ΕΘΝΟΣ -ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ-ΕΘΝΙΚΙΣΜΟΣ: Μια σημαντική μελέτη

 

Ευαγγελία Κιρκινέ: «Έθνος “εξ απαλών ονύχων”»

 

Γιώργος Μαυρομμάτης, αναπληρωτής καθηγητής, Τμήμα Επιστημών Εκπαίδευσης στην Προσχολική Εκπαίδευση, Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης

diastixo.gr

6–8 λεπτά

---

Ευαγγελία Κιρκινέ: «Έθνος “εξ απαλών ονύχων”»

Με το περιεχόμενο του όρου «έθνος» και τον τρόπο που δημιουργείται το αίσθημα του ανήκειν σε ένα έθνος, κυρίως μέσω της «εθνικής εκπαίδευσης», καταπιάνεται η Eυαγγελία Κιρκινέ σε αυτή τη μελέτη της.

Τι είναι το έθνος; Και πώς δημιουργήθηκε; Και γιατί εμείς ανήκουμε σε κάποιο έθνος; Και τι σημαίνει για ένα παιδί του νηπιαγωγείου να μιλάει γλώσσα άλλη από την κυρίαρχη, να έρχεται από οικογένεια με θρησκεία άλλη από την κυρίαρχη, να αισθάνεται ότι διαφέρει πολιτισμικά από τους γύρω του;

Το σχολείο συμβάλλει καθοριστικά στην καλλιέργεια συλλογικών ταυτοτήτων, μια από τις οποίες είναι και το εθνικό ανήκειν. Όπως μας δείχνει με πολύ ωραίο τρόπο η Ευαγγελία Κιρκινέ στο βιβλίο της, στο σχολείο μαθαίνουμε ποιοι είναι οι «δικοί μας άνθρωποι», οι «συμπατριώτες μας», στους οποίους οφείλουμε αλληλεγγύη, μην πω και αγάπη, και στο σχολείο μαθαίνουμε –μαθαίναμε, για να είμαι ακριβέστερος– ποιοι είναι οι «εχθροί», αυτοί που πρέπει να απαξιώνουμε, ίσως και να μισούμε, και κάποτε να χρειαστεί και να πολεμήσουμε εναντίον τους.

Το εκπαιδευτικό σύστημα που ξέρουμε, το σχολείο στο οποίο έχουμε μαθητεύσει και πολλοί από εμάς διδάσκουμε, είναι δημιούργημα του έθνους-κράτους και μια από τις βασικές του «δουλειές» –χρησιμοποιώ τον όρο με λόγο γνώσης– είναι να καλλιεργήσει το εθνικό φρόνημα. Την αγάπη για την πατρίδα. Τι ακριβώς όμως μπορεί να σημαίνει αυτό; Όπως μας έχουν δείξει οι μεγάλοι θεωρητικοί του χώρου, ο εθνικισμός είναι μια ιδεολογία και συνάμα μια πολιτική δράση που σκοπό έχει τη δημιουργία ή και την ολοκλήρωση του έθνους-κράτους. Αυτό, κατ’ αρχάς, σημαίνει ότι το έθνος-κράτος πρέπει να επεκταθεί, ως εδαφική κυριαρχία, και να συμπεριλάβει όλους όσους θεωρούμε ομοεθνείς μας – να μην αναφερθώ στην προσέγγιση που υποστηρίζει ότι πρέπει να επεκταθεί μέχρις εκεί που υπάρχουν «τάφοι προγόνων».

Το δεύτερο σημαντικό πρόταγμα του εθνικισμού αναφορικά με την ολοκλήρωση έχει να κάνει με την «καθαρότητα». Μέσα στο έθνος-κράτος πρέπει να υπάρχουν μόνο δικοί μας άνθρωποι. Και τι γίνεται με τους άλλους; Το ζήτημα αυτό λύνεται ή με εκδίωξη, ή με σφαγή, ή με αφομοίωση. Ή και με συνδυασμούς των τριών.

Είναι πολύ ενδιαφέρον το απόσπασμα από τον λόγο του Χαρίλαου Τρικούπη το 1880, που παραθέτει και η Ευαγγελία Κιρκινέ στο βιβλίο της· λέει ο Τρικούπης: «Όταν έρθει ο μέγας πόλεμος, η Μακεδονία θα γίνει Βουλγαρική ή Ελληνική, κατά τον νικήσαντα. Αν την λάβωσι οι Βούλγαροι, δεν αμφιβάλλω ότι είναι ικανοί να εκσλαβίσωσι τον πληθυσμό μέχρι των Θεσσαλικών συνόρων. Αν ημείς την λάβωμεν, θα τους κάνωμεν όλους Έλληνας, μέχρι της Ανατολικής Ρωμυλίας». Δεν χρειαζόταν και δεν χρειάζεται να αναρωτηθεί κανείς τον τρόπο που θα γινόταν αυτό. Προφανώς, μέσα από την εκπαίδευση.

Πρόκειται για μια πολύ σημαντική συμβολή στην κατανόηση του υπό μελέτη ζητήματος και είμαι σίγουρος ότι στο εξής θα αποτελεί μέρος της κλασικής ελληνόγλωσσης σχετικής βιβλιογραφίας.

Η μη συμπερίληψη «δικών μας» παραβιάζει το εθνικό αίσθημα. Έτσι προέκυψαν και οι αλυτρωτισμοί του 19ου και του 20ού αιώνα. Αλλά και η ύπαρξη «διαφορετικών» μέσα στο έθνος-κράτος παραβιάζει το εθνικό αίσθημα. Συνεχίζει να το παραβιάζει. Γι’ αυτό και η δημόσια εκπαίδευση λειτουργούσε, και σε μεγάλο βαθμό λειτουργεί, αφομοιωτικά. Γι’ αυτό και το σύνταγμά μας στο άρθρο 16 παράγραφος 2 αναφέρει: «H παιδεία αποτελεί βασική αποστολή του Kράτους και έχει σκοπό την ηθική, πνευματική, επαγγελματική και φυσική αγωγή των Ελλήνων, την ανάπτυξη της εθνικής και θρησκευτικής συνείδησης και τη διάπλασή τους σε ελεύθερους και υπεύθυνους πολίτες».

Και τι κάνουμε με τους μη Έλληνες; Ο νομοθέτης δεν μπορούσε τότε (1975) να σκεφτεί σε αυτή την κατεύθυνση, ενώ σήμερα πάνω στο ζήτημα επικρατεί ανησυχητική σιωπή.

Σήμερα, η ελευθερία κίνησης κεφαλαίων και ανθρώπων αποτελεί ένα από τα θεμέλια λειτουργίας των οικονομιών μας. Και ξέρουμε καλά ότι οι άνθρωποι, όταν έρχονται, δεν φέρνουν μόνο τα χέρια τους. Φέρνουν και τα υπόλοιπα κορμιά τους, και τα μυαλά τους, και τις πεποιθήσεις τους, και τα αξιακά τους συστήματα, που θα τους καθοδηγούν σε κάθε απόφασή τους. Φέρνουν και τους πολιτισμούς τους. Και φέρνουν και τα παιδιά τους. Που θα φοιτήσουν στα συγκεκριμένα σχολεία μας. Τα οποία εξακολουθούν να διέπονται, σε μεγάλο βαθμό, από τις βασικές αρχές του έθνους-κράτους, παρά τις όποιες αποφάσεις και δράσεις περί διαπολιτισμικής εκπαίδευσης.

Για όλους τους παραπάνω λόγους θεωρώ το βιβλίο Έθνος «εξ απαλών ονύχων» μια σημαντική μελέτη.

Στο πρώτο μέρος καταπιάνεται, αναλύει και παρουσιάζει με έναν πολύ ωραίο τρόπο όλες τις πτυχές της σχέσης έθνους και εκπαίδευσης. Πολύ ενδιαφέρουσα είναι η επεξεργασία της έμφυλης διάστασης του έθνους και των ζητημάτων βιοπολιτικής. Θεωρώ αυτές τις αναφορές στο έμφυλο έθνος και στην πατριαρχία, πολύ σημαντική συμβολή και δεν το κάνουν άλλες τέτοιες μελέτες στον χώρο. Επίσης, πολύ σημαντική θεωρώ και την αναφορά στο ζήτημα της εθνικής ορθότητας και της λογοκρισίας και προβληματίστηκα σε σχέση με το κατά πόσο αυτολογοκρινόμαστε εμείς οι εκπαιδευτικοί που σκεφτόμαστε με μια όχι και τόσο σκληρή εθνοκεντρική λογική, όταν είναι να αναφερθούμε σε τέτοια ζητήματα.

Στο δεύτερο μέρος παρουσιάζεται η έρευνα πεδίου, με ενδεικτικές παραθέσεις διαλόγων μεταξύ νηπιαγωγών και παιδιών και η ανάλυσή τους. Παρότι αυτό το κεφάλαιο –με τον αυθεντικό λόγο των παιδιών– είναι απολαυστικό, γεννάει ταυτόχρονα και μία αγωνία κι έναν έντονο προβληματισμό για το τι μπορεί να γίνεται μέσα στα ελληνικά νηπιαγωγεία.

Εν κατακλείδι, θεωρώ το βιβλίο της Ευαγγελίας Κιρκινέ ένα εξαιρετικό βιβλίο – με την ακριβή έννοια του όρου. Θεωρώ ότι πρόκειται για μια πολύ σημαντική συμβολή στην κατανόηση του υπό μελέτη ζητήματος και είμαι σίγουρος ότι στο εξής θα αποτελεί μέρος της κλασικής ελληνόγλωσσης σχετικής βιβλιογραφίας.

