Η διπλή έκθεση σε ένα ιστορικό κτίριο της Θεσσαλονίκης

ΟΙ ΕΝΟΙΚΟΙ. Από τη Βίλα των Καπαντζή στο Πολιτιστικό Κέντρο του ΜΙΕΤ

Το Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης  διοργανώνει και παρουσιάζει την έκθεση 

ΟΙ ΕΝΟΙΚΟΙ
ΑΠΟ ΤΗ ΒΙΛΑ ΤΩΝ ΚΑΠΑΝΤΖΗ ΣΤΟ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΤΟΥ ΜΙΕΤ

την Πέμπτη 19 Σεπτεμβρίου στις 20:00
στο Πολιτιστικό Κέντρο Θεσσαλονίκης του ΜΙΕΤ
Βίλα Καπαντζή – Βασιλίσσης Όλγας 108

ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΚΘΕΣΗ
Το 1989, μετά από επίπονες εργασίες έξι χρόνων, ολοκληρώθηκε η επισκευή και αποκατάσταση της Βίλας Καπαντζή (γνωστής ως Ε΄ Γυμνασίου Αρρένων Θεσσαλονίκης). Το κτίριο επαναχρησιμοποιήθηκε ως Πολιτιστικό Κέντρο από την Εθνική Τράπεζα – στην ιδιοκτησία της οποίας βρίσκεται από το 1928.
Γιορτάζοντας τα 30 χρόνια συνεχούς λειτουργίας του κτιρίου ως τόπου των τεχνών και του πολιτισμού, το ΜΙΕΤ διοργανώνει την έκθεση «Οι Ένοικοι» για την ιστορία της βίλας, από την ανέγερσή της στις αρχές της δεκαετίας του 1890 ως κατοικίας της οικογένειας του επιφανούς ντονμέ τραπεζίτη Μεχμέτ Καπαντζή μέχρι τη σημερινή χρήση της ως Πολιτιστικού Κέντρου του ΜΙΕΤ στη Θεσσαλονίκη.
Παρουσιάζεται συνοπτικά το πλαίσιο μέσα στο οποίο αναπτύχθηκε η Συνοικία των Εξοχών της Θεσσαλονίκης, με απαρχή την κατεδάφιση του θαλάσσιου τείχους από το 1870 και την επέκταση της πόλης προς τα ανατολικά. Η ανέγερση λαμπρών αρχοντικών κατοικιών. Η εγκατάσταση του ιππήλατου τραμ και η ακτοπλοϊκή συγκοινωνία με το κέντρο της πόλης. Ο ναός της Ανάληψης και το Σατώ Μονμπονέρ στα Καραγάτσια.
Η πρώτη ενότητα είναι αφιερωμένη στην ιστορία των Ντονμέδων, οπαδών του ραββίνου Σαμπατάι Τσεβί, που μεταστράφηκαν μαζικά από τον Ιουδαϊσμό στον Μωαμεθανισμό το 1666 ενώ κατά τον 19ο αιώνα αποτελούσαν μια από τις εκσυγχρονιστικές συνιστώσες της Θεσσαλονίκης. Παρουσιάζεται ακόμη η πολύπλοκη γενεαλογία της οικογένειας Καπαντζή με τα πέντε κορίτσια και τα τρία αγόρια που, στο γύρισμα προς τον 20ό αιώνα, ήταν από τους πλουσιότερους και πιο δραστήριους ανθρώπους της πόλης. Περιγράφεται επίσης, η ιστορία της βίλας που έχτισε ο Μεχμέτ, η αρχιτεκτονική της, οι μετασκευές, η δεκαετία της εγκατάλειψης (1972-82)  και η τελευταία αποκατάστασή της το 1982-88.
Η δεύτερη ενότητα περιλαμβάνει την αφήγηση της παρουσίας επιφανών προσώπων στο κτίριο: από τον πρίγκηπα Νικόλαο, στρατιωτικό διοικητή της Θεσσαλονίκης το 1912-13, και την υπογραφή της ελληνοσερβικής συνθήκης συμμαχίας, μέχρι τη διαμονή των Βενιζέλου – Κουντουριώτη – Δαγκλή, την Τριανδρία δηλαδή της Προσωρινής Κυβέρνησης του 1916-17. Επίσης, τη φιλοξενία του Εσάτ πασά και τη στέγαση πυρόπληκτων οικογενειών μετά τη μεγάλη πυρκαγιά του 1917. Τέλος, την υπαγωγή του κτιρίου στην ανταλλάξιμη περιουσία κατά τη συνθήκη της Λωζάννης, την αγορά του από την Εθνική Τράπεζα το 1928 και την ενοικίασή του στο ελληνικό Δημόσιο για τη στέγαση του Ε΄ Γυμνασίου Αρρένων.
Στην τρίτη ενότητα παρουσιάζεται η σημερινή χρήση της βίλας μετά την αποκατάστασή της. Αρχικά από το Πολιτιστικό Κέντρο Βορείου Ελλάδος (ΠΟΚΕΒΕ) της Εθνικής Τράπεζας μέχρι την παραχώρησή της στο Μορφωτικό Ίδρυμα το 1997 και τη συνακόλουθη διοικητική μεταβολή. Επιλεγμένες εκθέσεις από την τριαντάχρονη λειτουργία της (ιστορικές, εκθέσεις τεκμηρίων, ζωγραφικής, γλυπτικής και φωτογραφίας, αλλά και σύγχρονων μέσων), εκδηλώσεις, βιβλιοπαρουσιάσεις, ξεναγήσεις και διαλέξεις παρουσιάζονται με συνοπτικό τρόπο κλείνοντας την πρόσφατη ιστορία του κτιρίου ως Πολιτιστικού Κέντρου του ΜΙΕΤ στη Θεσσαλονίκη.
ΠΑΡΑΛΛΗΛΗ ΕΚΘΕΣΗ:
Ταυτόχρονα με την έκθεση «Οι Ένοικοι», στον δεύτερο όροφο της Βίλας Καπαντζή διοργανώνεται η έκθεση :

ΤΟ ΧΡΗΜΑΤΟΚΙΒΩΤΙΟ. Από την ιστορία μιας εποχής στην ιστορία μιας οικογένειας

Το Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης διοργανώνει και παρουσιάζει την έκθεση

ΤΟ ΧΡΗΜΑΤΟΚΙΒΩΤΙΟ 
ΑΠΟ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΜΙΑΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΜΙΑΣ ΕΠΟΧΗΣ

την Πέμπτη 19 Σεπτεμβρίου στις 20:00
στο Πολιτιστικό Κέντρο Θεσσαλονίκης του ΜΙΕΤ
Βίλα Καπαντζή – Βασιλίσσης Όλγας 108

Επιμέλεια έκθεσης: Χριστίνα Πετρηνού και Άγις Τσουρός
ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΚΘΕΣΗ  
Η έκθεση παρουσιάζει μια ιστορία μυστηρίου όπου πρωταγωνιστεί το περιεχόμενο ενός χρηματοκιβωτίου. Ερμητικά κλειστό, ξεχασμένο για περίπου εκατό χρόνια μέσα στην αποθήκη ενός παλιού αρχοντικού της Σύρου, ανοίχτηκε πριν από τρία χρόνια, χάρη στην περιέργεια ενός ανθρώπου, που από μικρό παιδί φλεγόταν να ανακαλύψει τους θησαυρούς που έκρυβε: του Άγι Τσουρού, η οικογένεια του οποίου είχε αγοράσει το αρχοντικό στις αρχές της δεκαετίας του 1960.
Τα ευρήματα –μακράν του να είναι ράβδοι χρυσού– αφηγούνται την ιστορία μιας άλλης οικογένειας, από τις πιο σημαντικές της Σύρας του 19ου και των αρχών του 20ού αιώνα, της οικογένειας του Αθανάσιου Λαδόπουλου (εγγονού ενός εμπόρου της Θεσσαλονίκης που μετακόμισε το 1823 στην τότε ανεγειρόμενη Ερμούπολη) και της συζύγου του Όλγας (κόρης του γνωστού δημάρχου Ερμούπολης Δημήτριου Βαφιαδάκη): μιας μεγαλοαστικής οικογένειας που κυριάρχησε στην εκπληκτική άνθηση της Σύρου τον 19ο αιώνα, με σημαντικές εμπορικές, τραπεζικές, βιομηχανικές και εφοπλιστικές δραστηριότητες καθώς και σημαίνουσα τοπική και εθνική πολιτική δράση.
Το χρηματοκιβώτιο φαίνεται πως κλειδώθηκε για τελευταία φορά μετά το 1926, παρόλο που μέλη της οικογένειας επισκέπτονταν και στις επόμενες δεκαετίες το σπίτι στα Χρούσσα – έναν οικισμό με πολλά παραδοσιακά σπίτια και μεγαλοπρεπή αρχοντικά. Η οικογένεια του Τσουρού αγόρασε το σπίτι αυτό από την κόρη του Λαδόπουλου Σμαράγδα στα 1960 και από τότε ξεκίνησε για τον 8χρονο Άγι η περιπετειώδης σχέση του με το χρηματοκιβώτιο.
Σπάνια έγγραφα, προσωπική αλληλογραφία, ερασιτεχνικές φωτογραφίες, καρποστάλ από ταξίδια της οικογένειας, όπλα, αρχαία νομίσματα, μετάλλια και ποικίλα προσωπικά αντικείμενα  λειτουργούν σαν «χρονοκάψουλα» και προσφέρουν μια περιήγηση σε έναν ενίοτε αυστηρά προσωπικό “θησαυρό” μιας άλλης εποχής· τότε που η Ερμούπολη της Σύρου ήταν το πρώτο αστικό κέντρο με τη μεγαλύτερη οικονομική, βιομηχανική, κοινωνική και πολεοδομική ανάπτυξη στην ελεύθερη Ελλάδα. Μέσα σε ένα ξύλινο κουτί υπήρχαν 250 περίπου αρνητικά, τα περισσότερα τύπου roll-film 122, format 9x12 εκ. (σε κυκλοφορία από το 1903), με βάση ζελατίνας. Οι φωτογραφίες αυτές τραβήχτηκαν με μηχανή τύπου box camera.
Εντοπίσθηκαν επίσης σημαντικά έγγραφα: συμβόλαια αγοράς οικημάτων και οικοπέδων, μετοχές της Ελληνικής Ακτοπλοΐας, ο πίνακας διανομής της περιουσίας του Δημήτρη Βαφιαδάκη και η χειρόγραφη διαθήκη του γαμπρού του Αθανάσιου Λαδόπουλου –ενδεικτικά του πλούτου τους– αλλά και διάφορα εφήμερα τεκμήρια, όπως καθημερινοί λογαριασμοί και καταστάσεις εξόδων του νοικοκυριού, πληρωμές διδάκτρων και διαμονής σε σχολείο στην Ελβετία, αλληλογραφία με δικηγόρους, τράπεζες και συνεργάτες.
Η έκθεση παρουσιάστηκε για πρώτη φορά το  2018 στην Αίθουσα Τέχνης Γ. & Ε. Βάτη στη Σύρο, σε συνεργασία με τον Δήμο Σύρου-Ερμούπολης, το Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης και  το Τμήμα Πολιτισμού της Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου.