Ένα ψυχαναλυτικό σχόλιο, μια συζήτηση για τους ζητιάνους κι ένα κόμικ που κυκλοφορεί στα social media κι εξηγεί εξαιρετικά πώς επιδρά το ταξικό προνόμιο στην επαγγελματική εξέλιξη των ανθρώπων, που υποτίθεται ότι έχουν ίσες ευκαιρίες, μου έφεραν αυτές τις σκέψεις:
Από την αρχή του πολιτισμού οι άνθρωποι βασίζουν σχεδόν κάθε τεχνική πρόοδο και βελτίωση στις υλικές παραμέτρους της ζωής στην υποταγή άλλων ζώντων οργανισμών ή/και άλλων ανθρώπων. Ο βασικός τρόπος ψυχικής διαχείρισης αυτής της αδικίας από εκείνους που την ασκούν είναι η πεποίθηση ότι αυτή η ανισότητα είναι φυσική, άρα όχι (και τόσο) άδικη. Κυρίως, βέβαια, είναι απαραίτητη η αποδοχή αυτής της φυσικής ανισότητας από τα εκάστοτε υποζύγια, αλλά γι' αυτό έχουν γραφτεί πολλά, μην τα ξαναλέμε.
Για τη διαχείριση αυτή χρειάζονται πολιτικά, θρησκευτικά και ιδεολογικά εργαλεία. Ο καπιταλισμός είναι το σύγχρονο ένδυμά της. Πάνω κάτω εξίσου βίαιος και παράλογος με προηγούμενα συστήματα. Στον πυρήνα όλων αυτών είναι ότι εκείνοι που κάθε φορά ο νικητής κατάφερε να υποτάξει, είναι -ήταν από πάντα- κατώτεροι, μικρότερης αξίας, και αν γίνονταν ή παρέμεναν ισότιμοι, θα ήταν ενδεχομένως επικίνδυνοι. Οι νικητές λοιπόν του πολέμου, της θρησκευτικής διαμάχης, της ταξικής πάλης, είτε απολαμβάνουν ένα φυσικό προνόμιο, είτε εγκαθιδρύουν ένα καθεστώς εκμετάλλευσης, φτώχειας και ανελευθερίας ως στάση αυτοάμυνας.
Στη σύγχρονη σύνθετη δυτική κοινωνία, ακόμα και σε συνθήκες κρίσης τα πράγματα δεν είναι τόσο σαφή. Οι περισσότεροι είμαστε τα θύματα των οικονομικών ελίτ. Οι περισσότεροι όμως στηρίζουμε την κατανάλωσή μας στην εργασία παιδιών ή εργατών σκλάβων στην άλλη άκρη του πλανήτη. Οι περισσότερες υφιστάμεθα κάποιες εκφάνσεις του σεξισμού. Ωστόσο, οι περισσότερες (συνειδητά ή ασυνείδητα) τον συντηρούμε και εποπτεύουμε την ομοιογενή προσαρμογή σε αυτόν. Τους περισσότερους μας πνίγει το άδικο όταν λένε ότι οι Έλληνες είναι τεμπέληδες. Οι ίδιοι όμως συχνά διώχνουμε ενοχλημένοι τον μετανάστη που πάει να μας καθαρίσει το τζάμι του αυτοκινήτου. Πολλοί και πολλές βρισκόμαστε κάπου στη μέση, λίγο πιο πάνω, λίγο πιο κάτω στην αλυσίδα της εκμετάλλευσης.
Αυτή είναι η φύση της ταξικής πάλης που είναι αέναη. Ακόμα και η ανάγκη να «ξεχνά» κανείς για λίγο το κόστος που πληρώνεται για τη διατήρηση του βιοτικού του επιπέδου είναι ανθρώπινο. Η συνειδητή όμως άρνηση της επίδρασης των προνομίων που απολαμβάνει κανείς επειδή ανήκει στην κυρίαρχη φυλή, φύλο, τάξη, εθνικότητα, θρήσκευμα, σεξουαλικό προσανατολισμό ή σωματικό πρότυπο της κοινωνίας που ζει, δεν επιτρέπεται. Οφείλουμε να αναγνωρίζουμε ότι πολλά από τα αγαθά που απολαμβάνουμε στηρίζονται σε κοινωνικά προνόμια, η αξία των οποίων, για τον καπιταλισμό, έγκειται στο ότι δεν τα έχουν όλοι. Όπως μας έδειξε η κρίση αλλά και η απόλυτη καταστροφή της Συρίας μέσα σε λίγα χρόνια, για τα περισσότερα από τα παραπάνω κανείς δεν έχει υπογράψει ισόβιο συμβόλαιο. Γι' αυτό τον λόγο κι επειδή η εκμετάλλευση προωθεί στην υλική πρόοδο αλλά καταδικάζει σε κοινωνική, ηθική και ψυχική διάλυση, χρειάζεται να κατέβουμε επειγόντως από το συννεφάκι των όποιων προνομίων συντηρούν τις ανισότητες.
Συνήθως σε αντίστοιχα σημειώματα, μένω στην οδυνηρή διαπίστωση των ανθρώπινων αντιφάσεων. Χαίρομαι που σήμερα μπορώ να γράψω ότι το νομοσχέδιο για την ιθαγένεια των παιδιών μεταναστών που ψηφίστηκε επί της αρχής, καθώς και το νομοσχέδιο που περιλαμβάνει τα ομόφυλα ζευγάρια στο σύμφωνο συμβίωσης, είναι δύο κινήσεις της Αριστεράς που (ενώ απέχουν πολύ από το να λύνουν πλήρως τα προβλήματα των αντίστοιχων ομάδων πολιτών) αναδεικνύουν τη συνθετότητα της κοινωνίας και βάζουν ένα λιθαράκι στην άμβλυνση της κοινωνικής αδικίας.
 
*Η Φιλιώ Τσουκαλά είναι ψυχολόγος.