Ιάκωβος Καμπανέλλης, “Ο Μπαμπάς ο Πόλεμος”: (1) Λίγα λόγια για το έργο
Πηγή:
02 Wed Jul 2014
Επί σκηνής η Ρόδος του 305 π.Χ. με όλο τον τουριστικό της ευδαιμονισμό. Ξάφνου ο κίνδυνος της πιθανής εισβολής ενός τυραννίσκου, διαδόχου του Μ. Αλεξάνδρου, του Δημητρίου Πολιορκητή, ο οποίος ανατρέπει τα δεδομένα ενός ειρηνικού εμπορίου. Η ουδέτερη Ρόδος σηκώνει τείχη, αγοράζει όπλα, σπουδάζει τη στρατιωτική τέχνη και διδάσκεται την ιδεολογία του πολέμου. Ο Δημήτριος νικιέται. Ωστόσο, με τη συμφωνία που υπογράφει, αναδείχνει τους Ροδίτες σε διαδόχους του. Και τότε αρχίζουν όλα. Ξεκαρδιστικοί διάλογοι και απίθανα επεισόδια και παρεξηγήσεις οδηγούν θεατές και κοινό στην αποδοχή της ρήσης του Ηράκλειτου «Πατήρ πάντων Πόλεμος».
ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ Η ΒΟΡΕΙΑ, 4 Ιανουαρίου 2010
Η ΠΛΟΚΗ
Το έργο διαιρείται σε έξι “Εικόνες”. Η πλοκή παρουσιάζεται αναλυτικά εδώ.
Όσοι δεν γνωρίζουν το κείμενο, θα ήταν καλύτερο να διαβάσουν πρώτα την άλλη ανάρτηση.
ΤΟ ΕΡΓΟ ΚΑΙ Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ
Ο Μπαμπάς ο Πόλεμος δεν συμπεριλαμβάνεται στα πιο γνωστά έργα του Ιάκωβου Καμπανέλλη (1921-2011), του πατριάρχη του νεοελληνικού θεάτρου. Είναι όμως χωρίς αμφιβολία ένα από τα πιο επιτυχημένα, μια καυστική σάτιρα του πολέμου και όσων τον καπηλεύονται, η οποία διακρίνεται για τον ευφυή και ευπαίδευτο τρόπο με τον οποίο εκμεταλλεύεται θέματα και μοτίβα του αρχαίου δράματος, ιδιαίτερα της Νέας Κωμωδίας.
Το
έργο είναι βαθύτατα πολιτικό και φιλοσοφικό. Η τοποθέτηση του έργου στα
305 μ.Χ., τη χρονιά της μακεδονικής εισβολής στη μέχρι τότε ουδέτερη
Ρόδο, είναι βεβαίως απλά η πρόφαση, για να σχολιαστεί η μεταπολεμική
κατάσταση στην Ελλάδα. Ο Μπαμπάς ο Πόλεμος πρωτογράφεται στα 1952·
συνεπώς η άμεση αφετηρία του είναι ο Β᾽ Παγκόσμιος Πόλεμος, αλλά κυρίως
οι άμεσες μεταπολεμικές εξελίξεις — τα πρώτα συμπτώματα του Ψυχρού
Πολέμου — και η υποκρισία των συμμάχων, που καταλήγουν να εξομοιωθούν με
το κακό που πολέμησαν. Γράφει χαρακτηριστικά ο Καμπανέλλης:
Το ερέθισμα που κατέληξε στην κωμωδία «Ο Μπαμπάς ο Πόλεμος» – ακατάλληλο από πρώτη άποψη για Κωμωδία – το έδωσε η ψυχροπολεμική ένταση που ακολούθησε τις μεγάλες προσδοκίες. Η ελπίδα πως ο πόλεμος που λίγα χρόνια πριν είχε τελειώσει ήταν ο τελευταίος πόλεμος έμοιαζε με παιδαριώδη αφέλεια. Η κατάσταση ήταν και τότε θολή και απειλητική. Οι σύμμαχοι σαν να είχαν μολυνθεί από το κακό που πολέμησαν και γίνηκαν και νικητές και διάδοχοί του.
Θα περάσουν όμως πολλά χρόνια και θα μεσολαβήσουν πολλά γεγονότα (ανάμεσά τους και μια απόρριψη από τη λογοκρισία της Χούντας), μέχρι το έργο να ανέβει τελικά επί σκηνής, το 1979, από το Θέατρο Τέχνης του Καρόλου Κουν. Στην τελική του εκδοχή το έργο δεν μπορεί παρά να είναι φορτισμένο και με τις εμπειρίες της Επταετίας. Γιατί πάνω απ᾽ όλα στο έργο του Καμπανέλλη ο Πόλεμος είναι ο Μπαμπάς των τυράννων. Ο Μπαμπάς ο Πόλεμος πρωτογράφτηκε με άλλο πολιτικοκοινωνικό προσανατολισμό, καταλήγει όμως κόλαφος κατά των Συνταγματαρχών – όχι πάντως με το πολεμικό μίσος του στρατευμένου πολίτη, αλλά με την κατασταλαγμένη πίκρα του ιστορικού φιλοσόφου.
Ο ΤΙΤΛΟΣ
Ο τίτλος του έργου παραπέμπει στη γνωστή ρήση του Ηρακλείτου πόλεμος πατήρ πάντων ἐστί, η οποία βεβαίως αντιστρέφεται ειρωνικά και ανανοηματοδοτείται. Ο Ηράκλειτος προσδίδει στη φράση του θετικό νόημα. Κατά τον προσωκρατικό φιλόσοφο ο κόσμος βρίσκεται συνεχώς σε κατάσταση σύρραξης, από την οποία νέες συνθήκες αναφύονται και παλιές εξαφανίζονται τόσο στη φύση όσο και στην κοινωνία. Ο Καμπανέλλης αντιστρέφει το νόημα του Ηρακλείτου. Για τον Καμπανέλλη ο πόλεμος είναι ο πατέρας κάθε ανθρώπινης ματαιοδοξίας, κάθε ανθρώπινης παράνοιας, πάνω από όλα της μεγαλομανίας και της καπηλείας των ιδανικών.
Ο κωμικός «εκχυδαϊσμός» της λέξης πατήρ σε μπαμπάς αποκαλύπτει ευθύς εξ αρχής τη γενική ατζέντα του Καμπανέλλη: αντί για την οδό της σκυθρωπής καταγγελίας, ο Καμπανέλλης θα αναζητήσει μέσα από τη σάτιρα και την ειρωνεία την απάντηση στο πανάρχαιο ερώτημα: ποιος, πώς και τι κινεί τα νήματα της Ιστορίας.
“ΟΛΟΙ ΕΙΝΑΙ ΕΜΠΟΡΟΙ”
Η εμφανέστερη συνιστώσα της πλοκής του έργου είναι η ανταλλαγή ρόλων ανάμεσα στους Μακεδόνες και τους Ροδίτες και ιδιαίτερα ανάμεσα στο Φιλόξενο και το Δημήτριο. Η ανατροπή αυτή φαντάζει απροσδόκητη και είναι πέραν πάσης αμφιβολίας κωμική, μια ανατροπή ανάλογη με αυτές που συμβαίνουν συχνά στις φαρσοκωμωδίες. Όσο όμως και αν δείχνει να προέρχεται από την παράδοση της φάρσας, η αντιστροφή των ρόλων είναι η πιο ρεαλιστική ψυχογραφική χειρονομία του έργου. Γιατί η ουσία του έργου εδράζεται στην εγγενή ομοιότητα ανάμεσα στους κατακτητές και τους κατακτημένους: οι Ροδίτες κρύβουν έναν Μακεδόνα μέσα τους, στα σπλάχνα κάθε “ειρηνιστή” μεγαλοξενοδόχου, που επιχειρεί να διατηρήσει – προς ίδιον όφελος – την ουδετερότητά του, υποβόσκει ένας μιλιταριστής τύραννος, που με την πρώτη ευκαιρία αφυπνίζεται μουγκρίζοντας.
Ο Καμπανέλλης κατασκευάζει ένα θεατρικό μύθο, όπου πρωταγωνιστεί η καπηλεία κάθε λογής: η καπηλεία του πολέμου, η καπηλεία του πατριωτισμού, η καπηλεία κάθε μορφής αρχών και αξιών, ιερών και οσίων. «Όλοι είναι έμποροι»,
διακηρύσσει ο Φιλόξενος με περηφάνια στην αρχή του έργου. Ο Φιλόξενος
άλλωστε διέταξε τη μετατροπή των ναών σε εστιατόρια και ξενοδοχεία, το
ξύλωμα του στρατού, αλλά και την εκπόρνευση μιας νεαρής κοπέλας, όλα στο
βωμό του οικονομικού κέρδους. Από αυτές τις πρώτες κωμικές χειρονομίες
διαφαίνεται και η εσώτατη ψυχική συγγένεια μεταξύ Ροδιτών και Μακεδόνων,
ιδιαίτερα ανάμεσα στο Φιλόξενο και το Δημήτριο τον Πολιορκητή. Η
ανατροπή που θα επέλθει στην πορεία του έργου, με την ανταλλαγή ρόλων
ανάμεσα στους δύο, δεν είναι και τόσο απροσδόκητη για όποιον πρόσεξε
αυτή την κάθε άλλο παρά ασήμαντη λεπτομέρεια.
Όλες οι κωμικές καταστάσεις του έργου συντείνουν στην υπογράμμιση μιας πικρής αλήθειας:
- αφενός ότι οι σύγχρονοι πολιτικοί άνδρες έχουν ξεπουλήσει τα πάντα προς όφελος του καταναλωτισμού και του γρήγορου πλουτισμού
- αφετέρου ότι όσοι μονοπωλούν τον πατριωτισμό καταλήγουν τελικά να τον εμπορεύονται και να τον μετατρέπουν σε προσοδοφόρο επάγγελμα. Σε τι διαφέρει τελικά να πουλάς τουρισμό από το να πουλάς πατρίδα; Σε τι διαφέρει να επιχειρείς να συγκεντρώσεις πάση θυσία πλούτο από το να κυριεύεσαι από τη μεγαλομανία της δόξας;
ΣΗΜΑΙΝΟΥΣΑ ΟΝΟΜΑΤΟΛΟΓΙΑ:
Οι χαρακτήρες του έργου μπορούν να ομαδοποιηθούν ως εξής:
- Αμοιβαία κάτοπτρα: Δημήτριος ο Πολιορκητής – Φιλόξενος ο Εκδικητής
- Μπούφοι: Μακεδόνες στρατιωτικοί
- Θύματα, έστω και μη προφανή: Λάμια, Ουρανία
- Αρριβίστες κάπηλοι αρχών και αξιών: Βουτία, Ροδίτες
- Οάσεις κοινής λογικής – φερέφωνα του συγγραφέα: Μέντης, Χάρης
- [.........................................................]
- ΣΥΝΕΧΙΣΤΕ ΤΗΝ ΑΝΑΓΝΩΣΗ ΤΗΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ (ΣΗΜΑΙΝΟΥΣΑ ΟΝΟΜΑΤΟΛΟΓΙΑ-ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΚΑΤΑΓΩΓΗ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ)
Ιάκωβος Καμπανέλλης, “Ο Μπαμπάς ο Πόλεμος”: (1) Λίγα ...
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου