Πολιτικά avatar και η μέθοδος Δ.Ψ.

Τάσος Κυπριανίδης*

efsyn.gr

Ο Δημήτρης Ψαρράς (Δ.Ψ.) αυτοπροσδιορίζεται ως ερευνητής δημοσιογράφος. Στην πραγματικότητα είναι όμως μια εντελώς ιδιαίτερη και μοναδική περίπτωση ερευνητικής συνδρομής στην πολιτική επιστήμη μέσα από την κριτική αξιολόγηση της σύγχρονης πολιτικής ιστορίας.

Δεν υποτιμώ βέβαια το εξαιρετικά σημαντικό σκέλος της ερευνητικής δημοσιογραφίας του, που έχει σπάσει τον κυρίαρχο κώδικα σιωπής του «συνταγματικού τόξου» για τις ακροδεξιές αποφύσεις της πολιτικής σκηνής και συνέτεινε αποφασιστικά στην οικοδόμηση του κατηγορητήριου στην πρόσφατη δίκη της Χρυσής Αυγής. Θεωρώ όμως θεμελιώδη την προσφορά του στη σύγχρονη πολιτική με τη χωρίς προηγούμενο τεκμηρίωση κρίσιμων καμπών στην εξέλιξη του πολιτικού εποικοδομήματος, των πολιτικών ιδεολογικών μηχανισμών.

Η μοναδικότητα του Δ.Ψ. δεν εντοπίζεται μόνο στη μακρόχρονη δημοσιογραφική δραστηριότητά του, από τον «Σχολιαστή», τον «Ιό της Ελευθεροτυπίας» έως και τη συλλογική ή ατομική αρθρογραφία του στην «Εφημερίδα των Συντακτών». Αποτυπώνεται καθοριστικά στα σημαντικά βιβλία που έχει συγγράψει, στα οποία βρίσκουμε σε πρακτική μορφή την ερευνητική μεθοδολογία του εφαρμοσμένη στη σύγχρονη πολιτική, με συστηματική τεκμηρίωση των θέσεών του και εξαντλητική ανάλυση (επιπέδου διδακτορικής διατριβής) με παράθεση υλικών κάθε είδους, γραπτών και οπτικοακουστικών.

Με ένα βιβλίο του Δ.Ψ. καταδύεσαι σε ένα σκοτεινό πολιτικό σύμπαν, από το οποίο ξεπροβάλλουν σταδιακά οι επικαλυπτόμενες στρώσεις μιας αλήθειας που είναι δύσκολο να συλλάβεις διαμιάς στην ολότητά της. Κάπως σαν μια ατελείωτη σειρά από ρωσικές κούκλες, με την καθεμιά να αποκαλύπτει ακόμα μια πιο συνταρακτική αλήθεια κρυμμένη κάτω από τον ξύλινο μανδύα της προηγούμενης.

Η προσέγγιση αυτή χαρακτηρίζει όλα τα μεγάλα έργα του Δ.Ψ.: τα βιβλία για τον Καρατζαφέρη, τον Μιχαλολιάκο, τη Χρυσή Αυγή. Διαπερνά όμως και τα συντομότερα δημοσιογραφικά συμπληρώματα της βιβλιογραφίας του: για τον Κ. Καραμανλή, τον Α. Παπανδρέου και όλη την πολιτική νομενκλατούρα της Ελλάδας. Κάθε ενότητα σε αυτά αναδεικνύει το ημιτελές και μερικό της εκάστοτε παραδεδομένης «αλήθειας», του προβαλλόμενου κοινού τόπου, κάπως σαν τα πολλαπλά είδωλα μέσα από έναν σπασμένο καθρέφτη που αναπαράγουν μια στρεβλή και μερική εικόνα του ατόμου και μέσω αυτού της σύγχρονης ιστορίας.

Πράγματι, αν υπάρχει μια πρακτική, πολιτικά αποδομητική προσέγγιση στη δημοσιογραφία και πέρα από αυτήν στην κατανόηση της σύγχρονης πολιτικής ιστορίας, αυτή είναι η μέθοδος Δ.Ψ. Γιατί ξεκινά από την αυτοπροβαλλόμενη εικόνα, ένα πολιτικό avatar που έχουν καλλιεργήσει ο πολιτικός και οι παρατρεχάμενοί του, και καταλήγει να απογυμνώνει τον όποιο πρωταγωνιστή για να παραδώσει όψεις ενός συγκαλυπτόμενου πυρήνα στον αναγνώστη, αποκαλύπτοντας αυτοεκπληρούμενες προφητείες που θωπεύουν τις προφάνειες του «κοινού νου».

Τα βιβλία του Δ.Ψ. είναι γενικά σύνθετα και απαιτητικά. Ομως στο τελευταίο έργο του με αντικείμενο το μακροχρόνιο συστηματικό career planning ενός εκπροσώπου της πιο αντιδραστικής πολιτικής της τελευταίας 50ετίας που έχει συστηματικά αποφύγει την επαφή με τις τρέχουσες κοινωνικές διεργασίες, η μέθοδος Δ.Ψ. λάμπει με την αμεσότητα κα την απλότητά της: και τούτο διότι το αντικείμενό της είναι τόσο επίπλαστο και εικονικό, τόσο διαφανές, ώστε η διαδοχή των προσεγγίσεων του Δ.Ψ. να προκύπτει φυσιολογικά. Η εικόνα που αποκαλύπτεται είναι αμέσως κατανοητή, χωρίς ιδιαίτερη προσπάθεια για συνδυαστική σύνθετων αντιφάσεων. Τα ρούχα του βασιλιά είναι διαφανή έως ανύπαρκτα.

Ο Κυριάκος Μητσοτάκης είναι ένα avatar που έχει από την αρχή της σταδιοδρομίας του στερηθεί τη συνεκτικότητα ενός ολογράμματος: είναι απλά η συγκόλληση διαφορετικών και συχνά αμοιβαία αποκλειόμενων όψεων, τις οποίες ο δημιουργός τους δεν κάνει καν τον κόπο –γιατί απλώς δεν είναι σε θέση– να συγκαλύψει. Και το βιβλίο το θεμελιώνει ερευνητικά με εντυπωσιακά –συχνά άγνωστα μέχρι σήμερα– τεκμήρια στα βασικά κεφάλαιά του, δείγμα των οποίων σταχυολογούμε στη συνέχεια.

Δηλώνει ο ίδιος με θρασύτητα ότι ήταν ο μικρότερος πολιτικός κρατούμενος και έζησε 6 χρόνια στην εξορία, διότι δεν έχει τη στοιχειώδη κοινωνική ευφυΐα να συλλάβει το μέγεθος της ύβρης και προσβολής προς τις χιλιάδες εκτοπισμένους της χούντας.

Αναφέρει ότι δεν ήταν καλός μαθητής στο σχολείο, αλλά εντούτοις κάπως μαγικά βραβεύεται ως «αριστεύσας» στο Κολλέγιο.

Εχει γράψει παιδαριώδη και διάστικτη αντιφάσεων πτυχιακή εργασία σε καλό αμερικανικό Πανεπιστήμιο με ακραία λάθη άγνοιας του αντικειμένου της (για την οποία έχει εισπράξει εξοντωτική κριτική η οποία «περιέργως» αποσιωπάται και εν μέρει «διορθώνεται» στην ελληνική έκδοση), η οποία και πάλι βραβεύεται και ο ίδιος τη θεωρεί «έργο ζωής».

Σεμνύνεται για την «επαγγελματική εμπειρία» του, όταν είναι προφανές ότι σημαντικό ρόλο στην πρόσληψή του απευθείας σε διευθυντικές θέσεις μεγάλων τραπεζών έπαιξαν οι γνωριμίες του πατέρα του. Ενώ για τη θητεία του οι παλιοί διευθυντές της τράπεζας έχουν να λένε πολλά ανέκδοτα.

Εμφανίζεται ως έμπειρος κοινοβουλευτικός, όταν οι θητείες του είναι πλήρεις αδειών στο εξωτερικό και η παρουσία του όποτε εμφανίζεται είναι ρηχή, σημειακή και ευκαιριακή. Αλλά εκεί που πραγματικά διαπρέπει είναι η προσκόλλησή του στην εκάστοτε ηγεσία της Ν.Δ. προδίδοντας ακόμα και τα ακραία νεοφιλελεύθερα «πιστεύω» του (δεν ψηφίζει τα μνημόνια στην αντιμνημονιακή φάση της Ν.Δ. για να υπερθεματίσει στη συνέχεια μνημονιακά).

Και όλα αυτά προβάλλοντας ένα ανύπαρκτο «κεντρώο» προφίλ, όταν έχει δηλώσει ότι δεν προσήλθε να ψηφίσει το 2015 τον Π. Παυλόπουλο για Πρόεδρο της Δημοκρατίας μεταξύ άλλων λόγω της στάσης του τον Δεκέμβρη του 2008 (προφανώς ως γνήσιος φιλελεύθερος ήθελε να κατεβάσει τον στρατό και να αιματοκυλήσει την Αθήνα για να καταστείλει την εξέγερση της νεολαίας).

Τέλος, σε συμφωνία με την αντίληψη που προβάλλει στο «έργο ζωής», για τον ανεπίτρεπτο «λαϊκισμό» που αντιστρατεύεται τον ορθολογισμό που πρέπει να διακρίνει την εξωτερική πολιτική, πολέμησε με ακροδεξιά επιχειρήματα τη Συμφωνία των Πρεσπών, ενώ σήμερα καλύπτεται από τον μανδύα της κυβερνητικής συνέχειας.

Αυτό μεταξύ άλλων είναι μέρος από το εξαιρετικά ενδιαφέρον υλικό του πρόσφατου βιβλίου τού Δ.Ψ. Ενσωματωμένο και αρμονικά συνυφασμένο σε μια καθηλωτική αφήγηση της ιστορίας που ζούμε καθημερινά (αν και λείπει η τρέχουσα χυδαιότητα των παρακολουθήσεων, η υπεράσπιση του βαθέος κράτους των μυστικών υπηρεσιών και η ανείπωτη ανεπάρκειά του όταν δικαιολογεί τις παρακολουθήσεις με τη δίωξη της Χρυσής Αυγής, διότι «ξεχνάει» τη δολοφονία Φύσσα). Και δεν μένει στην αφήγηση: αναδεικνύει τον τρόπο που λειτουργεί ο πολιτικός ιδεολογικός μηχανισμός και συγκροτεί τα πολιτικά υποκείμενα μέσα στη συγκυρία Το βιβλίο του Δημήτρη Ψαρρά αποτελεί ένα αδιάσειστο τεκμήριο του καιρού μας και του υπόβαθρου που εκτρέφει τους «πρωταγωνιστές», είδωλα μέσα στον καθρέφτη εκείνης της κοινωνίας που λατρεύει το «ακραίο κέντρο» και τον «κοινό νου». Χωρίς να παραλείπει να φέρει στην επιφάνεια τους φόβους, τα άγχη και τις προσδοκίες των κρατούντων.

Συμπερασματικά, η μέθοδος Δ.Ψ. είναι πολύτιμο εργαλείο για την κατανόηση της πολιτικής πριν αυτή αποστεωθεί σε μια στρεβλή και ωφελιμιστική για τους κρατούντες «ιστορία».

ΥΓ1. Θα κάνω και μια προσωπική παρατήρηση που προφανώς σημαδεύεται από την πολιτική οπτική που έχω υιοθετήσει. Η αξία του βιβλίου δεν μειώνεται ούτε κατ’ ελάχιστο από το γεγονός ότι θα αξιοποιηθεί από τη στρατηγική του ΣΥΡΙΖΑ που συμπυκνώνεται στο δόγμα: το πρόβλημα της Ελλάδας είναι ο Μητσοτάκης και αν φύγει ανοίγει ο δρόμος για την «προοδευτική διακυβέρνηση». Στρατηγική αδιέξοδη, παραπλανητική και εξίσου κενή περιεχομένου με τα «κεντρώα» προφίλ του Μητσοτάκη. Αλλά αυτή είναι μια άλλη συζήτηση που δεν μπορεί να γίνει στο πλαίσιο αυτού του σημειώματος και άλλωστε δεν αφορά αυτό καθαυτό το βιβλίο .

ΥΓ2. Μια προσωπική και πάλι ευχή και επιθυμία είναι να εφαρμοστεί η μέθοδος Δ.Ψ., από τον ίδιο κατά προτίμηση, τουλάχιστον σε τρία κομβικά σημεία της σύγχρονης πολιτικής ιστορίας. Το πρώτο αφορά την τιτάνια προσπάθεια που κατέβαλε το άρχον συγκρότημα (πολιτικοί, οικονομικοί παράγοντες, δημοσιογράφοι) για να στηθεί ο δρόμος προς το μνημόνιο την περίοδο 2009-2010. Το δεύτερο αφορά το πολιτικό παρασκήνιο του μεγαλύτερου κοινοβουλευτικού πραξικοπήματος που έγινε –μετά τα Ιουλιανά του 1965– τον Νοέμβριο του 2011, όταν μετά από ψήφο εμπιστοσύνης του ΠΑΣΟΚ παραιτείται ο ΓΑΠ και αναλαμβάνει η ανεκδιήγητη τριφασική συμμαχία ΠΑΣΟΚ - Ν.Δ. - Ακροδεξιάς με εξωκοινοβουλευτικό πρωθυπουργό, χωρίς την παραμικρή πολιτική εμπειρία και φυσικά νομιμοποίηση. Το τρίτο αφορά το πραγματικό περιεχόμενο και τις στοχεύσεις του PSI που ακολούθησε και απαξίωσε πλήρως τα συνταξιοδοτικά ταμεία ολοκληρώνοντας την επίθεση στην εργασία, ιδίως λαμβάνοντας υπόψη την πρόσφατη απολογητική εκδοχή του βιβλίου του Ευάγγ. Βενιζέλου.

ΥΓ3. Και τώρα μια επιθυμία μου που μάλλον θα μείνει μετέωρη, διότι εκτιμώ ότι ο Δ.Ψ. δεν θα την υιοθετήσει. Θα άξιζε τον κόπο να υπάρξει και μια τέταρτη εφαρμογή της μεθόδου Δ.Ψ. για την περίπτωση του ΣΥΡΙΖΑ. Κυρίως για την αγωνιώδη προσπάθεια Τσίπρα να κάνει τη στροφή στον «πραγματισμό» αναίμακτα, και την τελική επιλογή του να ακροβατήσει με ένα αυτοαναιρούμενο δημοψήφισμα, ένα νέο μνημόνιο και τα capital controls χωρίς κανένα σχέδιο και με θολή προοπτική. Αλλά προτρέχω να παραδεχτώ ότι η αυθεντική εφαρμογή της μεθόδου Δ.Ψ. στα πεπραγμένα της ΠΦΑ δυστυχώς δεν θα υπάρξει. Διότι δεν είναι αναγκαίο να συμφωνούμε στα πάντα.