********************************

Έθνος «εξ απαλών ονύχων»
Μια εθνογραφική ματιά στην ελληνική προσχολική εκπαίδευση
Ευαγγελία Κιρκινέ
Επίκεντρο
272 σελ.
ISBN 978-618-204-182-6
Τιμή €16,00

ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ ΓΙΑ ΤΑ ΤΕΜΠΗ : Η Σταυρούλα Καψάλη ήταν στο Intercity 62

Η Σταυρούλα Καψάλη επέβαινε στην αμαξοστοιχία ΙC62, με τελικό προορισμό τη Θεσσαλονίκη. Το τρένο δεν έφτασε ποτέ. 57 άνθρωποι πέθαναν πάνω στις ράγες. Άλλοι κάηκαν. Άλλοι εξαϋλώθηκαν. Οι υπόλοιποι, 180 επιβάτες ζουν με τα τραύματά τους. Η Σταυρούλα είναι μία εξ αυτών. Ήταν στο έκτο βαγόνι. Σήμερα, έναν χρόνο και κάτι από εκείνο το βράδυ, το βράδυ της 28ης Φεβρουαρίου, μιλά στο The Press Project.

 

 
συνέντευξη στη Γεωργία Κριεμπάρδη

 
«Είμαι από το Μουζάκι Καρδίτσας. Πηγαινοέρχομαι χρόνια με το τρένο. Έκλεισα εισιτήριο το Σάββατο. Τελευταίο βαγόνι. Πάντα τελευταίο βαγόνι έκλεινα θέση. Σκεφτόμουν πάντα ότι αν συμβεί κάτι, θα συμβεί μπροστά. 15 χρόνια που κάνω αυτήν τη διαδρομή, μία δύο φορές έκλεισα μπροστά.

Ήμουν στην ένωση του πέμπτου και έκτου βαγονιού.

Στις 23.10 περίπου φύγαμε από τη Λάρισα. Δε θα φτάναμε στις 23.30. Θέλαμε 1 ώρα και. Είπα να γείρω λίγο το κεφάλι μου πίσω. Δεν είχα κοιμηθεί. Θυμάμαι, πριν γείρω το κεφάλι μου, είχε περάσει μια κυρία από το κυλικείο που καθάριζε.

Όταν έγινε η σύγκρουση, έκανε το βαγόνι πίσω μπρος, έβαλα το χέρι στο μπροστινό κάθισμα να συγκρατήσω το σώμα μου. Από το παράθυρο του τρένου έβλεπα σπίθες. Η πρώτη μου σκέψη ήταν ότι υπάρχει βλάβη μηχανική. Για κανέναν λόγο σύγκρουση. Δεν μου πήγε καν στο μυαλό.  Θυμάμαι ότι ήρθε αυτή η γυναίκα στη θέση μου με αίματα στο κεφάλι και της δίναμε μαντηλάκια να σκουπιστεί.

Ρωτούσαμε ο ένας τον άλλον τι έγινε.

Κάποιοι πήγαν προς την πόρτα. Την άνοιξε μια γυναίκα, ήταν γυναίκα πυροσβέστη και ήξερε από τέτοια. Υπήρχαν άνθρωποι που κλωτσούσαν με τα πόδια τα τζάμια για να σπάσουν.

Εγώ γενικά έχω φοβία με τα ΜΜΜ. Είχα πάθει στα 20 μου ένα ατύχημα, είχα πέσει από μηχανή, γι’ αυτό κλείνω τα πίσω βαγόνια. Ταξίδευα με τρένο γιατί το θεωρούσα το πιο ασφαλές μέσο.

Όταν άνοιξε η πόρτα και βγήκαμε, φαινόταν από μακριά φωτιά.

Το 2ο και το 3ο βαγόνι είχαν πέσει σε πλαγιά. Βλέπαμε μόνο φωτιά.

Τον μεγάλο πανικό τον έπαθα όταν άνοιξαν το πέμπτο βαγόνι, την ένωση του 5ου με το 6ο, δεν υπήρχαν φώτα και ερχόταν ένας καπνός, σκεφτόμουν τι θα κάνουμε εμείς εδώ μέσα.

Υπήρχαν φωνές. Τηλεφωνήματα. Άνθρωποι με αίματα στο πρόσωπο.

Μίλησα με τις αδερφές μου.  Ότι εκτροχιάστηκε το τρένο είπα. Εκτροχιασμός ήταν η πρώτη μου σκέψη. Όχι η σύγκρουση. Δεν είχα καταλάβει τίποτα.

Ήρθαν ασθενοφόρα. Θυμάμαι ότι κάποιος φώναξε σε ασθενοφόρο ”μη σταματάς εδώ, μπροστά πήγαινε”. Εκεί άρχισα να καταλαβαίνω ότι μάλλον δεν είναι εκτροχιασμός.

Ήρθε κάποια στιγμή κάποιος, όχι ένστολος, και μας είπε ότι έχουν έρθει λεωφορεία να μας πάρουν. Εκεί μας κατέγραψε η αστυνομία.

Εκεί μας ρώτησε κάποιος αν έχουμε πάνω μας μπουφάν ή σεντόνι γιατί υπήρχαν τραυματίες, για να τους σκεπάσουν.

Μέσα στο λεωφορείο έψαχνα για ”πρόσκρουση τρένου”. Κάποια στιγμή είδα ότι έχει γίνει σύγκρουση δύο αμαξοστοιχιών. Όταν το διάβασα, ήταν 5 οι νεκροί.

Μέχρι να φτάσω στη Θεσσαλονίκη, είχαν φτάσει τους 17 οι νεκροί.

Φτάσαμε στον ΟΣΕ. Δεν υπήρχε κάποιος του ΟΣΕ εκεί. ΕΚΑΒ υπήρχε.
Rail accident involving a collision between a cargo and a passenger train in the Evangelismos area of Larissa, Greece on March 1, 2023

Έβλεπα τις εικόνες μετά και σκεφτόμουν ότι δεν μπορεί να ήμουν εκεί, δεν μπορεί να έχει συμβεί αυτό το πράγμα. Δεν μπορούσα να συνειδητοποιήσω ότι ήμουν εκεί μέσα. Ακόμα και σήμερα δεν το χωράει το μυαλό μου πως εγώ ήμουν εκεί πέρα και εκείνη τη στιγμή πεθαίναν άνθρωποι. Εκείνη την ώρα που ήμουν εκεί, άνθρωποι πέθαιναν, εξαϋλώθηκαν.

Υπέφερα από τύψεις το πρώτο διάστημα. Απίστευτες τύψεις. Γιατί έζησα. Γιατί διάλεξα μια τέτοια θέση που κάποιος άλλος να μην τη σκέφτηκε, κι εμένα αυτό με έσωσε. Γιατί δεν πήγα να βοηθήσω. Γιατί είχα ένα χαρτί στην τσάντα μου κι ενώ περιμέναμε, έγραφα τα τηλέφωνα των δικών μου γιατί θα έμενα από μπαταρία και θα με έψαχναν. Και σκεφτόμουν τις επόμενες μέρες ότι εγώ έγραφα τα τηλέφωνα και πιο δίπλα πέθαιναν άνθρωποι. Καίγονταν.

Είναι πολύ μεγάλο το βάρος του επιζώντα.

Παίρνω αγωγή για τον ύπνο. Το πρώτο διάστημα ξυπνούσα το βράδυ. Βλέπω πολλά όνειρα με δύσκολες καταστάσεις. Ανά διαστήματα έχω διάφορες φοβίες.  Ξυπνάω το βράδυ και τσεκάρω μην έχει έρθει ‘το κακό, ο χάρος να με πάρει’. Κι έχουν εμφανιστεί και τα ψυχοσωματικά.
Aris Oikonomou / SOOC

Υπάρχουν άνθρωποι που ήταν σε θέσεις, ήταν υπεύθυνοι για τις ζωές άλλων ανθρώπων και οι κινήσεις και οι χειρισμοί τους κόστισαν ζωές. Φυσικά θεωρώ υπεύθυνο τον υπουργό μεταφορών. Και τον προηγούμενο και τον προηγούμενο… Αυτή την καραμέλα με τον σταθμάρχη δεν μπορώ πια να την ακούω.

Οι χειρισμοί ανθρώπων που είχαν νευραλγικές θέσεις κόστισαν ζωές.

Με έχει πιάσει αηδία. Δεν ξέρω πώς να το περιγράψω. Έχω τεράστιο θυμό. Έχουν εκστομίσει τέρατα, βρόμικα στόματα με βρόμικες ψυχές.

Είμαι τόσο απογοητευμένη.

Δικαίωση θα είναι να πάνε φυλακή όλοι. Όλοι.

Ο Άδωνις λέει να μην παίζουμε με τις λέξεις κι ότι ήταν δυστύχημα. Όχι. Είναι έγκλημα. Είναι δολοφονία.

Έπρεπε να διαχειριστείτε κάποια λεφτά για να είναι ασφαλείς οι μετακινήσεις των ανθρώπων μέσα στα τρένα και δεν το κάνατε. Είναι τόσο απλό”.

μέσα στα τρένα και δεν το κάνατε. Είναι τόσο απλό».

Άγγελοι στο βούρκο /Fallen Angel (1945)

Ο Έρικ Στάντον συχνάζει σε ένα εστιατόριο που ονομάζεται "Pop's Eats", του οποίου το κύριο αξιοθέατο είναι μια όμορφη σερβιτόρα με το όνομα Στέλλα. Καθώς αυτή δεν ενδιαφέρεται για τον Έρικ, εκείνος αποφασίζει ότι αν είχε χρήματα, εκείνη θα του έδινε προσοχή

Παντρεύεται έτσι την Τζουν Μιλς για τα χρήματά της αλλά η Στέλλα δολοφονείται μυστηριωδώς. Παρόλο που η Τζουν μαθαίνει για τα ανέντιμα σχέδια του Έρικ, τον αγαπά ακόμα. Με την υποστήριξή της, ο Έρικ διερευνά τη δολοφονία, ανακαλύπτοντας την συγκλονιστική αλήθεια για τον πραγματικό δολοφόνο

Ο σκηνοθέτης και κριτικός του κινηματογράφου Θόδωρος Σούμας έγραψε για τον σκηνοθέτη της ταινίας:

«Το κατοπτρικό θραυσματικό σύμπαν του Ότο Πρέμινγκερ (1906-1986)

«Ο Ότο Πρέμινγκερ συγκαταλέγεται στους πνευματώδεις, κυνικούς, σοφιστικέ χολιγουντιανούς σκηνοθέτες, που είχαν πλήρη κυριαρχία στα κινηματογραφικά εκφραστικά τους μέσα και προερχόντουσαν από τη γηραιά ήπειρο, έχοντας μεταφέρει στο χολιγουντιανό σινεμά τη διανοούμενη προσέγγιση του Ευρωπαίου καλλιτέχνη σκηνοθέτη… Ακόμη περισσότερο, διότι ο Αυστριακός εκλεπτυσμένος Πρέμινγκερ ερχόταν από το χώρο του ευρωπαϊκού θεάτρου και τη συνεργασία του με τον Μαξ Ράινχαρντ στο Βερολίνο… Ο Πρέμινγκερ ήταν, μαζί με τους Λανγκ, Γουάιλντερ και Σιόντμακ, ένας από τους σημαντικούς Ευρωπαίους του Χόλιγουντ με γερμανική κουλτούρα, που συνεισέφεραν πολλά στο αμερικάνικο φιλμ νουάρ.
Ο Πρέμινγκερ δημιούργησε μια σειρά από σπουδαία κλασικά φιλμ νουάρ, που μάγεψαν το κοινό με τις περίτεχνες αντιθέσεις των μυθοπλασιών τους, με το σαγηνευτικό παιχνίδι του σκοτεινού και του φωτεινού (τόσο φωτογραφικά όσο κι ηθικά και ψυχολογικά), τη διαλεκτική της ένοχης, μυστικής πλευράς και της καθαρής πλευράς των πραγμάτων… Ο Πρέμινγκερ υπήρξε ένας φινετσάτος μα και συνειδητοποιημένος σκηνοθέτης της ζοφερής, νουάρ σαγήνης και της διαπάλης της επιθυμίας, του πόθου, με το καθαρό, διαυγές αντικείμενό του. Προφανώς, η θεματική και η προβληματική του έχουν σχέση με τις μυστηριώδεις διαδρομές και αναζητήσεις του έρωτα και των επιθυμιών του. Οι εικόνες και οι κινηματογραφικές αναπαραστάσεις του περνούν, εκφράζονται μέσα από αντικατοπτρισμούς, αντανακλάσεις των ηρώων του εις διπλούν, και από αναζητήσεις της αινιγματικής αλήθειας».

 

*Άγγελοι στο βούρκο/Βικιπαίδεια

Ένα μελοποιημένο ποίημα του Κωστή Παλαμά για τον Θεόφιλο Καΐρη, κορυφαίο Νεοέλληνα διαφωτιστή, φιλόσοφο, διδάσκαλο του Γένους και πολιτικό

Θεόφιλος Καΐρης(1784-1853)

************************
ΚΩΣΤΗΣ ΠΑΛΑΜΑΣ 

ΣΤΟ ΘΕΟΦΙΛΟ ΚΑΪΡΗ

Από κανένα σκιάχτρο δεν τρομάζεις
Γαληνός, αμετάνοιωτος τ 'αδειάζεις
το πικρό ποτήρι!
Η φυλακή σου γίνεται βωμός,
στεφάνι αχτιδωτό κι' ο αφορεσμός,
αγνότερη μιά πίστη σ΄ανυψώνει
όπου ασκλάβωτη η Σκέψη αποθεώνει.

Μα η Πολιτεία, να η μεγάλη μάννα
που συχνότατα βρέχει ουράνιο μάννα
στον τιποτένιο ή στο ληστή,
κρατεί την πόρτα της τιμής για σε κλειστή.

Εγώ, ποιητής κριτής - διπλός μου ο Θρόνος -
πρώτος, μέσα σε αδιάφορους και μόνος,
στου Λόγου τον ορείχαλκο χυμένο
για τους αιώνες τ΄ άγαλμά σου σταίνω

• ΚΩΣΤΗΣ ΠΑΛΑΜΑΣ /
• Η ΠΟΛΙΤΕΙΑ ΚΑΙ Η ΜΟΝΑΞΙΑ /
• ΔΕΥΤΕΡΟ ΒΙΒΛΙΟ

**************************** 

Η ΜΕΛΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΠΟΙΗΜΑΤΟΣ

Μουσική/ενορχήστρωση: Θωμάς Σιώμος
Έπαιξαν οι μουσικοί:
τύμπανα: Νίκος Ψοφογιώργος
vιoloncello: Χαρά Σαφαρή
κιθάρες, μπάσο, πλήκτρα, προγραμματισμός: Θωμάς Σιώμος

Ο εικαστικός καλλιτέχνης Γιόνας Στάαλ προς τον φιλοσιωνιστή Γερμανό Joybrato Mukherjee: « Σε κάθε περίπτωση, το κόστος για την καριέρα μας και τα προς το ζην είναι σχετικό σε σύγκριση με το να ξυπνάς ορφανός στη Γάζα ή γονιός που πρέπει να θάψεις τα παιδιά σου. Βρίσκεστε στη λάθος πλευρά της ιστορίας»

 

Ενάντιος σε όσους κανονικοποιούν «την καταπίεση ανθρώπων»

Ναταλί Χατζηαντωνίου

efsyn.gr 

8–10 λεπτά

---

Διάσημος Ολλανδός εικαστικός καλλιτέχνης διεθνούς εμβέλειας, με σαφές κοινωνικοπολιτικό πρόσημο, ο Jonas Staal (Γιόνας ή κατά άλλους Τζόνας Στάαλ) είναι εξίσου γνωστός για τις ακτιβιστικές - εικαστικές του παρεμβάσεις όσο βέβαια και ως θεωρητικός της τέχνης που έχει μελετήσει σε βάθος (και εκδώσει σχετικά βιβλία) για τη σχέση μεταξύ τέχνης, προπαγάνδας και δημοκρατίας: ο ίδιος υποστηρίζει ότι η προπαγάνδα στην post-truth εποχή δεν στοχεύει απλώς στη διαμόρφωση μιας πολιτικής άποψης αλλά στην ανα-κατασκευή της ίδιας της πραγματικότητας κι ότι δεν πρόκειται για κατάλοιπο ολοκληρωτικού παρελθόντος, αλλά εμφανίζεται σήμερα ακόμη και σε φιλελεύθερες δημοκρατίες. Η πρακτική του Staal περιλαμβάνει παρεμβάσεις στον δημόσιο χώρο, εκθέσεις, διαλέξεις και εκδόσεις. Εχει ιδρύσει και διευθύνει πλατφόρμες και εκστρατείες στο πλαίσιο ενός φαντασιακού πολιτικού πεδίου που εκπροσωπείται από πρωτοβουλίες και οργανισμούς, όπως το New World Summit, το New Unions, το Court for Intergenerational Climate Crimes (με τη Radha D’Souza) κ.ά.

Στην Ελλάδα έχουμε γνωρίσει και τον ίδιο και το έργο και τη σκέψη του εκ του σύνεγγυς, αφού περνά μεγάλα διαστήματα στην Αθήνα. Ηδη από το 2016 το «Νέον» παρουσίασε την πρώτη του ατομική έκθεση στη χώρα μας, το «After Europe», σε επιμέλεια της Ηλιάνας Φωκιανάκη. Η έκθεση εστίαζε στην πολιτική, οικονομική και ανθρωπιστική κρίση στην Ευρώπη: «απορρίπτοντας τις επικρατούσες διαχειριστικές – και σχεδόν – ''εταιρικές'' πολιτικές της Ε.Ε., αλλά ταυτόχρονα και την άνοδο των ακροδεξιών κομμάτων, ο Στάαλ προτείνει την τέχνη ως πεδίο κριτικής επαναθεώρησης της ιδέας της πολιτικής Ενωσης».

Τότε και μέσω αυτής της έκθεσης παρουσιάστηκε και εδώ το New World Summit, ο καλλιτεχνικός-πολιτικός οργανισμός που ίδρυσε ο Στάαλ το 2012, προτείνοντας τη δημιουργία «εναλλακτικών κοινοβουλίων» για όσους πολιτικούς οργανισμούς διεθνώς δεν αναγνωρίζονται από το κυρίαρχο δυτικό στάτους και βρίσκονται σε μαύρες λίστες. Στην Αθήνα, ο ίδιος είχε ξεκινήσει και μια πολύμηνη μεγάλη έρευνα, που οδήγησε στη δημιουργία του New Unions: «Εχοντας ως σημείο εκκίνησης τις τρέχουσες ευρωπαϊκές κρίσεις, το έργο παίρνει τη μορφή μιας καλλιτεχνικής εκστρατείας, για την υποστήριξη των προοδευτικών, απελευθερωτικών και αυτονομιστικών κινημάτων της ευρωπαϊκής ηπείρου, διερευνώντας την πιθανότητα εγκαθίδρυσης μιας νέας δια-δημοκρατικής Ενωσης». Ακολούθως πήρε μέρος τόσο στην έκθεση «Statecraft: Διαμορφώνοντας το κράτος», που είχε επιμεληθεί για το ΕΜΣΤ η Κατερίνα Γρέγου, όσο και στο σχετικό συμπόσιο «Πέρα-από-το-Kράτος» (Other-Than-Statecraft), στο πλαίσιο του οποίου καλλιτέχνες, επιμελητές, συγγραφείς, νομικοί, πανεπιστημιακοί και ακτιβιστές κλήθηκαν να οραματιστούν «το κράτος αλλιώς, να διεκδικήσουν εκ νέου τα εργαλεία της κατασκευής του και να συζητήσουν τον αυξανόμενο αυταρχισμό, την παγκόσμια επισφάλεια και την κλιματική καταστροφή». Στο πλαίσιο της έκθεσης στο ΕΜΣΤ, ο Στάαλ είχε παρουσιάσει και την πρωτοβουλία του Collectivize Facebook, που επιδιώκει «η ιδιοκτησία του Facebook να μεταβιβαστεί στους χρήστες του».

Το 2021, είχε λάβει μέρος στο αντίστοιχης στόχευσης υβριδικό συμπόσιο climate culture, που είχε διοργανώσει η Στέγη του ιδρύματος Ωνάση, εξετάζοντας τον ρόλο που μπορεί να παίξει ο πολιτισμός στον αγώνα για κοινωνική και περιβαλλοντική βιωσιμότητα.

Αυτές είναι οι «συστάσεις» του έργου και της προσωπικότητας του Στάαλ, για να αντιληφθεί κάποιος πόσο συνεπής στον εαυτό του ήταν και η στάση του και η πρόσφατη (19/4) επιστολή του προς τον Joybrato Mukherjee, διευθυντή της Γερμανικής Υπηρεσίας Ακαδημαϊκών Ανταλλαγών που εδράζει στο Βερολίνο και έχει την ευθύνη του προγράμματος DAAD Artists-in-Berlin, ενός από τα πιο έγκυρα και προγράμματα artist-in-residence στον κόσμο για καταξιωμένους καλλιτέχνες που εργάζονται στα εικαστικά, τον κινηματογράφο, τη λογοτεχνία και τη μουσική. Ο Γιόνας Στάαλ, επιλεγμένος υποψήφιος φέτος για την υποτροφία του προγράμματος που καλύπτει τα έξοδα διαμονής και εργασίας, απηύθυνε την επιστολή του προς τον Mukherjee που είναι και πρύτανης του Πανεπιστημίου της Κολονίας, δηλώνοντας πως αποσύρει την υποψηφιότητά του, σε ένδειξη διαμαρτυρίας για την πολιτική που ακολουθείται τόσο από τον ίδιο και το πανεπιστημιακό του ίδρυμα όσο κι από τη Γερμανία έναντι της παλαιστινιακής γενοκτονίας στη Γάζα. Ειδική μνεία κάνει στην επιστολή του και στην απαγόρευση εισόδου στη Γερμανία, αλλά και απαγόρευση συμμετοχής μέσω Zoom στο Γιάνη Βαρουφάκη σε Συνέδριο για την Παλαιστίνη στο Βερολίνο.

O Μάο σε έργo του Γιόνας Στάαλ

Τα κύρια μέρη της επιστολής έχουν ως εξής:

«Αγαπητέ κύριε Joybrato Mukherjee, Είναι τιμή μου να είμαι υποψήφιος για το DAAD Artist residency (...). Δυστυχώς, πρέπει να απορρίψω αυτήν την υποψηφιότητα για διάφορους λόγους. Κατ' αρχάς για την απόφασή σας ως πρύτανη του Πανεπιστημίου της Κολονίας να ανακαλέσετε τη θέση της Εβραιοαμερικανίδας πολιτικής θεωρητικής επιστήμονα Nancy Fraser από την έδρα Albertus Magnus, επειδή -μαζί με άλλες 400 προσωπικότητες- συνυπέγραψε επιστολή που εκφράζει αλληλεγγύη στον παλαιστινιακό λαό και καταδικάζει τη ''συνεχιζόμενη και ταχέως κλιμακούμενη σφαγή που διαπράττεται στη Γάζα από το Ισραήλ''. Αδυνατώ να φανταστώ πώς εσείς, ως εκπρόσωπος ενός γερμανικού κρατικού ιδρύματος, αισθάνεστε ότι δικαιούστε να υπαγορεύετε στους Εβραίους τι υποτίθεται ότι πρέπει να σκέφτονται ή να λένε για τα εγκλήματα της ισραηλινής κατοχής. Είμαι τρομοκρατημένος από το αντισημιτικό σας αφήγημα που εξισώνει το ισραηλινό καθεστώς με την παγκόσμια εβραϊκή διασπορά. Και δεν καταλαβαίνω πώς, λαμβάνοντας υπόψη τη βάναυση ιστορία και την ντροπή του Ολοκαυτώματος και των μαζικών διώξεων Εβραίων και Ρομά, καθώς και queer ανθρώπων και κομμουνιστών, συμβάλλετε σήμερα ενεργά σε μια κουλτούρα στην οποία κανονικοποιείται η καταπίεση του λόγου ανθρώπων που αντιμετωπίζουν γενοκτονία (…) Επιπλέον, μόλις την περασμένη εβδομάδα, στις 12 Απριλίου 2024, η γερμανική αστυνομία εισέβαλε σε φιλοπαλαιστινιακό συνέδριο στο Βερολίνο, συλλαμβάνοντας δεκάδες ακτιβιστές και διοργανωτές. Ενας από τους εξέχοντες ομιλητές, ο Ghassan Abu Sitta, πλαστικός χειρουργός που φρόντισε

τραυματίες στη Γάζα, κρατήθηκε στο αεροδρόμιο για ανάκριση και δεν του επετράπη η είσοδος στη χώρα. Στον πρώην υπουργό Οικονομικών της Ελλάδας και επικεφαλής του DiEM25, Γιάνη Βαρουφάκη, ο οποίος επρόκειτο να μιλήσει στο συνέδριο μέσω zoom, επιδόθηκε από το γερμανικό υπουργείο Εσωτερικών απαγόρευση (Betätigungsverbot) συμμετοχής σε οποιαδήποτε πολιτική δραστηριότητα στη Γερμανία. Σύμφωνα με στοιχεία που συγκέντρωσε η δημοσιογράφος Emily Dische-Becker, το 30% όλων των περιπτώσεων αυταρχικής λογοκρισίας στη Γερμανία σήμερα στοχεύουν σε συγγραφείς, ακαδημαϊκούς και καλλιτέχνες εβραϊκής καταγωγής. Κι όλα αυτά εκτυλίσσονται ενώ πραγματικά αντισημιτικά πολιτικά κόμματα, όπως το AfD, έχουν ελεύθερη ακτίνα δράσης στο γερμανικό κοινοβούλιο και στα ΜΜΕ. Ενώ εκείνοι που ηγούνται της πραγματικής μάχης κατά του ρατσισμού, του αντισημιτισμού και της ομοφοβίας, φιμώνονται.(…)

Μιλώντας ως πολίτης μιας χώρας με βίαιη αποικιακή ιστορία και τρομερή συνεργασία με το ναζιστικό καθεστώς, πρέπει να σας πω: Είστε πλέον μέρος ενός κλίματος στο οποίο το ''ποτέ ξανά'' έχει γίνει ''πάλι ξανά''. (..) Εμαθα πολλά από την κριτική που άσκησαν τα μέλη της καλλιτεχνικής κοινότητας του Βερολίνου αυτά τα χρόνια (...) Επιπλέον, γνωρίζω ότι πολλά άτομα που εργάζονται για ιδρύματα όπως το δικό σας διαφωνούν θεμελιωδώς με την παρούσα αντισημιτική και ρατσιστική εκστρατεία λογοκρισίας. Σας πολεμούν πολλοί και τάσσομαι αλληλέγγυος μαζί τους. Δεν είμαι ο μόνος: καλλιτέχνες, πολιτιστικοί λειτουργοί, ακαδημαϊκοί και γνωστοί διανοούμενοι στη Γερμανία και διεθνώς αποσύρουν μαζικά τη δουλειά τους από ιδρύματα σαν το δικό σας, σε ένδειξη διαμαρτυρίας για την αυταρχική στροφή που προπαγανδίζετε, την αποτυχία σας να υπερασπιστείτε την ουσιαστική καλλιτεχνική και ακαδημαϊκή ελευθερία και την απροθυμία σας να πολεμήσετε τον πραγματικό αντισημιτισμό και τον δομικό ρατσισμό (…) Σε κάθε περίπτωση, το κόστος για την καριέρα μας και τα προς το ζην είναι σχετικό σε σύγκριση με το να ξυπνάς ορφανός στη Γάζα ή γονιός που πρέπει να θάψεις τα παιδιά σου. Βρίσκεστε στη λάθος πλευρά της ιστορίας (…) αλλά η πρόσκληση να συμμετάσχετε κι εσείς σ' εκείνη που στρέφεται προς τη δικαιοσύνη παραμένει πάντα ανοιχτή.

Με εκτίμηση, Γιόνας Στάαλ»