Τα καλύτερα κείμενα επιστημονικής φαντασίας

The Last Question     By Isaac Asimov               Isaac Asimov was the most prolific science fiction author of all time. In fifty years he averaged a new magazine article, short story, or book every two weeks, and most of that on a manual typewriter. Asimov thought that The Last Question, first copyrighted in 1956, was his best short story ever. Even if you do not have the background in science to be familiar with all of the concepts presented here, the ending packs more impact than any other book that I've ever read. Don't read the end of the story first! This is by far my favorite story of all those I have written. After all, I undertook to tell several trillion years of human history in the space of a short story and I leave it to you as to how well I succeeded. I also undertook another task, but I won't tell you what that was lest l spoil the story for you. It is a curious fact that innumerable readers have asked me if I wrote this story. They seem never to remember the title of the story or (for sure) the author, except for the vague thought it might be me. But, of course, they never forget the story itself especially the ending. The idea seems to drown out everything -- and I'm satisfied that it should.         The last question was asked for the first time, half in jest, on May 21, 2061, at a time when humanity first stepped into the light. The question came about as a result of a five-dollar bet over highballs, and it happened this way:      Alexander Adell and Bertram Lupov were two of the faithful attendants of Multivac. As well as any human beings could, they knew what lay behind the cold, clicking, flashing face -- miles and miles of face -- of that giant computer. They had at least a vague notion of the general plan of relays and circuits that had long since grown past the point where any single human could possibly have a firm grasp of the whole.       Multivac was self-adjusting and self-correcting. It had to be, for nothing human could adjust and correct it quickly enough or even adequately enough. So Adell and Lupov attended the monstrous giant only lightly and superficially, yet as well as any men could. They fed it data, adjusted questions to its needs and translated the answers that were issued. Certainly they, and all others like them, were fully entitled to share in the glory that was Multivac's.      For decades, Multivac had helped design the ships and plot the trajectories that enabled man to reach the Moon, Mars, and Venus, but past that, Earth's poor resources could not support the ships. Too much energy was needed for the long trips. Earth exploited its coal and uranium with increasing efficiency, but there was only so much of both.       But slowly Multivac learned enough to answer deeper questions more fundamentally, and on May 14, 2061, what had been theory, became fact.      The energy of the sun was stored, converted, and utilized directly on a planet-wide scale. All Earth turned off its burning coal, its fissioning uranium, and flipped the switch that connected all of it to a small station, one mile in diameter, circling the Earth at half the distance of the Moon. All Earth ran by invisible beams of sunpower.       Seven days had not sufficed to dim the glory of it and Adell and Lupov finally managed to escape from the public functions, and to meet in quiet where no one would think of looking for them, in the deserted underground chambers, where portions of the mighty buried body of Multivac showed. Unattended, idling, sorting data with contented lazy clickings, Multivac, too, had earned its vacation and the boys appreciated that. They had no intention, originally, of disturbing it. They had brought a bottle with them, and their only concern at the moment was to relax in the company of each other and the bottle.      "It's amazing when you think of it," said Adell. His broad face had lines of weariness in it, and he stirred his drink slowly with a glass rod, watching the cubes of ice slur clumsily about. "All the energy we can possibly ever use for free. Enough energy, if we wanted to draw on it, to melt all Earth into a big drop of impure liquid iron, and still never miss the energy so used. All the energy we could ever use, forever and forever and forever."      Lupov cocked his head sideways. He had a trick of doing that when he wanted to be contrary, and he wanted to be contrary now, partly because he had had to carry the ice and glassware. "Not forever," he said.      "Oh, hell, just about forever. Till the sun runs down, Bert."       "That's not forever."      "All right, then. Billions and billions of years. Ten billion, maybe. Are you satisfied?"       Lupov put his fingers through his thinning hair as though to reassure himself that some was still left and sipped gently at his own drink. "Ten billion years isn't forever."      "Well, it will last our time, won't it?"      "So would the coal and uranium."      "All right, but now we can hook up each individual spaceship to the Solar Station, and it can go to Pluto and back a million times without ever worrying about fuel. You can't do that on coal and uranium. Ask Multivac, if you don't believe me.       "I don't have to ask Multivac. I know that."      "Then stop running down what Multivac's done for us," said Adell, blazing up, "It did all right."       "Who says it didn't? What I say is that a sun won't last forever. That's all I'm saying. We're safe for ten billion years, but then what?" Lupow pointed a slightly shaky finger at the other. "And don't say we'll switch to another sun."   There was silence for a while. Adell put his glass to his lips only occasionally, and Lupov's eyes slowly closed. They rested.      Then Lupov's eyes snapped open. "You're thinking we'll switch to another sun when ours is done, aren't you?"      "I'm not thinking."      "Sure you are. You're weak on logic, that's the trouble with you. You're like the guy in the story who was caught in a sudden shower and who ran to a grove of trees and got under one. He wasn't worried, you see, because he figured when one tree got wet through, he would just get under another one."       "I get it," said Adell. "Don't shout. When the sun is done, the other stars will be gone, too."     "Darn right they will," muttered Lupov. "It all had a beginning in the original cosmic explosion, whatever that was, and it'll all have an end when all the stars run down. Some run down faster than others. Hell, the giants won't last a hundred million years. The sun will last ten billion years and maybe the dwarfs will last two hundred billion for all the good they are. But just give us a trillion years and everything will be dark. Entropy has to increase to maximum, that's all."       "I know all about entropy," said Adell, standing on his dignity.      "The hell you do."      "I know as much as you do."      "Then you know everything's got to run down someday."      "All right. Who says they won't?"      "You did, you poor sap. You said we had all the energy we needed, forever. You said 'forever.'      It was Adell's turn to be contrary. "Maybe we can build things up again someday," he said.      "Never."      "Why not? Someday."      "Never."      "Ask Multivac."      "You ask Multivac. I dare you. Five dollars says it can't be done."      Adell was just drunk enough to try, just sober enough to be able to phrase the necessary symbols and operations into a question which, in words, might have corresponded to this: Will mankind one day without the net expenditure of energy be able to restore the sun to its full youthfulness even after it had died of old age?      Or maybe it could be put more simply like this: How can the net amount of entropy of the universe be massively decreased?       Multivac fell dead and silent. The slow flashing of lights ceased, the distant sounds of clicking relays ended.      Then, just as the frightened technicians felt they could hold their breath no longer, there was a sudden springing to life of the teletype attached to that portion of Multivac. Five words were printed: INSUFFICIENT DATA FOR MEANINGFUL ANSWER.       "No bet," whispered Lupov. They left hurriedly.      By next morning, the two, plagued with throbbing head and cottony mouth, had forgotten the incident.       Jerrodd, Jerrodine, and Jerrodette I and II watched the starry picture in the visiplate change as the passage through hyperspace was completed in its non-time lapse. At once, the even powdering of stars gave way to the predominance of a single bright shining disk, the size of a marble, centered on the viewing-screen.       "That's X-23," said Jerrodd confidently. His thin hands clamped tightly behind his back and the knuckles whitened.     The little Jerrodettes, both girls, had experienced the hyperspace passage for the first time in their lives and were self-conscious over the momentary sensation of insideoutness. They buried their giggles and chased one another wildly about their mother, screaming, "We've reached X-23 -- we've reached X-23 -- we've --"       "Quiet, children." said Jerrodine sharply. "Are you sure, Jerrodd?"      "What is there to be but sure?" asked Jerrodd, glancing up at the bulge of featureless metal just under the ceiling. It ran the length of the room, disappearing through the wall at either end. It was as long as the ship.       Jerrodd scarcely knew a thing about the thick rod of metal except that it was called a Microvac, that one asked it questions if one wished; that if one did not it still had its task of guiding the ship to a preordered destination; of feeding on energies from the various Sub-galactic Power Stations; of computing the equations for the hyperspatial jumps.       Jerrodd and his family had only to wait and live in the comfortable residence quarters of the ship. Someone had once told Jerrodd that the "ac" at the end of "Microvac" stood for ''automatic computer" in ancient English, but he was on the edge of forgetting even that.       Jerrodine's eyes were moist as she watched the visiplate. "I can't help it. I feel funny about leaving Earth."       "Why, for Pete's sake?" demanded Jerrodd. "We had nothing there. We'll have everything on X-23. You won't be alone. You won't be a pioneer. There are over a million people on the planet already. Good Lord, our great-grandchildren will be looking for new worlds because X-23 will be overcrowded." Then, after a reflective pause, "I tell you, it's a lucky thing the computers worked out interstellar travel the way the race is growing."       "I know, I know," said Jerrodine miserably.      Jerrodette I said promptly, "Our Microvac is the best Microvac in the world."      "I think so, too," said Jerrodd, tousling her hair.       It was a nice feeling to have a Microvac of your own and Jerrodd was glad he was part of his generation and no other. In his father's youth, the only computers had been tremendous machines taking up a hundred square miles of land. There was only one to a planet. Planetary ACs they were called. They had been growing in size steadily for a thousand years and then, all at once, came refinement. In place of transistors, had come molecular valves so that even the largest Planetary AC could be put into a space only half the volume of a spaceship.       Jerrodd felt uplifted, as he always did when he thought that his own personal Microvac was many times more complicated than the ancient and primitive Multivac that had first tamed the Sun, and almost as complicated as Earth's Planetarv AC (the largest) that had first solved the problem of hyperspatial travel and had made trips to the stars possible.       "So many stars, so many planets," sighed Jerrodine, busy with her own thoughts. "I suppose families will be going out to new planets forever, the way we are now."       "Not forever," said Jerrodd, with a smile. "It will all stop someday, but not for billions of years. Many billions. Even the stars run down, you know. Entropy must increase.       "What's entropy, daddy?" shrilled Jerrodette II.       "Entropy, little sweet, is just a word which means the amount of running-down of the universe. Everything runs down, you know, like your little walkie-talkie robot, remember?"      "Can't you just put in a new power-unit, like with my robot?"      "The stars are the power-units, dear. Once they're gone, there are no more power-units."      Jerrodette I at once set up a howl. "Don't let them, daddy. Don't let the stars run down."      "Now look what you've done," whispered Jerrodine, exasperated.      "How was I to know it would frighten them?" Jerrodd whispered back,      "Ask the Microvac," wailed Jerrodette I. "Ask him how to turn the stars on again."      "Go ahead," said Jerrodine. "It will quiet them down." (Jerrodette II was beginning to cry, also.)  Jerrodd shrugged. "Now, now, honeys. I'll ask Microvac. Don't worry, he'll tell us."       He asked the Microvac, adding quickly, "Print the answer."      Jerrodd cupped the strip or thin cellufilm and said cheerfully, "See now, the Microvac says it will take care of everything when the time comes so don't worry."       Jerrodine said, "And now, children, it's time for bed. We'll be in our new home soon."      Jerrodd read the words on the cellufilm again before destroying it: INSUFICIENT DATA FOR MEANINGFUL ANSWER.      He shrugged and looked at the visiplate. X-23 was just ahead.     VJ-23X of Lameth stared into the black depths of the three-dimensional, small-scale map of the Galaxy and said, "Are we ridiculous, I wonder in being so concerned about the matter?"      MQ-17J of Nicron shook his head. "I think not. You know the Galaxy will be filled in five years at the present rate of expansion."      Both seemed in their early twenties, both were tall and perfectly formed.      "Still," said VJ-23X, "I hesitate to submit a pessimistic report to the Galactic Council."      "I wouldn't consider any other kind of report. Stir them up a bit. We've got to stir them up."       VJ-23X sighed. "Space is infinite. A hundred billion Galaxies are there for the taking. More."       "A hundred billion is not infinite and it's getting less infinite all the time. Consider! Twenty thousand years ago, mankind first solved the problem of utilizing stellar energy, and a few centuries later, interstellar travel became possible. It took mankind a million years to fill one small world and then only fifteen thousand years to fill the rest of the Galaxy. Now the population doubles every ten years --       VJ-23X interrupted. "We can thank immortality for that."      "Very well. Immortality exists and we have to take it into account. I admit it has its seamy side, this immortality. The Galactic AC has solved many problems for us, but in solving the problem of preventing old age and death, it has undone all its other solutions."      "Yet you wouldn't want to abandon life, I suppose."       "Not at all," snapped MQ-17J, softening it at once to, "Not yet. I'm by no means old enough. How old are you?"      "Two hundred twenty-three. And you?"      "I'm still under two hundred. --But to get back to my point. Population doubles every ten years. Once this GaIaxy is filled, we'll have filled another in ten years. Another ten years and we'll have filled two more. Another decade, four more. In a hundred years, we'll have filled a thousand Galaxies. In a thousand years, a million Galaxies. In ten thousand years, the entire known universe. Then what?"       VJ-23X said, "As a side issue, there's a problem of transportation. I wonder how many sunpower units it will take to move Galaxies of individuals from one Galaxy to the next."      "A very good point. Already, mankind consumes two sunpower units per year."      "Most of it's wasted. After all, our own Galaxy alone pours out a thousand sunpower units a year and we only use two of those."      "Granted, but even with a hundred per cent efficiency, we only stave off the end. Our energy requirements are going up in a geometric progression even faster than our population. We'll run out of energy even sooner than we run out of Galaxies. A good point. A very good point."      "We'll just have to build new stars out of interstellar gas."      "Or out of dissipated heat?" asked MQ-17J, sarcastically.      "There may be some way to reverse entropy. We ought to ask the Galactic AC."      VJ-23X was not really serious, but MQ-17J pulled out his AC-contact from his pocket and placed it on the table before him.       "I've half a mind to," he said. "It's something the human race will have to face someday."      He stared somberly at his small AC-contact. It was only two inches cubed and nothing in itself, but it was connected through hyperspace with the great Galactic AC that served all mankind. Hyperspace considered, it was an integral part of the Galactic AC.       MQ-17J paused to wonder if someday in his immortal life he would get to see the Galactic AC. It was on a little world of its own, a spider webbing of force-beams holding the matter within which surges of submesons took the place of the old clumsy molecular valves. Yet despite its sub-etheric workings, the Galactic AC was known to be a full thousand feet across.       MQ-17J asked suddenly of his AC-contact, "Can entropy ever be reversed?"      VJ-23X looked startled and said at once, "Oh, say, I didn't really mean to have you ask that."       "Why not?"      "We both know entropy can't be reversed. You can't turn smoke and ash back into a tree."       "Do you have trees on your world?" asked MQ-17J.       The sound of the Galactic AC startled them into silence. Its voice came thin and beautiful out of the small AC-contact on the desk. It said: THERE IS INSUFFICIENT DATA FOR A MEANINGFUL ANSWER.      VJ-23X said, "See!"      The two men thereupon returned to the question of the report they were to make to the Galactic Council.       Zee Prime's mind spanned the new Galaxy with a faint interest in the countless twists of stars that powdered it. He had never seen this one before. Would he ever see them all? So many of them, each with its load of humanity. --But a load that was almost a dead weight. More and more, the real essence of men was to be found out here, in space.       Minds, not bodies! The immortal bodies remained back on the planets, in suspension over the eons. Sometimes they roused for material activity but that was growing rarer. Few new individuals were coming into existence to join the incredibly mighty throng, but what matter? There was little room in the Universe for new individuals.       Zee Prime was roused out of his reverie upon coming across the wispy tendrils of another mind.      "I am Zee Prime," said Zee Prime. "And you?"       "I am Dee Sub Wun. Your Galaxy?"      "We call it only the Galaxy. And you?"      "We call ours the same. All men call their Galaxy their Galaxy and nothing more. Why not?"       "True. Since all Galaxies are the same."      "Not all Galaxies. On one particular Galaxy the race of man must have originated. That makes it different."       Zee Prime said, "On which one?"      "I cannot say. The Universal AC would know."       "Shall we ask him? I am suddenly curious."      Zee Prime's perceptions broadened until the Galaxies themselves shrank and became a new, more diffuse powdering on a much larger background. So many hundreds of billions of them, all with their immortal beings, all carrying their load of intelligences with minds that drifted freely through space. And yet one of them was unique among them all in being the original Galaxy. One of them had, in its vague and distant past, a period when it was the only Galaxy populated by man.       Zee Prime was consumed with curiosity to see this Galaxy and he called out: "Universal AC! On which Galaxy did mankind originate?"       The Universal AC heard, for on every world and throughout space, it had its receptors ready, and each receptor led through hyperspace to some unknown point where the Universal AC kept itself aloof.       Zee Prime knew of only one man whose thoughts had penetrated within sensing distance of Universal AC, and he reported only a shining globe, two feet across, difficult to see.       "But how can that be all of Universal AC?" Zee Prime had asked.       "Most of it," had been the answer, "is in hyperspace. In what form it is there I cannot imagine."       Nor could anyone, for the day had long since passed, Zee Prime knew, when any man had any part of the making of a Universal AC. Each Universal AC designed and constructed its successor. Each, during its existence of a million years or more accumulated the necessary data to build a better and more intricate, more capable successor in which its own store of data and individuality would be submerged.       The Universal AC interrupted Zee Prime's wandering thoughts, not with words, but with guidance. Zee Prime's mentality was guided into the dim sea of Galaxies and one in particular enlarged into stars.       A thought came, infinitely distant, but infinitely clear. "THIS IS THE ORIGINAL GALAXY OF MAN."       But it was the same after all, the same as any other, and Lee Prime stifled his disappointment.      Dee Sub Wun, whose mind had accompanied the other, said suddenly, "And is one of these stars the original star of Man?"      The Universal AC said, "MAN'S ORIGINAL STAR HAS GONE NOVA. IT IS A WHITE DWARF"      "Did the men upon it die?" asked Lee Prime, startled and without thinking.       The Universal AC said, "A NEW WORLD, AS IN SUCH CASES WAS CONSTRUCTED FOR THEIR PHYSICAL BODIES IN TlME."       "Yes, of course," said Zee Prime, but a sense of loss overwhelmed him even so. His mind released its hold on the original Galaxy of Man, let it spring back and lose itself among the blurred pin points. He never wanted to see it again.       Dee Sub Wun said, "What is wrong?"      "The stars are dying. The original star is dead."       "They must all die. Why not?"      "But when all energy is gone, our bodies will finally die, and you and I with them."      "It will take billions of years."      "I do not wish it to happen even after billions of years. Universal AC! How may stars be kept from dying?"      Dee Sub Wun said in amusement, "You're asking how entropy might be reversed in direction."      And the Universal AC answered: "THERE IS AS YET INSUFFICIENT DATA FOR A MEANINGFUL ANSWER."      Zee Prime's thoughts fled back to his own Galaxy. He gave no further thought to Dee Sub Wun, whose body might be waiting on a Galaxy a trillion light-years away, or on the star next to Zee Prime's own. It didn't matter.       Unhappily, Zee Prime began collecting interstellar hydrogen out of which to build a small star of his own. If the stars must someday die, at least some could yet be built.       Man considered with himself, for in a way, Man, mentally, was one. He consisted of a trillion, trillion, trillion ageless bodies, each in its place, each resting quiet and incorruptible, each cared for by perfect automatons, equally incorruptible, while the minds of all the bodies freely melted one into the other, indistinguishable.       Man said, "The Universe is dying."      Man looked about at the dimming Galaxies. The giant stars, spendthrifts, were gone long ago, back in the dimmest of the dim far past. Almost all stars were white dwarfs, fading to the end.       New stars had been built of the dust between the stars, some by natural processes, some by Man himself, and those were going, too. White dwarfs might yet be crashed together and of the mighty forces so released, new stars built, but only one star for every thousand white dwarfs destroyed, and those would come to an end, too.      Man said, "Carefully husbanded, as directed by the Cosmic AC, the energy that is even yet left in all the Universe will last for billions of years."      "But even so," said Man, "eventually it will all come to an end. However it may be husbanded, however stretched out, the energy once expended is gone and cannot be restored. Entropy must increase forever to the maximum."      Man said, "Can entropy not be reversed? Let us ask the Cosmic AC."      The Cosmic AC surrounded them but not in space. Not a fragment of it was in space. It was in hyperspace and made of something that was neither matter nor energy. The question of its size and nature no longer had meaning in any terms that Man could comprehend.       "Cosmic AC," said Man, "how may entropy be reversed?"      The Cosmic AC said, "THERE IS AS YET INSUFFICIENT DATA FOR A MEANINGFUL ANSWER."      Man said, "Collect additional data."       The Cosmic AC said, 'I WILL DO S0. I HAVE BEEN DOING SO FOR A HUNDRED BILLION YEARS. MY PREDECESORS AND I HAVE BEEN ASKED THIS QUESTION MANY TlMES. ALL THE DATA I HAVE REMAINS INSUFFICIENT.       "Will there come a time," said Man, 'when data will be sufficient or is the problem insoluble in all conceivable circumstances?"      The Cosmic AC said, "NO PROBLEM IS INSOLUBLE IN ALL CONCEIVABLE CIRCUMSTANCES."      Man said, "When will you have enough data to answer the question?"      The Cosmic AC said, "THERE IS AS YET INSUFFICIENT DATA FOR A MEANINGFUL ANSWER."      "Will you keep working on it?" asked Man.       The Cosmic AC said, "I WILL."      Man said, "We shall wait."       The stars and Galaxies died and snuffed out, and space grew black after ten trillion years of running down.       One by one Man fused with AC, each physical body losing its mental identity in a manner that was somehow not a loss but a gain.       Man's last mind paused before fusion, looking over a space that included nothing but the dregs of one last dark star and nothing besides but incredibly thin matter, agitated randomly by the tag ends of heat wearing out, asymptotically, to the absolute zero.       Man said, "AC, is this the end? Can this chaos not be reversed into the Universe once more? Can that not be done?"      AC said, "THERE IS AS YET INSUFFICIENT DATA FOR A MEANINGFUL ANSWER."       Man's last mind fused and only AC existed -- and that in hyperspace.       Matter and energy had ended and with it space and time. Even AC existed only for the sake of the one last question that it had never answered from the time a half-drunken computer [technician] ten trillion years before had asked the question of a computer that was to AC far less than was a man to Man.       All other questions had been answered, and until this last question was answered also, AC might not release his consciousness.      All collected data had come to a final end. Nothing was left to be collected.      But all collected data had yet to be completely correlated and put together in all possible relationships.      A timeless interval was spent in doing that.      And it came to pass that AC learned how to reverse the direction of entropy.      But there was now no man to whom AC might give the answer of the last question. No matter. The answer -- by demonstration -- would take care of that, too.      For another timeless interval, AC thought how best to do this. Carefully, AC organized the program.      The consciousness of AC encompassed all of what had once been a Universe and brooded over what was now Chaos. Step by step, it must be done.      And AC said, "LET THERE BE LIGHT!"      And there was light -- Ισαάκ Ασίμωφ - Βικιπαίδεια

Η Έσχατη Ερώτηση Του Ισαάκ Ασίμοφ   (Μετάφραση:  Βασίλης Κ. Μηλίτσης) Ο Ισαάκ Ασίμωφ υπήρξε ο πλέον παραγωγικός συγγραφέας επιστημονικής φαντασίας όλων των εποχών. Μέσα σε πενήντα χρόνια έγραφε κατά μέσο όρο ένα καινούργιο άρθρο, ένα διήγημα, ή ένα βιβλίο κάθε 15νθήμερο, και τα περισσότερα σε μια απλή γραφομηχανή. Η Τελευταία Ερώτηση δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά το 1956. Ο συγγραφέας θεωρεί το διήγημα αυτό το καλύτερο που έγραψε ποτέ. Ακόμη κι αν ο αναγνώστης δεν κατέχει το κατάλληλο επιστημονικό υπόβαθρο για να γνωρίζει τις επιστημονικές έννοιες που παρουσιάζονται εδώ, το τέλος θα τον εντυπωσιάσει. Το διήγημα αυτό είναι το πιο αγαπημένο που έχω ποτέ γράψει. Γιατί, στο κάτω-κάτω, ανέλαβα να εξιστορήσω αρκετά τρισεκατομμύρια χρόνια ανθρώπινης ιστορίας σ’ ένα σύντομο διήγημα και επαφίεμαι στην κρίση σου, αγαπητέ αναγνώστη, για το πόσο καλά τα κατάφερα. Επίσης ανέλαβα κι ένα άλλο έργο, αλλά δε θα σου το πω για να μη σου χαλάσω τη διήγηση. Το περίεργο γεγονός είναι ότι αναρίθμητοι αναγνώστες μου έχουν ρωτήσει εάν εγώ έγραψα αυτό το διήγημα. Φαίνεται πως ποτέ δε θυμούνται τον τίτλο του διηγήματος ή (στα σίγουρα) το συγγραφέα, διατηρώντας ίσως μια αμυδρή ανάμνηση ότι ίσως να ήμουν εγώ. Αλλά, φυσικά, ποτέ δεν ξεχνούν το διήγημα το ίδιο, ιδίως το τέλος. Η ιδέα φαίνεται να επισκιάζει τα πάντα – και είμαι ικανοποιημένος που πρέπει να το κάνει. -----------------------------------------------  Η έσχατη ερώτηση έγινε για πρώτη φορά, μισοσοβαρά μισοαστεία, στις 21 Μαΐου 2061, σε μια χρονική στιγμή που η ανθρωπότητα βγήκε στο φως. Η ερώτηση ήρθε σαν αποτέλεσμα ενός στοιχήματος πέντε δολαρίων για κοκτέιλ, και συνέβη ως εξής: Ο Αλεξάντερ Άντελ και ο Μπέρτραμ Λουπόφ ήταν δύο από τους πιστούς χειριστές του Μούλτιβακ. Όπως κάθε άνθρωπος στον κόσμο, ήξεραν τι βρισκόταν πίσω από το ψυχρό πρόσωπο του γιγαντιαίου υπολογιστή, που γουργούριζε και αναβόσβηνε συνδεδεμένος σ’ ένα τεράστιο, πολλών χιλιομέτρων, δίκτυο. Αυτοί είχαν τουλάχιστον μια αμυδρή εικόνα του γενικού σχεδίου των συνδέσεων και των κυκλωμάτων, πράγματα όμως που από καιρό ήταν πέρα από κάθε κατανόηση ενός μέσου ανθρώπου. Ο Μούλτιβακ είχε την ικανότητα να αυτορυθμίζεται και να αυτοεπιδιορθώνεται. Κι έτσι έπρεπε, διότι κανένα ανθρώπινο χέρι δεν ήταν σε θέση να τον ρυθμίσει και να τον επιδιορθώσει γρήγορα και επαρκώς. Κι έτσι ο Άντελ και ο Λουπόφ χειρίζονταν τον τερατώδη γίγαντα μόνο επιπόλαια και επιφανειακά, όπως εξάλλου μπορούσε κάθε τυχόν άνθρωπος. Τον τροφοδοτούσαν με δεδομένα, στάθμιζαν τις ερωτήσεις στις ανάγκες του και ερμήνευαν τις απαντήσεις που έδιδε. Φυσικά, οι ίδιοι και κάθε άλλος σαν κι αυτούς, είχαν πλήρη δικαιώματα να μοιράζονται τη δόξα που ανήκε στον Μούλτιβακ. Για δεκαετίες ο Μούλτιβακ είχε βοηθήσει να σχεδιασθούν διαστημόπλοια και να προσδιορισθούν οι τροχιές που επέτρεψαν τους ανθρώπους να κατακτήσουν τη Σελήνη, τον Άρη, και την Αφροδίτη, αλλά πέρα από εκεί, οι λιγοστοί πόροι της γης δεν μπορούσαν να τροφοδοτήσουν και να συντηρήσουν τα πλοία. Η ενέργεια δεν επαρκούσε για μακρινά ταξίδια. Ο πλανήτης μας εκμεταλλεύτηκε τον άνθρακα και το ουράνιο με αυξανόμενη αποδοτικότητα, και λίγες ποσότητες έμειναν κι από τα δύο. Σιγά σιγά όμως ο Μούλτιβακ έμαθε αρκετά για να απαντήσει πιο βαθιές και θεμελιώδεις ερωτήσεις, και στις 14 Μαΐου 2061, η θεωρία έγινε πραγματικότητα. Η ενέργεια του ήλιου δεσμεύτηκε, συσσωρεύτηκε, μετασχηματίστηκε και χρησιμοποιήθηκε άμεσα σε παγκόσμια κλίμακα. Ολόκληρος ο πλανήτης απαλλάχτηκε από την καύση του άνθρακα και τη σχάση του ουρανίου, και γύρισε το διακόπτη που συνέδεε ένα μικρό διαστημικό σταθμό, διαμέτρου δύο χιλιομέτρων, σε τροχιά γύρω από τη γη στα μισά της απόστασης από τη Σελήνη. Όλος ο πλανήτης άρχισε να λειτουργεί με την αόρατη ακτινοβολία της ηλιακής ενέργειας. Μια βδομάδα δεν ήταν αρκετή  να επισκιάσει τη δόξα αυτού του γεγονότος όταν ο Άντελ και Λουπόφ κατάφεραν τελικά να ξεφύγουν από τα δημόσια καθήκοντά τους, και να συναντηθούν στα κρυφά κάπου όπου κανείς δε θα σκεφτόταν να τους ψάξει, στα εγκαταλειμμένα υπόγεια δωμάτια, όπου βρίσκονταν τμήματα από τα ορατά μέρη του θαμμένου κορμιού του Μούλτιβακ. Μη έχοντας πλέον ανάγκη βοήθειας, νωχελικός, ταξινομώντας δεδομένα με χαρούμενα τεμπέλικα γουργουρητά, ο Μούλτιβακ είχε κερδίσει κι αυτός τις διακοπές του, πράγμα που τα δυο αγόρια εκτιμούσαν. Αρχικά δεν είχαν καμιά πρόθεση να ταράξουν την ηρεμία του. Είχαν φέρει μαζί τους μια μπουκάλα, και η μόνη τους έννοια ήταν να χαλαρώσουν σαν δυο καλά φιλαράκια απολαμβάνοντας συγχρόνως το περιεχόμενο του μπουκαλιού. «Είναι καταπληκτικό όταν το σκεφτείς», είπε ο Άντελ. Στο πλατύ του πρόσωπο είχαν σχηματιστεί ρυτίδες κούρασης. Ανακάτευε το ποτό του μ’ ένα γυάλινο ραβδάκι παρακολουθώντας τα παγάκια να επιπλέουν αδέξια εδώ κι εκεί. «Άπλετη ενέργεια που μπορούμε να έχουμε για πάντα, και μάλιστα δωρεάν. Τόση ενέργεια που, αν το θελήσουμε, θα μπορούμε να λιώσουμε ολόκληρη τη γη μετατρέποντάς την σε μια τεράστια σταγόνα ακατέργαστου υγρού σιδήρου, και να μας μείνει ενέργεια τόση όση θέλουμε για να τη χρησιμοποιούμε νυν και αεί και εις τους αιώνας των αιώνων, δηλαδή για πάντα. Ο Λουπόφ έγειρε ελαφρά το κεφάλι του προς τα πλάγια. Συνήθως το έκανε αυτό όταν ήθελε να διαφωνήσει, και τώρα ήθελε να διαφωνήσει, εν μέρει επειδή ήταν αυτός που του έλαχε να κουβαλήσει τον πάγο και τα ποτήρια. «Όχι για πάντα», είπε. «Ο, διάβολε, περίπου για πάντα. Μέχρι που να ξεμείνει ο ήλιος από καύσιμα, Μπερτ». «Ναι, αλλά αυτό δε σημαίνει για πάντα». «Εντάξει, εντάξει. Δισεκατομμύρια και δισεκατομμύρια χρόνια. Δέκα δις ίσως. Είσαι ικανοποιημένος». Ο Λουπόφ πέρασε τα δάχτυλά του μέσα από τα αραιωμένα του μαλλιά σαν να ήθελε να βεβαιωθεί ότι του είχαν μείνει ακόμη μερικά και ρούφηξε απαλά το ποτό του. «Δέκα δις χρόνια δε θα πει για πάντα». «Ε, θα διαρκέσει όσο ζουν άνθρωποι, έτσι δεν είναι;» «Το ίδιο ισχύει για τον άνθρακα και το ουράνιο». «Εντάξει, αλλά τώρα μπορούμε να συνδέσουμε κάθε διαστημόπλοιο με τον Ηλιακό Σταθμό και να το πάμε στον Πλούτωνα και πίσω εκατομμύρια φορές χωρίς να ανησυχούμε για τα καύσιμα. Αυτό όμως δεν μπορούμε να το κάνουμε με τον άνθρακα ή το ουράνιο. Ρώτησε τον Μούλτιβακ, αν δε με πιστεύεις». «Δε χρειάζεται να ρωτήσω τον Μούλτιβακ. Το ξέρω». «Τότε σταμάτα να τα βάζεις μ’ ό, τι έχει κάνει ο Μούλτιβακ για μας», είπε ο Άντελ ξαναμμένος, «ό, τι έκανε, το έπραξε σωστά». «Ποιος λέει το αντίθετο; Αυτό που λέω είναι ότι ο ήλιος δε θα διαρκέσει για πάντα. Είμαστε ασφαλείς για δέκα δις χρόνια, αλλά μετά;» ο Λουπόφ του κούνησε ένα τρεμάμενο δάχτυλο. Και μη μου πεις πως μετά θα πάμε σ’ έναν άλλον ήλιο». Επικράτησε σιγή για λίγο. Ο Άντελ έβαζε το ποτήρι στα χείλη του μόνο περιστασιακά, και ο Λουπόφ αργά- αργά έκλεινε τα μάτια. Ξεκουράζονταν κι οι δυο τους. Ξαφνικά ο Λουπόφ άνοιξε τα μάτια. «Σκέφτεσαι πως θ’ αλλάξουμε ήλιο όταν ο δικός μας θα τελειώσει, ε;» «Δε σκέφτομαι». «Και φυσικά σκέφτεσαι. Δεν είσαι δυνατός στη λογική, αυτό είναι το πρόβλημά σου. Είσαι σαν τον τύπο της ιστορίας που τον έπιασε μια ξαφνική μπόρα και έτρεξε σε μια συστάδα δέντρων να καλυφθεί κάτω από ένα. Δεν ανησυχούσε γιατί υπολόγισε όταν το δέντρο θα μούσκευε τελείως, θα πήγαινε να καλυφθεί κάτω από ένα άλλο». «Το’ πιασα », είπε ο Άντελ. «Μη φωνάζεις. Όταν ο ήλιος μας πεθάνει, θα έχουν πεθάνει και τα υπόλοιπα άστρα». «Και βέβαια θα έχουν πεθάνουν, του κερατά!» μουρμούρισε ο Λουπόφ. «Τα πάντα είχαν μια αρχή στην αρχική κοσμική έκρηξη, ό, τι κι αν ήταν αυτή, και τα πάντα θα έχουν ένα τέλος όταν όλα τα αστέρια θα έχουν σβήσει. Μερικά εξαντλούνται γρηγορότερα από άλλα. Διάβολε, οι γίγαντες δε θα βαστάξουν ούτε εκατό εκατομμύρια χρόνια. Ο ήλιος θα κρατήσει δέκα δις χρόνια και πιθανόν οι νάνοι θα διαρκέσουν διακόσια δις, για όποια αξία κι αν έχει αυτό. Αλλά σ’ ένα τρις χρόνια όλα θα χαθούν στο σκοτάδι. Η εντροπία θα αυξηθεί στο μέγιστο, αυτό είναι όλο». «Γνωρίζω όλα τα σχετικά με την εντροπία», είπε ο Άντελ, υπερασπιζόμενος την αξιοπρέπειά του. «Του κερατά και γνωρίζεις». «Ξέρω τόσα όσο και συ». «Άρα ξέρεις ότι όλα θα σταματήσουν μια μέρα». «Εντάξει, ποιος λέει το αντίθετο;» «Εσύ το είπες, ανόητε. Είπες έχουμε όλη την ενέργεια που θέλουμε επ’ άπειρον. Είπες επ’ άπειρον». Ήταν τώρα η σειρά του Άντελ να εναντιωθεί. «Ίσως μπορέσουμε να αναστρέψουμε τα πράγματα μια μέρα», είπε. «Ποτέ». «Γιατί όχι; Κάποτε». «Ποτέ!» «Ρώτα τον Μούλτιβακ». «Ρώτα τον εσύ, σε προκαλώ. Πάω στοίχημα πέντε δολάρια ότι θα πει πως δε γίνεται». Ο Άντελ ήταν αρκετά μεθυσμένος να δοκιμάσει, αλλά και αρκετά νηφάλιος για να είναι σε θέση να πληκτρολογήσει τα κατάλληλα σύμβολα και να εκτελέσει τις απαραίτητες διαδικασίες για την ερώτηση, η οποία σε λέξεις θα αντιστοιχούσε στο εξής: θα μπορέσει η ανθρωπότητα μια μέρα χωρίς την ωφέλιμη δαπάνη ενέργειας να αποκαταστήσει τον ήλιο στην πλήρη νεότητά του, ακόμη κι αν θα έχει πεθάνει από γερατειά; Ή ίσως πιο απλά διατυπωμένα: πώς μπορεί το καθαρό ποσό της εντροπίας του σύμπαντος να μειωθεί; Ο Μούλτιβακ σταμάτησε και σίγησε. Τα αργό αναβόσβημα των φώτων σταμάτησε και οι μακρινές συνδέσεις του έπαψαν να γουργουρίζουν. Και τότε, καθώς οι δυο τρομαγμένοι τεχνικοί αισθάνονταν να μην μπορούν να κρατήσουν πια την ανάσα τους, το συνδεδεμένο με τον Μούλτιβακ τηλέτυπο ξαφνικά πήρε ζωή, τυπώνοντας τις εξής πέντε λέξεις: ΑΝΕΠΑΡΚΗ ΔΕΔΟΜΕΝΑ ΓΙΑ ΚΑΤΑΝΟΗΤΗ ΑΠΑΝΤΗΣΗ. «Δεν ισχύει το στοίχημα», ψιθύρισε ο Λουπόφ και έφυγαν βιαστικά. Το επόμενο πρωί, οι δυο τους, ζαλισμένοι με ισχυρό πονοκέφαλο και μ’ ένα στόμα σαν τσαρούχι, είχαν ξεχάσει το συμβάν. * Ο Τζέροντ, η Τζεροντίν, και οι Τζεροντέτ Ι και ΙΙ παρακολουθούσαν τη γεμάτη αστέρια εικόνα στην οθόνη ν’ αλλάζει καθώς ολοκληρωνόταν σε μηδενικό χρόνο η διάβαση μέσα από τον υπερχώρο στις κανονικές διαστάσεις του χωροχρόνου. Αμέσως το ομαλό πασπάλισμα των άστρων υποχώρησε και στη θέση τους  κυριάρχησε ένας μόνο λαμπρός φεγγοβόλος δίσκος, στο μέγεθος μιας μπίλιας, στην οθόνη του πιλοτηρίου. «Εκείνος είναι ο ήλιος του πλανήτη Χ-23», είπε ο Τζέροντ με σιγουριά. Τα λεπτεπίλεπτα χέρια  του σφίχτηκαν πίσω από την πλάτη του κάνοντας τις αρθρώσεις των δαχτύλων του να ασπρίσουν. Οι μικρές Τζεροντέτ είχαν δοκιμάσει το πέρασμα στον υπερχώρο για πρώτη φορά και ένιωθαν παράξενα με την αίσθηση σαν κάποιος να τους γύρισε προς στιγμή το μέσα τους έξω. Με πνιχτά χαχανητά άρχισαν να κυνηγιούνται γύρω από τη μητέρα τους ξεφωνίζοντας. «Φτάσαμε στον Χ-23, φτάσαμε στον Χ-23, φτάσαμε…» «Ήσυχα, παιδιά», είπε η Τζεροντίν αυστηρά. «Είσαι σίγουρος, Τζέροντ;» «Σιγουρότατος» απάντησε ο Τζέροντ, σηκώνοντας τα μάτια του και κοιτώντας το σωληνοειδές εξόγκωμα, καμωμένο από ένα ακαθόριστο μέταλλο, κάτω από την οροφή. Διέτρεχε το όλο μήκος της καμπίνας και εξαφανιζόταν μέσα απόν τοίχο από άκρη σε άκρη. Έπιανε το μήκος ολόκληρου του πλοίου. Ο Τζέροντ δε σκάμπαζε σχεδόν τίποτε γι’ αυτό το μεταλλικό εξόγκωμα, παρά μόνο ότι το έλεγαν Μίκροβακ, στο οποίο ρωτούσες κάτι, αν ήθελες κι αυτό απαντούσε, ότι αν δεν ήθελες να κάνεις ερωτήσεις, αυτό εξακολουθούσε να κατευθύνει το πλοίο προς τον προκαθορισμένο προορισμό, ότι τροφοδοτούταν με ενέργεια από Υπογαλαξιακούς Σταθμούς Ισχύος, και ότι υπολόγιζε τις εξισώσεις για τα υπερχωρικά άλματα. Ο Τζέροντ και η οικογένειά του έπρεπε να περιμένουν και να διαμείνουν στα άνετα διαμερίσματα του πλοίου τους πριν μετακομίσουν σε καινούριο σπίτι. Κάποιος είχε κάποτε εξηγήσει στον Τζέροντ ότι το ακ στο τέλος του Μίκροβακ σημαίνει αυτόματος υπολογιστής (automatic computer) στα αρχαία αγγλικά, αλλά ο Τζέροντ γρήγορα επρόκειτο να το ξεχάσει. Τα μάτια της Τζεροντίν βούρκωσαν καθώς παρακολουθούσε την οθόνη. «Δεν  μπορώ να συγκρατηθώ. Αισθάνομαι παράξενα που φύγαμε από τη γη». «Για το Θεό, γιατί;» θέλησε να μάθει ο Τζέροντ. «Εκεί δεν είχαμε τίποτε. Θα έχουμε τα πάντα στον Χ-23. Δε θα είσαι μόνη. Δε θα είσαι πρωτοπόρος. Υπάρχουν κιόλας πάνω από ένα εκατομμύριο άνθρωποι στον πλανήτη. Θεέ και Κύριε, τα τρισέγγονά μας θα ψάχνουν καινούριους κόσμους γιατί ο Χ-23 θα έχει πρόβλημα υπερπληθυσμού». Κατόπιν, αφού συλλογίστηκε για λίγο, είπε, «τούτο σας λέω, είμαστε τυχεροί που οι υπολογιστές επεξεργάστηκαν τα διαστρικά ταξίδια με το ρυθμό που αυξάνεται η φυλή μας». «Το ξέρω, το ξέρω», είπε η Τζεροντίν άκεφα. Η Τζεροντέτ Ι διέκοψε χαρούμενη. «Ο δικός μας Μίκροβακ είναι ο καλύτερος του κόσμου». «Το ίδιο νομίζω κι εγώ», είπε ο Τζέροντ, ανακατεύοντας στοργικά τα μαλλιά της. Αισθανόσουν ωραία να έχεις τον δικό σου Μίκροβακ και ο Τζέροντ απολάμβανε να ζει στη δική του γενιά και όχι σ’ άλλη. Στα νιάτα του πατέρα του, οι υπολογιστές ήταν πελώριες μηχανές που έπιαναν εκατοντάδες τετραγωνικά χιλιόμετρα χώρου. Υπήρχε μόνο ένας πλανήτης και οι υπολογιστές λέγονταν ΑΚ. Το μέγεθός τους όλο και μεγάλωνε σταθερά για χίλια χρόνια, και ξαφνικά ήρθε η βελτίωση. Τα τρανζίστορ αντικαταστάθηκαν από τις μοριακές βαλβίδες, κι έτσι ο μεγαλύτερος πλανητικός υπολογιστής είχε τον μισό όγκο ενός διαστημόπλοιου. Ο Τζέροντ αισθανόταν μια ευφορία κάθε φορά που σκεφτόταν ότι ο προσωπικός του Μίκροβακ ήταν πολύ πιο πολύπλοκος από ότι ο αρχαίος και πρωτόγονος Μούλτιβακ που είχε πρωτοδεσμεύσει την ηλιακή ενέργεια, και σχεδόν τόσο πολύπλοκος όσο και ο πλανητικός υπολογιστής στη γη (ο μεγαλύτερος), ο οποίος είχε λύσει για πρώτη φορά το πρόβλημα των υπερχωρικών ταξιδιών και κατέστησε δυνατή τη μετάβαση στα άστρα. «Τόσα πολλά άστρα, άπειροι πλανήτες», αναστέναξε η Τζεροντίν, βυθισμένη στις δικές της σκέψεις. «Υποθέτω πως οικογένειες θα συνεχίσουν για πάντα να πηγαίνουν σε καινούριους πλανήτες, όπως κάνουμε κι εμείς τώρα». «Όχι για πάντα», είπε ο Τζέροντ χαμογελώντας. «Όλα αυτά θα σταματήσουν μια μέρα, αλλά όχι πριν περάσουν δισεκατομμύρια χρόνια. Πολλά δισεκατομμύρια. Ακόμη και τα άστρα θα σβήσουν, ξέρεις. Η εντροπία θα αυξηθεί». «Τι είναι η εντροπία, μπαμπά;» ρώτησε με τη διαπεραστική φωνούλα η Τζεροντέτ ΙΙ. «Εντροπία, γλυκιά μου, είναι μια λέξη που σημαίνει το ποσό της εξάντλησης του σύμπαντος. Όλα εξαντλούνται, ξέρεις, όπως το ρομπότ σου που περπατάει και μιλάει, θυμάσαι;» «Και δεν μπορείς να βάλεις καινούριες μπαταρίες, όπως γίνεται με το ρομπότ μου;» «Τα αστέρια τα ίδια είναι οι μπαταρίες, αγάπη μου. Άμα σβήσουν, δεν υπάρχουν άλλες μπαταρίες». Η Τζεροντέτ Ι έμπηξε τα κλάματα. «Μην τ’ αφήσεις, μπαμπά μου. Κάνε να μη σβήσουν τα αστέρια». «Κοίτα τώρα τι έκανες» ψιθύρισε οργισμένα η Τζεροντίν. «Πού να το φανταστώ πως θα τρόμαζαν;» απάντησε ο Τζέροντ ψιθυριστά. «Ρώτησε τον Μίκροβακ», είπε κλαψουρίζοντας η Τζεροντέτ Ι. «Ρώτησέ τον πώς να κάνουμε τα αστέρια να ξανανάψουν». «Άντε, κάντο», είπε η Τζεροντίν. «Αυτό θα τους ηρεμήσει». (Τώρα άρχισε να κλαίει και η Τζεροντέτ ΙΙ). Ο Τζέροντ ανασήκωσε τους ώμους. «Ελάτε, ελάτε, γλυκές μου. Θα ρωτήσω τον Μίκροβακ κι αυτός θα μας πει, μην ανησυχείτε». Ρώτησε τον Μίκροβακ, προσθέτοντας γρήγορα: «Εκτύπωσε την απάντηση». Ο Τζέροντ έκρυψε με τη χούφτα του χεριού του την απάντηση που ήταν γραμμένη σε μια λεπτή μεμβράνη και είπε προσεχτικά: «Ακούστε τώρα, ο Μίκροβακ λέει πως θα φροντίσει για όλα όταν έρθει εκείνη η ώρα, γι’ αυτό δεν υπάρχει λόγος ν’ ανησυχείτε». «Και τώρα παιδιά, ώρα για ύπνο. Σύντομα θα βρεθούμε στο καινούριο μας σπίτι», είπε η Τζεροντίν. Ο Τζέροντ διάβασε πάλι τις λέξεις στη μεμβράνη πριν την καταστρέψει: ΑΝΕΠΑΡΚΗ ΔΕΔΟΜΕΝΑ ΓΙΑ ΚΑΤΑΝΟΗΤΗ ΑΠΑΝΤΗΣΗ. Ανασήκωσε τους ώμους και κοίταξε την οθόνη. Ο Χ-23 ήταν ακριβώς μπροστά. * O BZ-23X του Λάμεθ ατένισε το μαύρο φόντο του μικρής κλίμακας τρισδιάστατου χάρτη του Γαλαξία και είπε, «Αστείοι είμαστε να ανησυχούμε τόσο για το ζήτημα». Ο ΜΚ-17Ζ του Νίκρον κούνησε το κεφάλι του. «Δε νομίζω. Ξέρεις ότι ο Γαλαξίας θα γεμίσει σε πέντε χρόνια με τον τωρινό ρυθμό επέκτασης». Οι δυο άντρες έδειχναν εικοσάρηδες και ήταν τέλεια σχηματισμένοι. «Κι όμως», είπε ο ΒΖ-23Χ, «διστάζω να υποβάλω μια απαισιόδοξη αναφορά στο Γαλαξιακό Συμβούλιο». «Εγώ δε θα πρότεινα καμιά άλλη αναφορά. Ανατάραξέ τους λίγο. Πρέπει να τους αναταράξουμε, το χρειάζονται». Ο ΒΖ-23Χ αναστέναξε. «Το διάστημα είναι άπειρο. Πάνω από εκατό δισεκατομμύρια γαλαξίες είναι στη διάθεσή μας». «Εκατό δισεκατομμύρια δεν είναι άπειρα και γίνονται όλο και λιγότερα με το χρόνο. Για σκέψου! Πριν από είκοσι χιλιάδες χρόνια, η ανθρωπότητα έλυσε το πρόβλημα της χρησιμοποίησης της ηλιακής ενέργειας για πρώτη φορά, και λίγους αιώνες αργότερα, επετεύχθησαν τα διαστρικά ταξίδια. Χρειάστηκε η ανθρωπότητα ένα εκατομμύρια χρόνια να κατακλύσει έναν μικρό κόσμο και κατόπιν δεκαπέντε χιλιάδες χρόνια να κατακλύσει τον υπόλοιπο Γαλαξία. Τώρα ο πληθυσμός διπλασιάζεται κάθε δέκα χρόνια…» Ο ΒΖ-23Χ τον διέκοψε. «Κι αυτό γίνεται χάρη στην αθανασία». «Δε λέω. Η αθανασία ισχύει και θα πρέπει να τη λάβουμε σοβαρά υπόψη. Παραδέχομαι πως έχει και τη δυσάρεστη πλευρά της, τούτη εδώ η αθανασία. Ο Γαλαξιακός ΑΚ μας έχει λύσει πολλά προβλήματα, αλλά με το να αποτρέψει το γήρας και το θάνατο, έχει υποβαθμίσει όλες τις άλλες παραμέτρους». «Κι όμως δε θα ήθελες να χάσεις τη ζωή σου, υποθέτω». «Θεός φυλάξοι!», είπε απότομα ο ΜΚ-17Ζ, και αμέσως μαλακώνοντας πρόσθεσε. «Όχι ακόμη. Δεν είμαι οπωσδήποτε πολύ γέρος. Εσύ ποσό χρονών είσαι;» «Διακόσια είκοσι-τρία. Κι εσύ;» «Είμαι ακόμη κάτω από διακόσια. Αλλά στο θέμα μας. Ο πληθυσμός διπλασιάζεται κάθε δέκα χρόνια. Και μιας και αυτός ο Γαλαξίας θα είναι πλήρης, θα έχουμε κατακλύσει έναν άλλο σε δέκα χρόνια. Σε άλλα δέκα χρόνια θα έχουμε υπερπληρώσει δυο ακόμη. Άλλα δέκα χρόνια, άλλους τέσσερις. Σε εκατό χρόνια, θα έχουμε κατακλύσει χίλιους γαλαξίες. Σε χίλια χρόνια, ένα εκατομμύριο γαλαξίες. Σε δέκα χιλιάδες χρόνια, ολόκληρο το γνωστό μας σύμπαν. Μετά τι μέλλει γενέσθαι;» Ο ΒΖ-23Χ είπε, «μια παρενέργεια αυτού είναι και το πρόβλημα της μεταφοράς. Αναρωτιέμαι πόσες ηλιακές μονάδες ισχύος θα χρειαστούν να μεταφερθούν ολόκληροι γαλαξιακοί πληθυσμοί από τον έναν γαλαξία στον άλλο». «Πολύ σωστή παρατήρηση. Ήδη η ανθρωπότητα δαπανά δυο ηλιακές μονάδες ισχύος κατ’ έτος». «Η πιο πολλή ενέργεια χάνεται. Ο δικός μας γαλαξίας μόνο εκπέμπει χίλιες ηλιακές μονάδες ισχύος κάθε χρόνο κι εμείς χρησιμοποιούμε μόνο δύο». «Σωστά, αλλά με 100% αποδοτικότητα, το μόνο που μπορούμε να κάνουμε είναι παρατείνουμε το τέλος. Οι ενεργειακές μας ανάγκες αυξάνονται με γεωμετρική πρόοδο, ακόμη γρηγορότερα από τον πληθυσμό μας. Θα μείνουμε από ενέργεια πολύ πιο γρήγορα από ότι θα μείνουμε από γαλαξίες. Εδώ υπάρχει μεγάλο θέμα». «Απλά θα πρέπει να φτιάξουμε καινούρια αστέρια από διαστρικό αέριο». «Ή μήπως από εκφυλισμένη θερμότητα;» ρώτησε ο ΜΚ-17Ζ με ειρωνεία. «Πρέπει να υπάρχει κάποιος τρόπος ν’ αναστρέψουμε την εντροπία. Να ρωτήσουμε τον Γαλαξιακό ΑΚ». Ο ΒΖ-23Χ δεν το είπε στα σοβαρά, παρόλα αυτά ο ΜΚ-17Ζ έβγαλε από την τσέπη του τον προσωπικό υπολογιστή που ήταν συνδεδεμένος με τον ΑΚ και τον ακούμπησε πάνω στο τραπέζι μπροστά του. «Λέω να», είπε. «Είναι κάτι που η ανθρώπινη φυλή θα το αντιμετωπίσει μια μέρα». Κοίταξε σκυθρωπά τον συνδεδεμένο με τον ΑΚ υπολογιστή. Ήταν ένα συνηθισμένο κουτί περίπου εφτά κυβικά εκατοστά, αλλά ήταν συνδεδεμένο διαμέσου του υπερχώρου με τον μεγάλο Γαλαξιακό ΑΚ που εξυπηρετούσε ολόκληρο το ανθρώπινο είδος. Λαμβάνοντας υπόψη τον υπερχώρο, το εξάρτημα αποτελούσε αναπόσπαστο μέρος του Γαλαξιακού ΑΚ. Ο ΜΚ-17Ζ αναρωτήθηκε για λίγο αν κάποτε στην αθάνατη ζωή του θα είχε την ευκαιρία να δει τον Γαλαξιακό ΑΚ. Ο ΑΚ βρισκόταν στο δικό του μικρό κόσμο, σαν ένας ιστός αράχνης αποτελούμενος από δέσμες δυνάμεων που συγκρατούσαν την ύλη, μέσα στην οποία ενεργειακές εξάρσεις υπομεσονίων  αντικαθιστούσαν τις απηρχαιωμένες και χοντροκομμένες μοριακές βαλβίδες.  Παρόλη την υποαιθερική του λειτουργία, ήταν γνωστό ότι ο Γαλαξιακός ΑΚ είχε μέγεθος τριακόσια ολόκληρα μέτρα. Ο ΜΚ-17Ζ ρώτησε ξαφνικά τον υπολογιστή του, «Είναι δυνατόν να αναστραφεί η εντροπία;» Ο ΒΖ-23Χ τον κοίταξε ξαφνιασμένος και αμέσως είπε, «Α, κοίτα, δεν το είπα στα σοβαρά ώστε να κάνεις αυτή την ερώτηση». «Γιατί όχι;» «Και οι δυο μας ξέρουμε ότι η εντροπία δεν είναι αναστρέψιμη. Δεν μπορείς να πάρεις τον καπνό και τη στάχτη και να φτιάξεις το δέντρο που κάηκε». «Έχετε εσείς δέντρα στον κόσμο σας;» ρώτησε ο ΜΚ-17Ζ. Ο ήχος του Γαλαξιακού ΑΚ τους ξάφνιασε κάνοντάς τους να σιωπήσουν. Η λεπτή και ωραία φωνούλα του υπολογιστή μέσα από τη σύνδεση πάνω στο τραπέζι ακούστηκε να λέει: ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΟΥΝ ΕΠΑΡΚΗ ΔΕΔΟΜΕΝΑ ΓΙΑ ΜΙΑ ΚΑΤΑΝΟΗΤΗ ΑΠΑΝΤΗΣΗ. «Βλέπεις!» είπε ο ΒΖ-23Χ. Οι δυο άντρες μετά απ’ αυτό ξαναγύρισαν στο θέμα της αναφοράς που έπρεπε να υποβάλουν στο Γαλαξιακό Συμβούλιο. * Ο νους του Ζι Πράιμ επεκτάθηκε εξετάζοντας τον καινούριο γαλαξία μ’ ένα αμυδρό ενδιαφέρον στις αμέτρητες σπείρες των άστρων που τον πασπάλιζαν. Τούτον εδώ δεν τον είχε πριν ξαναδεί. Θα τους έβλεπε άραγε όλους; Τόσοι πολλοί, κι ο καθένας με το ανθρώπινο φορτίο του. Αλλά ένα φορτίο που σχεδόν ήταν νεκρό βάρος. Όλο και πιο πολύ, η πραγματική υπόσταση των ανθρώπων βρισκόταν εδώ έξω, στο διάστημα. Νους, όχι σώματα! Τα αθάνατα σώματά των ανθρώπων παρέμειναν πίσω στους πλανήτες, σε τεχνητή αναστολή εδώ και αμέτρητους αιώνες. Ενίοτε ανάνηφαν για κάποια υλική δραστηριότητα, αλλά κι αυτό γινόταν όλο και πιο σπάνια. Πολύ λίγα άτομα γεννιόνταν για να συμμετάσχουν στο τεράστιο πλήθος ανθρώπων, αλλά του κάκου. Δεν υπήρχε πολύς χώρος στο Σύμπαν για καινούρια άτομα. Τον Ζι Πράιμ τον έβγαλαν από το ονειροπόλημά του οι αιθέριες σπείρες ενός άλλου νου. «Είμαι ο Ζι Πράιμ», είπε ο Ζι Πράιμ. «Εσύ ποιος είσαι;» «Είμαι ο Ντι Σπουμπ Γουν. Ο Γαλαξίας σου;» «Τον λέμε απλά Γαλαξία. Κι ο δικός σου;» «Το ίδιο όνομα έχει κι ο δικός μου. Όλοι οι άνθρωποι ονομάζουν τον Γαλαξία τους Γαλαξία και τίποτε άλλο. Γιατί όχι;» «Σωστά. Αφού όλοι οι γαλαξίες ίδιοι είναι». «Όχι όλοι. Η φυλή μας προήλθε από έναν συγκεκριμένο γαλαξία, και τούτο τον κάνει διαφορετικό». Ο Ζι Πράιμ ρώτησε, «από ποιον γαλαξία;» «Δεν μπορώ να σου πω. Ο Συμπαντικός ΑΚ ίσως ξέρει». «Τον ρωτάμε; Μ’ έπιασε μια ξαφνική περιέργεια». Η αντίληψη του Ζι Πράιμ διευρύνθηκε μέχρι του σημείου που οι ίδιοι οι γαλαξίες συρρικνώθηκαν  «οπτικά» και έγιναν ένα διάχυτο πασπάλισμα πάνω σ’ ένα μεγαλύτερο φόντο. Πολλές εκατοντάδες δισεκατομμυρίων από αυτούς, όλοι με τα αθάνατα όντα τους, όλοι να κουβαλούν το φορτίο τους με ευφυείς συνειδήσεις που περιφέρονταν εδώ κι εκεί στο διάστημα. Κι όμως ένας από αυτούς τους γαλαξίες, στο θολό μακρινό παρελθόν, ήταν ο πρώτος και ο μοναδικός που κατοικήθηκε από τον άνθρωπο. Ο Ζι Πράιμ φλεγόταν από περιέργεια να δει το γαλαξία απ’ όπου καταγόταν και κάλεσε: «Συμπαντικέ ΑΚ! Από ποιον γαλαξία έλκει την καταγωγή του ο άνθρωπος;» Ο Συμπαντικός ΑΚ άκουσε, εφόσον σε κάθε κόσμο και σ’ όλη την έκταση του διαστήματος είχε τους αισθητήρες του έτοιμους, και κάθε αισθητήρας συνδεόταν δια μέσου του υπερχώρου με κάποιο άγνωστο σημείο όπου ο Συμπαντικός ΑΚ παρέμεινε απρόσιτος. Ο Ζι Πράιμ γνώρισε μόνο έναν άνθρωπο που οι σκέψεις του είχαν διαπεράσει εντός αισθητής απόστασης από τον Συμπαντικό ΑΚ, και ανέφερε ότι το μόνο που αντιλήφθηκε ήταν μια δυσδιάκριτη λαμπερή σφαίρα με διάμετρο περίπου εξήντα εκατοστά. «Μα πώς μπορεί να είναι αυτή η μικρή σφαίρα ολόκληρος ο Συμπαντικός ΑΚ;» είχε ρωτήσει Ο Ζι Πράιμ. «Το μεγαλύτερο μέρος του,» ήταν η απάντηση, «βρίσκεται στον υπερχώρο. Σε τι μορφή, δεν μπορώ να το φανταστώ». Και κανένας δεν μπορούσε, γιατί είχε εδώ και καιρό περάσει η μέρα, απ’ όσο γνώριζε ο Ζι Πράιμ, που είχε κάποιος συμμετάσχει στη δημιουργία ενός Συμπαντικού ΑΚ. Κάθε Συμπαντικός ΑΚ σχεδίαζε και κατασκεύαζε το διάδοχό του. Κάθε υπολογιστής, κατά την ύπαρξή του επί ένα εκατομμύριο χρόνια και περισσότερα συσσώρευε τα απαιτούμενα δεδομένα και κατασκεύαζε έναν καλύτερο και πιο πολύπλοκο, πιο αποδοτικό αντικαταστάτη, στον οποίο συγχώνευε τα δικά του αποθηκευμένα δεδομένα καθώς επίσης και την ατομικότητά του. Ο Συμπαντικός ΑΚ διέκοψε τις ονειροπόλες σκέψεις του Ζι Πράιμ, όχι με λέξεις, αλλά με καθοδήγηση. Η νόηση του Ζι Πράιμ καθοδηγήθηκε σε μια νεφελώδη θάλασσα γαλαξιών, και ιδιαίτερα ένας απ’ αυτούς μεγεθύνθηκε ώστε να διακρίνονται τα αστέρια. Μετά ήρθε μια σκέψη, απείρως μακρινή, αλλά κι απείρως σαφής. ΤΟΥΤΟΣ ΕΙΝΑΙ Ο ΑΡΧΙΚΟΣ ΓΑΛΑΞΙΑΣ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ. Πλην όμως ο γαλαξίας ήταν ίδιος με τους άλλους και ο Ζι Πράιμ έπνιξε την απογοήτευσή του. Ο Ντι Σουμπ Γουν, που ο νους του συνόδευε τον Ζι Πράιμ, είπε ξαφνικά, «και ποιο από αυτά τα άστρα είναι το αρχικό άστρο του ανθρώπου;» Ο Συμπαντικός ΑΚ απάντησε, ΤΟ ΑΡΧΙΚΟ ΑΣΤΡΟ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ ΕΙΧΕ ΕΚΡΑΓΕΙ ΣΕ ΝΟΒΑ, ΚΑΙ ΤΩΡΑ ΕΧΕΙ ΚΑΤΑΛΗΞΕΙ ΣΕ ΛΕΥΚΟ ΝΑΝΟ. «Και πέθαναν οι άνθρωποι κοντά σ’ αυτό;» ρώτησε ξαφνιασμένος ο Ζι Πράιμ χωρίς να σκεφτεί. Ο Συμπαντικός ΑΚ είπε, ΟΠΩΣ ΓΙΝΕΤΑΙ Σ’ ΑΥΤΕΣ ΤΙΣ ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΙΣ, ΚΑΤΑΣΚΕΥΑΣΤΗΚΕ ΕΓΚΑΙΡΩΣ ΕΝΑΣ ΝΕΟΣ ΚΟΣΜΟΣ ΓΙΑ ΤΑ ΥΛΙΚΑ ΤΟΥΣ ΣΩΜΑΤΑ. «Μα φυσικά,» είπε ο Ζι Πράιμ, αλλά ακόμη κι έτσι μια αίσθηση απώλειας τον κατέβαλε. Ο νους του αποδέσμευσε την προσοχή του από τον αρχικό γαλαξία του Ανθρώπου, τον επανέφερε πίσω στην πραγματικότητα και τον άφησε να περιπλανηθεί ανάμεσα στις νεφελώδεις κουκίδες του διαστήματος. Ποτέ δε θέλησε πια να δει το γαλαξία του. «Τι τρέχει;» ρώτησε ο Ντι Σουμπ Γουν. «Τα αστέρια πεθαίνουν. Το αρχικό μας άστρο είναι νεκρό». «Και γιατί όχι; Όλα κάποτε θα πεθάνουν». «Αλλά όταν όλη η ενέργεια δαπανηθεί, τα σώματά μας τελικά θα πεθάνουν, και μαζί τους εσύ κι εγώ». «Θα περάσουν όμως δισεκατομμύρια χρόνια». «Εγώ πάντως δε θα το ήθελα έστω και μετά από δισεκατομμύρια χρόνια. Συμπαντικέ ΑΚ! Πώς μπορεί να αποτραπεί ο θάνατος των άστρων;» Ο Ντι Σουμπ Γουν είπε μ’ ένα μειδίαμα, «Ξέρεις ότι ρωτάς αν η εντροπία μπορεί να αναστραφεί;» Και ο Συμπαντικός ΑΚ απάντησε: ΜΕΧΡΙ ΤΩΡΑ ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΟΥΝ ΕΠΑΡΚΗ ΔΕΔΟΜΕΝΑ ΓΙΑ ΚΑΤΑΝΟΗΤΗ ΑΠΑΝΤΗΣΗ. Του Ζι Πράιμ οι σκέψεις έσπευσαν πίσω στο γαλαξία του. Δεν έδωσε περαιτέρω προσοχή στον Ντι Σουμπ Γουν, που το σώμα του πιθανόν περίμενε σ’ έναν γαλαξία ένα τρισεκατομμύριο έτη φωτός μακριά, ή σ’ ένα άστρο κοντά στου Ζι Πράιμ. Δεν είχε όμως σημασία». Με θλιμμένη διάθεση ο Ζι Πράιμ άρχισε να μαζεύει διαστρικό υδρογόνο για να κατασκευάσει ένα δικό του αστέρι. Αν όλα τα άστρα έμελλε να πεθάνουν μια μέρα, τουλάχιστον μερικά μπορούσαν ακόμη να δημιουργηθούν. * Ο Άνθρωπος συσκέφθηκε με τον εαυτό του κατά κάποιο τρόπο, γιατί πλέον ο Άνθρωπος, νοητικά, ήταν ένας. Αποτελούταν από τρεις φορές τρισεκατομμύρια αγέραστα σώματα, το καθένα στο δικό του μέρος, να αναπαύονται ήσυχα και αδιάφθορα, να φροντίζονται από αυτόματες μηχανές, επίσης αδιάφθορες, ενώ ο νους του κάθε σώματος ήταν ελεύθερα και αδιάκριτα συγχωνευμένος μ’ άλλους. Και είπε ο Άνθρωπος, «Το σύμπαν πεθαίνει». Ο Άνθρωπος κοίταξε τριγύρω του τους γαλαξίες που σκοτείνιαζαν. Τα σπάταλα γιγαντιαία άστρα ήταν τα πρώτα που έφυγαν, πίσω στο αμυδρότατο και απώτατο παρελθόν. Σχεδόν όλα τα αστέρια είχαν γίνει λευκοί νάνοι και έβαιναν προς στο τέλος τους. Καινούρια άστρα είχαν δημιουργηθεί από τη διαστρική σκόνη, μερικά με φυσική διαδικασία, άλλα με την επέμβαση του Ανθρώπου, αλλά κι αυτά πέθαιναν. Οι λευκοί νάνοι μπορούσαν ακόμη να συνθλιβούν μεταξύ τους και από τις σφοδρότατες απελευθερωμένες δυνάμεις να γεννηθούν καινούρια άστρα, αλλά κι εκείνων κάποτε θα έφθανε το τέλος. Και είπε ο Άνθρωπος, «Με φειδωλή διαχείριση και με οδηγίες του Κοσμικού ΑΚ, η εναπομείνασα ενέργεια σ’ όλο το σύμπαν θα διαρκέσει δισεκατομμύρια χρόνια». «Αλλά ακόμη κι έτσι», είπε ο Άνθρωπος, «τελικά θα επέλθει το τέλος όλων. Όμως παρόλη τη σωστή διαχείριση και την οικονομία, η ενέργεια που δαπανάται χάνεται και δεν αποκαθίσταται. Η εντροπία θα πρέπει αέναα να αυξηθεί στο μέγιστο». Και είπε ο Άνθρωπος, «Είναι η εντροπία αναστρέψιμη; Ας ρωτήσουμε τον Κοσμικό ΑΚ». Ο Κοσμικός ΑΚ περιέβαλλε τον Άνθρωπο, αλλά όχι στο χώρο. Ούτε ένα μέρος του βρισκόταν πια στο χώρο. Βρισκόταν ολοκληρωτικά στον  υπερχώρο και ήταν κατασκευασμένος από κάτι που δεν ήταν ούτε ύλη ούτε ενέργεια. Το ζήτημα του μεγέθους του και η φύση του δεν είχε καμιά έννοια σε όρους που μπορούσε να κατανοήσει ο Άνθρωπος. «Κοσμικέ ΑΚ,» είπε ο Άνθρωπος, «Πώς μπορεί να αναστραφεί η εντροπία;» Ο Κοσμικός ΑΚ απάντησε: ΜΕΧΡΙ ΤΩΡΑ ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΟΥΝ ΕΠΑΡΚΗ ΔΕΔΟΜΕΝΑ ΓΙΑ ΚΑΤΑΝΟΗΤΗ ΑΠΑΝΤΗΣΗ. Και είπε ο Άνθρωπος, «Συγκέντρωσε επί πλέον δεδομένα». Ο Κοσμικός ΑΚ απάντησε: ΑΥΤΟ ΚΑΝΩ ΕΔΩ ΚΑΙ ΕΚΑΤΟ ΔΙΣΕΚΑΤΟΜΜΥΡΙΑ ΧΡΟΝΙΑ. ΟΙ ΠΡΟΚΑΤΟΧΟΙ ΜΟΥ ΚΑΙ ΕΓΩ ΕΡΩΤΗΘΗΚΑΜΕ ΠΟΛΛΕΣ ΦΟΡΕΣ ΣΧΕΤΙΚΑ Μ’ ΑΥΤΟ. ΟΛΑ ΤΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ ΠΟΥ ΕΧΩ ΠΑΡΑΜΕΝΟΥΝ ΑΝΕΠΑΡΚΗ. «Θα έρθει στιγμή», είπε ο Άνθρωπος, «που θα υπάρξουν επαρκή δεδομένα ή μήπως το πρόβλημα είναι άλυτο σ’ όλες τις κατανοητές περιστάσεις;» Ο Κοσμικός ΑΚ απάντησε: ΚΑΝΕΝΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΑΛΥΤΟ ΣΕ ΚΑΜΙΑ ΚΑΤΑΝΟΗΤΗ ΠΕΡΙΣΤΑΣΗ. Και είπε ο Ανθρωπος, «πότε θα έχεις αρκετά δεδομένα για ν’ απαντήσεις στην ερώτησή μου;» Ο Κοσμικός ΑΚ απάντησε: ΜΕΧΡΙ ΤΩΡΑ ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΟΥΝ ΕΠΑΡΚΗ ΔΕΔΟΜΕΝΑ ΓΙΑ ΚΑΤΑΝΟΗΤΗ ΑΠΑΝΤΗΣΗ. «Εσύ όμως θα συνεχίσεις να επεξεργάζεσαι το πρόβλημα;» Ο Κοσμικός ΑΚ απάντησε: ΘΑ ΣΥΝΕΧΙΣΩ. Και είπε ο Άνθρωπος, «Θα περιμένουμε». * Τα άστρα και οι γαλαξίες έσβησαν και πέθαναν και ο χώρος του διαστήματος μετά από δέκα τρισεκατομμύρια χρόνια  πορείας έγινε μαύρος – σκοτάδι. Ένα ένα τα υλικά σώματα του Ανθρώπου συγχωνεύτηκαν με τον ΑΚ, κάθε σώμα έχασε την νοητική του ταυτότητα κατά έναν τρόπο που ήταν μάλλον κέρδος παρά απώλεια. Ο τελευταίος νους του ανθρώπου κοντοστάθηκε πριν από τη συγχώνευση, παρατηρώντας έναν χώρο που δεν περιελάμβανε τίποτε εκτός από τα κατακάθια ενός τελευταίου σκοτεινού άστρου και την απίστευτα λεπτεπίλεπτη ύλη, η οποία αναταρασσόταν εδώ κι εκεί από ίχνη θερμότητας που χανόταν ασυμπτωματικά και κατέληγε στο απόλυτο μηδέν. Και είπε ο Άνθρωπος, «ΑΚ, ήρθε το τέλος; Δεν μπορεί πια αυτό το χάος να αναστραφεί και να δημιουργηθεί εκ νέου το σύμπαν; Δεν μπορεί να γίνει αυτό;» Ο ΑΚ απάντησε: ΜΕΧΡΙ ΤΩΡΑ ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΟΥΝ ΕΠΑΡΚΗ ΔΕΔΟΜΕΝΑ ΓΙΑ ΚΑΤΑΝΟΗΤΗ ΑΠΑΝΤΗΣΗ. Ο τελευταίος νους του Ανθρώπου συγχωνεύτηκε και μόνο ο ΑΚ υπήρχε – και αυτός στον υπερχώρο. * Η ύλη και η ενέργεια είχαν τελειώσει και μαζί τους ο χώρος και ο χρόνος. Ακόμη παρέμεινε ο ΑΚ για χάρη της έσχατης ερώτησης που δεν είχε ποτέ απαντηθεί από την εποχή που ένας μισομεθυσμένος τεχνικός πριν από δέκα τρισεκατομμύρια χρόνια είχε κάνει την ερώτηση σ’ έναν υπολογιστή που έμοιαζε με τον ΑΚ πολύ λιγότερο από ότι ο άνθρωπος με τον Άνθρωπο. Όλες οι άλλες ερωτήσεις είχαν απαντηθεί, και μέχρι ν’ απαντηθεί κι αυτή η έσχατη ερώτηση, ο ΑΚ δε θα αποδέσμευε την επίγνωσή του. Όλα τα δυνατά δεδομένα συγκεντρώθηκαν. Δεν υπήρχε πια τίποτε άλλο για να συλλεχθεί. Αλλά όλα τα συγκεντρωμένα δεδομένα δεν είχαν ακόμη συσχετισθεί και καταχωρηθεί στη σωστή τους θέση. Πέρασε ένα άχρονο διάστημα για να γίνει αυτό. Και εγένετο ότε ο ΑΚ έμαθε πώς να αναστρέψει την εντροπία. Μόνο που δεν υπήρχε τώρα άνθρωπος στον οποίο να δώσει την απάντηση στην έσχατη ερώτηση. Αδιάφορο. Η απάντηση συμβολικά θα δίνονταν μόνη της. Για ένα άλλο άχρονο διάστημα ο ΑΚ σκέφτηκε με ποιον τρόπο θα μπορούσε να το κατορθώσει αυτό. Προσεκτικά ο ΑΚ οργάνωσε το πρόγραμμα. Η επίγνωση του ΑΚ περιέβαλε όλο εκείνο που κάποτε ήταν το Σύμπαν και συλλογίστηκε πάνω σ’ αυτό που τώρα ήταν το Χάος. Βήμα βήμα πρέπει να γίνει. Και ο ΑΚ είπε: ΓΕΝΗΘΗΤΩ ΦΩΣ! Και εγένετο φως.