πρωτοβάθμια, ενώ δημιουργεί πολυάριθμες πολιτικές προκλήσεις.
Η εφαρμογή της πληθυσμιακής οπτικής στην πράξη, εκτός από την καθιέρωση πληθυσμού ευθύνης για κάθε δομή, περιλαμβάνει τη χρήση και το διαμοιρασμό πληροφοριών στο τοπικό επίπεδο για την ταυτοποίηση κοινών προβλημάτων υγείας και την ενίσχυση της λήψης αποφάσεων με τη συμμετοχή της ίδιας της κοινότητας στο σχεδιασμό παρεμβάσεων, τη λογοδοσία των δομών ΠΦΥ στην τοπική κοινωνία, την ενσωμάτωση των δεικτών υγείας στη στοχοθεσία της πολιτικής υγείας στη βάση της καθολικής και ισότιμης πρόσβασης.
Η οριζόντια διασύνδεση των υπηρεσιών φροντίδας υγείας, κοινωνικής φροντίδας, ψυχικής υγείας στο επίπεδο του χρήστη των υπηρεσιών αποτελεί ανάγκη που προωθεί τη στρατηγική της καθολικής πρόσβασης και της ολοκληρωμένης φροντίδας. Αυτό το μοντέλο μπορεί να συμπεριλάβει και δράσεις δημόσιας υγείας, προσφέροντας οφέλη για την ετοιμότητα και την ανταπόκριση του συστήματος υγείας σε κρίσεις δημόσιας υγείας.
Κομβικό στοιχείο ενός νέου μοντέλου ΠΦΥ είναι μια διεπιστημονική ομάδα υγείας ως μια ισχυρή βάση για το συντονισμό της φροντίδας, που να επιτρέπει μακροχρόνιες σχέσεις εμπιστοσύνης και να αντιμετωπίζει εμπόδια στη φροντίδα. Μέσα από την άμεση εμπλοκή με τις κοινότητες, μπορούν να προσφέρουν προαγωγή υγείας, πρόληψη, συνεργασία των ασθενών στη θεραπεία, μειώνοντας τις ανισότητες. Η μετάβαση αυτή απαιτεί επαναπροσανατολισμό της εκπαίδευσης όλων των επαγγελματιών υγείας, αλλά και ανακατανομή των θέσεων ειδίκευσης, δίνοντας προτεραιότητα και προσανατολίζοντας τους πτυχιούχους στις ειδικότητες της ΠΦΥ.
Η προώθηση της υγείας με βιώσιμο τρόπο αποτελεί βασικό στόχο για τη μετάβαση σε ένα ενιαίο, δημόσιο, δωρεάν, καθολικό και αποτελεσματικό σύστημα ΠΦΥ, στη βάση της ομάδας υγείας και της συνέργειας των δομών σε τοπικό επίπεδο, την εμπλοκή της κοινότητας και τον κοινωνικό έλεγχο για την ισότιμη κάλυψη των αναγκών υγείας.
- OECD/European Observatory on Health Systems and Policies (2023), Greece: Country Health Profile 2023, State of Health in the EU, OECD Publishing, Paris/European Observatory on Health Systems and Policies, Brussels.
- Ελληνική Στατιστική Αρχή (2023). Απογραφή Κέντρων Υγείας Και Λοιπών Μονάδων Παροχής Υπηρεσιών Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας. https://www.statistics.gr/el/statistics/-/publication/SHE06/-
- Υπουργείο Ψηφιακής Διακυβέρνησης. Ενιαία Ψηφιακή πύλη της δημόσιας διοίκησης (2025). Προσωπικός γιατρός. https://prosopikos.gov.gr/
_____________________
* Μαγδαληνή Γαβανά. Επίκουρη Καθηγήτρια στην Ιατρική του ΑΠΟ.Γνωστικό αντικείμενο:
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου