«Επιχείρηση Άλμπεριχ» του Φόλκερ Κούτσερ και «Το ένα από το άλλο» του Φίλιπ Κερ: Δύο Γερμανικά νουάρ με βαθύ πολιτικό χρώμα
Για τα βιβλία των Φόλκερ Κούτσερ «Επιχείρηση Άλμπεριχ» (μτφρ. Δέσποινα Κανελλοπούλου, εκδ. Διόπτρα) και Φίλιπ Κερ «Το ένα από το άλλο» (μτφρ. Γιώργος Μαραγκός, εκδ. Κέδρος), δυο αστυνομικά μυθιστορήματα που διαδραματίζονται κυρίως στην προπολεμική και μεταπολεμική Γερμανία, με βαθύ πολιτικό χρώμα. Στην κεντρική εικόνα, από αριστερά, ο Φόλκερ Κούτσερ [1962] και ο Φίλιπ Κερ [1956-2018].
Γράφει η Χίλντα Παπαδημητρίου
«Επιχείρηση Άλμπεριχ» του Volker Kutscher (μτφρ. Δέσποινα Κανελλοπούλου, εκδ. Διόπτρα)
«Απόκριες 1933: Ο Γκέρεον Ρατ ξεφαντώνει στο καρναβάλι της
Κoλovίας. Το άλλο πρωί ξυπνάει μ' ένα κεφάλι καζάνι, τη λάθος γυναίκα
στο πλάι του και μ' ένα τηλεφώνημα από το Βερολίνο: Το Ράιχσταγκ
καίγεται! Άμεση ανάκληση αδειών!
Ο Ρατ "κληρονομεί" την
επόμενη υπόθεσή του από τον προϊστάμενό του, τον Βίλχελμ Μπεμ, ο οποίος
πέφτει σε δυσμένεια και ωθείται στο περιθώριο από τον ναζιστή αρχηγό της
αστυνομίας. Η υπόθεση αφορά έναν άστεγο που βρέθηκε δολοφονημένος στη
Νόλεντορφ Πλατς.
Η ιστορία αυτού του ανθρώπου οδηγεί πίσω
στο παρελθόν, και συγκεκριμένα στον Μάρτιο του 1917, όταν οι Γερμανοί
στρατιώτες άφηναν πίσω τους καμένη γη στη βόρεια Γαλλία κατά τη διάρκεια
της Επιχείρησης Άλμπεριχ. Ο Ρατ ερευνά την υπόθεση, μα όλο και κάτι
παρεμβάλλεται στις έρευνές του. Όσο για τις προετοιμασίες του γάμου του
με την Τσάρλι Ρίτερ, είναι το μικρότερο από τα προβλήματά του».
Η πέμπτη περιπέτεια του Γκέρεον Ρατ
Αισίως φτάσαμε στην πέμπτη περιπέτεια του Γκέρεον Ρατ, στην οποία ο ήρωας του Kutscher θα αναγκαστεί να απεμπολήσει την εγγενή ανεμελιά και αδιαφορία του. Στα προηγούμενα τεσσερα βιβλία της σειράς (Το Βρεγμένο Ψάρι, Βωβός Θάνατος, Ένας Γκάγκστερ στο Βερολίνο, Υπόθεση Πατρίδα, όλα από τις εκδόσεις Διόπτρα) είδαμε τον γοητευτικό Γκέρεον να αποφεύγει με κάθε τρόπο τις ευθύνες και τη δέσμευση, προσωπική και πολιτική. Παρότι ο πατέρας του Γκέρεον είναι δημοκράτης και υποστηρίζει τον φιλελεύθερο δήμαρχο της Κολονίας, Κόνραντ Αντενάουερ (τον μετέπειτα καγκελάριο της Δυτικής Γερμανίας), ο ήρωάς μας θεωρεί τους ναζί ασήμαντους, και μάλλον τείνει προς την άποψη ότι οι κομμουνιστές αποτελούν τον αληθινό κίνδυνο.
Όταν ο Γκέρεον θα ανακλιθεί από τις σύντομες διακοπές του στην Κολονία μετά την πυρπόληση του Ράιχσταγκ, της Βουλής δηλαδή, θα δει έκπληκτος ότι η δουλειά του αλλάζει ριζικά.
Για να καταλάβουμε τις αλλαγές που συμβαίνουν στον Γκέρεον, θα πρέπει να θυμηθούμε ότι η εύθραυστη δημοκρατία της Βαϊμάρης κατέρρευσε το 1932, εξαιτίας της τρομακτικής οικονομικής κρίσης και της ανεργίας που αντιμετώπιζε η χώρα. Στις εκλογές του 1932, το ναζιστικό κόμμα του Χίτλερ βγήκε πρώτη δύναμη, και την επόμενη χρονιά, το 1933, ο Χίτλερ διορίστηκε καγκελάριος της Γερμανίας. Σ’ αυτή την ιστορική συγκυρία διαδραματίζεται η Επιχείρηση Άλμπεριχ. Όταν ο Γκέρεον θα ανακλιθεί από τις σύντομες διακοπές του στην Κολονία μετά την πυρπόληση του Ράιχσταγκ, της Βουλής δηλαδή, θα δει έκπληκτος ότι η δουλειά του αλλάζει ριζικά. Χωρίς υπεκφυγές πια, η διεύθυνση της αστυνομίας εξαπολύει ένα ανελέητο κυνηγητό κατά των κομμουνιστών, αδιαφορώντας για τα εγκλήματα του κοινού ποινικού δικαίου. Σε αντίθεση προς τον Ρατ, η Τσάρλι η αρραβωνιστικιά του και εκπαιδευόμενη αστυνομικός, έχει την οξυδέρκεια και την ευαισθησία να εστιάσει στο αληθινό κακό, αντιπαθεί τους ναζί και φοβάται το μέλλον.
Το
περιστατικό που δίνει έναυσμα στην υπόθεση είναι η ανακάλυψη του
πτώματος ενός άστεγου, που ήταν βετεράνος του Μεγάλου Πολέμου. Το φονικό
όργανο παραπέμπει επίσης στον Μεγάλο Πόλεμο. Ο νεκρός είναι φριχτά
παραμοφωμένος αλλά όχι λόγω της στρατιωτικής θητείας του. Είναι από τους
διασωθέντες της πυρκαγιάς που κατέστρεψε ένα παράπηγμα όπου κατοικούσαν
αρκετοί απόβλητοι του Βερολίνου. Μετά την ατιμωτική μετάθεση του
προϊσταμένου του, του επιτρόπου Μπεμ, ο αστυνόμος Ρατ θα αναλάβει την
υπόθεση του βετεράνου, αλλά μόλις αρχίσει να βρίσκει την άκρη του
νήματος, η υπόθεση θα κλείσει με εντολές των ανωτέρων του και ο ίδιος θα
αναλάβει τη διεξαγωγή ανακρίσεων στην υπηρεσία δίωξης πολιτικών
εγκλημάτων. Η υπόθεση οδηγείται σε λύση μετά από πολλές ανατροπές και
επιστροφές στο παρελθόν.
Ο γερμανικός τίτλος του βιβλίου είναι οι Πεσόντες του Μαρτίου, και παραπέμπει αφ’ ενός σ’ ένα περιστατικό του Μεγάλου Πολέμου, όσο και στα θύματα του Μαρτίου 1933. Στις εκλογές που έγιναν μετά την πυρπόληση του Ράιχσταγκ, οι ναζί βγήκαν πολύ ενισχυμένοι και σύντομα με διάταγμα του καγκελάριου Αδόλφου Χίτλερ περιέστειλαν τις πολιτικές ελευθερίες και έθεσαν τις βάσεις ενός σκληρού απολυταρχικού καθεστώτος. Το Επιχείρηση Άλμπεριχ μεταφέρει με δυνατές πινελιές όλα αυτά τα περιστατικά και δια της αστυνομικής πλοκής, αναπαριστά με ανατριχιαστικές λεπτομέρειες την υλοποίηση μιας δυστοπίας. Όπως πάντοτε, αδημονούμε για τη συνέχεια.
*********************
«Το ένα από το άλλο» του Philip Kerr (μτφρ. Γιώργος Μαραγκός, εκδ. Κέδρος)
«Μόναχο, 1949
Στην πόλη επικρατεί χάος. Εγκληματίες πολέμου το σκάνε, βρώμικες συμφωνίες κλείνονται και μαχαιριές πέφτουν πισώπλατα.
Η
πόλη έχει πολύ ψωμί για έναν ιδιωτικό ντετέκτιβ: να καθαρίζει το
ναζιστικό παρελθόν ευκατάστατων πολιτών, να διευκολύνει τη φυγή κάποιων
στο εξωτερικό, να διευθετεί αξιώσεις για κλοπιμαία. Είναι δουλειές που
αηδιάζουν τον Μπέρνι Γκούντερ, αλλά γεμίζουν το άδειο πορτοφόλι του.
Κάποια στιγμή μια γυναίκα ζητάει τη βοήθειά του. Ο άντρας της έχει εξαφανιστεί.
Πρόκειται
για τον σαδιστή πρώην διοικητή ενός από τα πιο φρικτά στρατόπεδα
εργασίας στην Πολωνία. Δεν θέλει να τον βρει, θέλει απλώς να βεβαιωθεί
ότι είναι νεκρός. Φαίνεται αρκετά απλή υπόθεση και ο Γκούντερ την
αναλαμβάνει. Στην πορεία συνειδητοποιεί ότι έχει μπλέξει πολύ άσχημα και
αντιμετωπίζει εχθρούς από κάθε πλευρά.
Στην ηττημένη και διχασμένη Γερμανία, είναι πολύ δύσκολο να ξέρεις ποιον μπορείς να εμπιστευτείς».
Ο ντετέκτιβ Μπέρναντ Γκούντερ σε νέες περιπέτειες
Το ένα από το άλλο είναι στην πραγματικότητα το τέταρτο βιβλίο με ήρωα τον αστυνόμο/ιδιωτικό ντετέκτιβ Μπέρναντ Γκούντερ. Τώρα, γιατί εμείς το διαβάζουμε το 2022, είκοσι χρόνια μετά την πρώτη έκδοση της Τριλογίας του Βερολίνου στην Ελλάδα, ένας θεός (ή εκδότης) ξέρει.
Το βιβλίο ξεκινάει στο Βερολίνο το 1937, όταν ο ντετέκτιβ Μπέρνι Γκούντερ αναλαμβάνει μια περίεργη αποστολή: το Εβραϊκό Τμήμα της Υπηρεσίας Ασφαλείας τού ζητάει να βοηθήσει έναν πλούσιο Γερμανοεβραίος επιχειρηματία να μεταναστεύσει στην Παλαιστίνη. Παράλογο εκ πρώτης όψεως, αλλά ο συγγραφέας μας εξηγεί πώς η ναζιστική κυβέρνηση επιδίωκε, πριν τον πόλεμο τουλάχιστον, να πείσει τους εύπορους Εβραίους να μεταναστεύσουν ομαδικά στην Παλαιστίνη, τους βοηθούσε μάλιστα με αντάλλαγμα ένα μεγάλο κομμάτι της περιουσίας τους. Κάπως έτσι ο Μπέρνι ταξιδεύει στη Γιάφα, αλλά επειδή έχει το χαρακτηριστικό να προσελκύει τις αναποδιές, βρίσκεται μπλεγμένος σ’ ένα δίκτυο κατασκοπίας και αντικατασκοπίας, να συνομιλεί με φανατικούς της εβραϊκής παραστρατιωτικής οργάνωσης Χαγκανά και ακραίους ισλαμιστές. Οι πάντες μισούν τους πάντες και όλοι μαζί τους Άγγλους διοικητές της χώρας.
Το 1949, βρίσκουμε τον Μπέρνι να έχει επιβιώσει από το Ανατολικό Μέτωπο, και συγκεκριμένα από την Ουκρανία, και να προσπαθεί να βγάλει το ψωμί του από το οικογενειακό ξενοδοχείο της συζύγου του.
Η υπόθεση κάνει ένα χρονικό άλμα στο 1949, και προς το τέλος του βιβλίου, το ταξίδι αυτό του Μπέρνι Γκούντερ στη Μέση Ανατολή θα δέσει με το κυρίως μυθιστόρημα. Το 1949, βρίσκουμε τον Μπέρνι να έχει επιβιώσει από το Ανατολικό Μέτωπο, και συγκεκριμένα από την Ουκρανία, και να προσπαθεί να βγάλει το ψωμί του από το οικογενειακό ξενοδοχείο της συζύγου του. Εδώ βέβαια μπαίνει μια λεπτομέρεια: το ξενοδοχείο βρίσκεται σε απόσταση αναπνοής από το παλιό στρατόπεδο του Νταχάου! Χωρίς πελάτες και χωρίς τη δυνατότητα να πουλήσει το ξενοδοχείο, ο Γκούντερ μετακομίζει στο Μόναχο, την άλλοτε καρδιά της ναζιστικής Γερμανίας, για να βρίσκεται κοντά στη νευρολογική κλινική όπου νοσηλεύεται η σύζυγός του. Ο Μπέρνι ξεκινάει πάλι καριέρα ιδιωτικού ερευνητή. Κι ενώ πριν τον πόλεμο αναζητούσε κυρίως εξαφανισμένους Εβραίους, τώρα ένας Εβραίος δικηγόρος τού αναθέτει να βρει στοιχεία και μάρτυρες που θα γλιτώσουν από την εκτέλεση μερικούς αμετανόητους ναζί οι οποίοι βρίσκονται κλεισμένοι σε διάφορες φυλακές, γερμανικές και αμερικανικές.
Και
τότε, όπως σε όλα τα κλασικά hardboiled μυθιστορήματα, μια μοιραία
γυναίκα, η Μπρίτα Βάρτσοκ, του αναθέτει να βρει τον σύζυγό της που
υπήρξε βασανιστής στο στρατόπεδο καταναγκαστικής εργασίας
Λέμπεργκ-Γιανόφσκα ή να αποδείξει ότι είναι νεκρός, έτσι ώστε να
μπορέσει να ξαναπαντρευτεί. Ο Μπέρνι θα μπλέξει στα δίχτυα των
οργανώσεων που χρηματοδοτούνται από τη ρωμαιοκαθολική εκκλησία και
βοηθούν τους Ναζί να καταφύγουν στη Λατινική Αμερική. Αλλά επειδή η
Μπρίτα φυσικά του έχει πει ψέματα, τον περιμένουν τα χειρότερα: ένας
ιδιαίτερα άγριος ξυλοδαρμός και ο ακρωτηριασμός του μικρού δαχτύλου του.
Ένας κάποιος δόκτωρ Χένκελ τον περιποιείται στο νοσοκομείο και τον
στέλνει για ανάρρωση σε μια μικρή πόλη των Άλπεων. Κι εκεί ξεκινάει
ακόμα ένας κύκλος επικίνδυνων αποστολών για τον Μπέρνι. Καταλήγει
κυνηγημένος στη Βιέννη, να περιπλανιέται στους σκοτεινούς δρόμους σαν
άλλος Χάρι Λάιμ, [εδώ αναφέρομαι στον ήρωα του Τρίτου Ανθρώπου, του
Γκράχαμ Γκριν, τον οποίο ενσάρκωσε ανεπανάληπτα ο Όρσον Ουέλες].
Ο συγγραφέας εστιάζει στο μεταπολεμικό χάος που επικρατούσε στην πολλαπλά διαιρεμένη Γερμανία και στο γεγονός ότι σχεδόν κανείς Γερμανός δεν ήθελε την αληθινή αποναζικοποίηση. Παρότι το βιβλίο είναι δαιδαλώδες, αποτελούμενο από πολλά δευτερεύοντα περιστατικά που αποσυντονίζουν τον αναγνώστη από το κυρίως θέμα, ο Φίλιπ Κερ υπογράφει εδώ ένα μυθιστόρημα πολύ καλύτερο από πολλά μεταγενέστερα με τον ίδιο ήρωα. Ο Μπέρνι Γκούντερ θυμίζει περισσότερο από κάθε άλλη φορά τον Φίλιπ Μάρλοου, του Ρέιμοντ Τσάντλερ, με το κυνικό χιούμορ και τα προσβλητικά σχόλια που εκτοξεύει στους ναζί πελάτες ή συνεργάτες του. Είναι κρίμα που δεν προσδοκούμε άλλο βιβλίο με ήρωα τον Μπέρνι Γκούντερ, αφού έχουν μεταφραστεί όλα και ο συμπαθής Philip Kerr πέθανε το 2018.
＊ Η ΧΙΛΝΤΑ ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ είναι μεταφράστρια και συγγραφέας. Τελευταίο της βιβλίο, το αστυνομικό μυθιστόρημα «Ένοχος μέχρι αποδείξεως του εναντίου» (εκδ. Μεταίχμιο).
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου