Η ύδρευση της Θεσσαλονίκης από το Χορτιάτη στο παρελθόν

ΟΙ ΠΗΓΕΣ ΤΟΥ ΧΟΡΤΙΑΤΗ

2015 Ιουνίου 26

του Γιάννη Παπαγιάννη

Νομικού, κατοίκου Χορτιάτη

• «..Από όλα αυτά (τα τρεχούμενα νερά) το γλυκύτερον ύδωρ ζωής είναι το ερχόμενον από το βουνό του Χορτάτζη (Χορτιάτη), νερό πόσιμον, διαυγέστατον και εις το έπακρον χωνευτικόν .. Το ύδωρ αυτό του Χορτάτζη τρέχει εις όλα τα εν τη πόλει χάνια, τα τζαμιά, τους λουτρώνας και τα μέγαρα των επιφανών. Αλλά και πόσα άλλα νερά δεν έρχονται εις την πόλιν ταύτην από τα προς δυσμάς όρη, δεν είναι όμως τόσον ωφέλιμα όπως του Χορτάτζη …» Από το «Οδοιπορικό» του Εβλιά Τσελεμπή, Τούρκου γεωγράφου και περιηγητή , που επισκέφθηκε τη Θεσσαλονίκη περίπου το 1650 μ.χ. (1)
• Για τα «..το γλυκό νερό (του Χορτιάτη) που έρχεται στη Θεσσαλονίκη, το τουρκικό κείμενο του Εβλιά Τσελεμπή έχει τις λέξεις άμπου χαγιάτ=νερό ζωής, αθάνατο νερό (2)
• Κατά το Χρονικόν του Ιέρακα (3) «Ορος Χορτιάτης έστι ….κείμενον υπέρ ταύτης (εν. Θεσσαλονίκης) εξού τη πόλει άριστον ύδωρ ηδύ εισρέει …»

ΟΙ ΠΗΓΕΣ ΤΟΥ ΧΟΡΤΙΑΤΗ ΚΑΙ Η ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ

ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΙΣ ΠΗΓΕΣ ΚΑΙ ΤΟ ΥΔΡΑΓΩΓΕΙΟ ΤΟΥ ΧΟΡΤΙΑΤΗ- ΤΟΠΟΘΕΣΙΑ ΤΩΝ ΠΗΓΩΝ- ΑΠΟΤΑΜΙΕΥΣΗ, ΔΙΟΧΕΤΕΥΣΗ , ΔΙΑΝΟΜΗ ΤΩΝ ΝΕΡΩΝ ΜΕΣΑ ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ .

Ι. Η ύδρευση της Θεσσαλονίκης από το Χορτιάτη στο παρελθόν. Γενικά στοιχεία

 

1. Στα πρώτα χρόνια της ιστορίας της Θεσσαλονίκης η ύδρευση της πόλης γινόταν από τα υπόγεια νερά . Αυτό έδινε τη δυνατότητα στις αρχές και τους κατοίκους να ανοίγουν πηγάδια στην πόλη , με αποτέλεσμα να υπάρχουν άφθονα νερά, που συνδυαζόμενα με την πλούσια βλάστηση, δημιουργούσαν ένα γραφικό τοπίο μέσα στην πόλη.(4) Ιστορική μαρτυρία για τα πηγάδια της Θεσσαλονίκης, την εποχή της Οθωμανικής κατοχής παρέχει ο Εβλιά Τσελεμπή, που επισκέφθηκε την πόλη το 1623 μ.χ. και αναφέρει (ό.π.) ότι υπήρχαν πολλά πηγάδια εκείνη την εποχή. Στην ελεύθερη απόδοση του κειμένου του Εβλιά Τσελεμπή από τον Ν. Χειλαδάκη (5) γίνεται αναφορά για 3060 πηγάδια, για τον αριθμό όμως αυτό διατηρούμε αμφιβολίες , λόγω του μικρού τότε μεγέθους της πόλης και της σχετικής περιορισμένης υπόγειας υδροφόρου λεκάνης .

Πειστικότερο αριθμό πηγαδιών (1060) αναφέρει ο Μαξ. Μαραβελάκις (ό.π.) παραπέμποντας στον Νικ. Μοσχόπουλο (ό.π.), ο οποίος με τη σειρά του αναφερόμενος στον Εβλιά Τσελεμπή, περιγράφει ότι «υπάρχουν και 1060 πηγάδια εις τα σπίτια των επιφανών, εγγεγραμμένα εις τα κτηματολόγια. Πολλά εκ των πηγαδιών αυτών είναι αμφισβητούμενα, πολλαί όμως εκατοντάδες εκ τούτων, είναι γνωσταί και έχουν νερό κρύο ως πάγον…»

2. Κατά τη διαδρομή όμως του χρόνου η Θεσσαλονίκη απέκτησε τη μορφή μεγάλης πόλης, με τη συγκέντρωση μεγάλου αριθμού κατοίκων, που δεν μπορούσαν να εξυπηρετηθούν από τα νερά των πηγαδιών . Ηδη κατά τον 10ο αιώνα η Θεσσαλονίκη ήταν μεγάλη και πολυάνθρωπη πόλη (6). Το πρόβλημα της ύδρευσης έγινε ιδιαίτερα οξύ για την συνεχώς αυξανόμενη πόλη .

Το γεγονός της έντονης οικιστικής πίεσης στη Θεσσαλονίκη δημιούργησε στην ανάγκη να μεταφερθούν κατ-αρχήν στην πόλη από τα γύρω βουνά τρεχούμενα νερά, τα οποία, όταν υπήρχε ιδίως κατωφέρεια του εδάφους, μπορούσαν ευκολότερα να διοχετευθούν στην πόλη (περίπτωση των νερών του Χορτιάτη) .

3. Την ύδρευση της πόλης κατά τους αρχαίους χρόνους περιγράφει ο Ο.Tafrali (7). Ο συγγραφέας αναφέρει ότι η Θεσσαλονίκη είχε ήδη από την αρχαιότητα ένα δίκτυο μεταφοράς νερού , πολύ καλά κατανεμημένο στις διάφορες συνοικίες της πόλης). Περισσότερα θα εκτεθούν σε άλλο σημείο του παρόντος .

Ο Β. Δημητριάδης (8) στο κεφάλαιο της ύδρευσης της Θεσσαλονίκης , αναφέρει ότι «.. η πόλη έπαιρνε πάντοτε νερό από τις πηγές που ξεκινούσαν από τον Χορτιάτη, στους πρόποδες του οποίου μπορούμε να πούμε ότι ήταν κτισμένη…».

4. Κατά την εποχή της Οθωμανικής κατοχής έγιναν νέα έργα ύδρευσης, αλλά βελτιώθηκαν και επισκευάστηκαν και παλιά υδραγωγεία, όπως το υδραγωγείο του Χορτιάτη. Τα νερά ήρθαν στην πόλη από τρία σημεία . Από τις πηγές του Χορτιάτη, που είχαν τρεχούμενο νερό, από τις πηγές του Ουρουντζούκ =παράδεισος (Ρετζίκι) και τις πηγές του Λεμπέτ (Lenbet), που βρίσκονταν στη βορειοδυτική περιοχή της πόλης (στη θέση της σημερινής Σταυρούπολης), περιοχές που είχαν νερά από γεωτρήσεις .

5. Οι πηγές του Χορτιάτη ( σε υψόμετρο 600 μέχρι 900 μ.) βρίσκονται στον ορεινό όγκο του βουνού ( υψ. 1200 μ.), πάνω από τον οικισμό . Τα νερά με υπόγειους αγωγούς συγκεντρώνονταν σε κοινή δεξαμενή, κοντά στο χωριό (9) και Γ.Ταμιωλάκης όπ.π., σελ. 23 ) . Από εκεί με το κτιστό κανάλι, ορθογωνικής διατομής, διαστάσεων 25 χ 50 εκ., επιχρισμένο εσωτερικά με κουρασάνι (υδραυλικό κονίαμα, συγκολλητικό και στεγανό, που αποτελούνταν από άμμο, ασβέστη, θηραϊκή γη και τριμμένο κεραμίδι, το οποίο ανακάτευαν με κρύο νερό), οδηγούνταν στο υψηλό τμήμα της πόλης (δεξαμενή των Βλατάδων) με φυσική ροή μήκους 22 χλμ( Γ. Ταμιωλάκης ό.π. σελ. 23 και 53 σημ. 12)..Κατά τον ίδιο, η διαδρομή του νερού δεν άλλαξε ουσιαστικά στα 1500 χρόνια της λειτουργίας του και το νερό μέχρι το 1975 υδροδοτούσε την πόλη .

6. Κατά τον Μαξ. Μαραβελάκι (ό.π., σελ. 70), η ποιότητα των πηγαίων νερών του ορεινού όγκου του Χορτιάτη (με κρίσιμο χρόνο εκτίμησης το 1950-1951) είναι γενικώς καλή. Εχουν τέλεια διαύγεια, καμία οσμή και η γεύση τους είναι ευάρεστη . Είναι όμως νερά ημίσκληρα, διότι με βάση τους γαλλικούς βαθμούς έχουν σκληρότητα 24 . Επομένως, κατά τον ίδιο ερευνητή, η περιεκτικότητα των πιο πάνω πηγών σε άλατα ασβεστίου είναι αρκετή και κατά τον βρασμό του νερού αφήνεται λευκό ασβεστιτικό ίζημα . Η μέση ετήσια απόδοση των πηγαίων υδάτων έφθανε τον πιο πάνω κρίσιμο χρόνο σε 2.600 κυβικά μέτρα το 24ωρο .

Η παρουσία στον ορεινό όγκο του Χορτιάτη πολλών πηγών, οφείλεται- κατά τον συγγραφέα- στην παρουσία πολλών ασβεστολιθικών πετρωμάτων, που επικάθονται στους σχιστόλιθους του Χορτιάτη. Οι ασβεστόλιθοι – κατά τον ίδιο ερευνητή- σχηματίζουν σφήνες ή καλύμματα, μέσα στα οποία συγκεντρώνεται το νερό της βροχής . Στη συνέχεια το νερό , μέσω του συστήματος των τεχνικών στοών, που ήταν βυζαντινής ή και ακόμη αρχαιότερης κατασκευής, κατευθυνόταν στην πόλη .

ΙΙ. Η καταγωγή του υδραγωγείου και η πορεία του νερού προς την πόλη .[.....]

read more…