Ένα έργο τέχνης που καταφάσκει τη ζωή

του Τζόναθαν Τζόουνς

 μετάφραση: Δημήτρης Ιωάννου 

Πηγή: Ενθέματα Αυγής

18 Ιανουαρίου 2015

 

Το νέο εξώφυλλο του Charlie Hebdo, το οποίο απεικονίζει τον προφήτη Μωάμεθ να κρατά δακρυσμένος ένα πλακάτ που γράφει «Je suis Charlie» είναι ένα έργο τέχνης που καταφάσκει τη ζωή, μια γιορτή της ζωής. Για μια σύντομη στιγμή, μετατρέπει το Παρίσι στην ευρωπαϊκή πρωτεύουσα της τέχνης, κάτι που φυσικά δεν θα προξενούσε καμία έκπληξη ούτε στον Μανέ ούτε στον Πικάσο, ούτε στον γελοιογράφο Ονορέ Ντωμιέ,[1] ο οποίος φυλακίστηκε το 1835 επειδή απεικόνισε τον βασιλιά σαν αχλάδι. O Λουζ ζωγράφισε τον Μωάμεθ με τον συνήθη λιτό του τρόπο,  με αδρές, γρήγορες γραμμές. Είναι ακριβώς αυτό το βιαστικό, σχεδόν περιφρονητικό στυλ, που μεταδίδει την καθολική ασέβεια του καλλιτέχνη. Έτσι θα σκιτσάριζε εσάς ή εμένα, κι έτσι ακριβώς σκιτσάρει και τον Μωάμεθ. Ωστόσο, μετά τη μαζική σφαγή των συναδέλφων του, αυτή η έλλειψη ευλάβειας που αποπνέει κάθε γραμμή του σκίτσου του μετατρέπεται σε μια αληθινά μεγαλειώδη διακήρυξη ελευθερίας.

Αυτό το εξώφυλλο δεν είναι έργο τέχνης επειδή είναι καλά σχεδιασμένο. Είναι έργο τέχνης λόγω του τρόπου με τον οποίο προκαλεί τα παγκόσμια μέσα να το αναδημοσιεύσουν κι έτσι να συμμετάσχουν στον άκακο στρατό ελευθερίας του Charlie Hebdo που προελαύνει γελώντας κοροϊδευτικά. Αυτό το τελευταίο το εννοώ σχεδόν κυριολεκτικά. Γιατί αυτό που δέχτηκε επίθεση την περασμένη εβδομάδα ήταν το γέλιο. Κάποιοι αστείοι άνθρωποι δολοφονήθηκαν επειδή ήταν αστείοι. Το εξώφυλλο του καινούριου τεύχους ήταν η μόνη δυνατή αντίδραση: μια αντίδραση που προκαλεί το γέλιο. Το να αρνηθεί κανείς την κωμική δύναμη του εξωφύλλου αυτού, καταπνίγοντας το αστείο με τις ανησυχίες του, θα ήταν ένας άλλος τρόπος να το λογοκρίνει. Τον 16ο αιώνα, ο σατιρικός ουμανιστής Ραμπελαί φύτεψε το έξυπνο γέλιο στην καρδιά της γαλλικής κουλτούρας. Αν μπορείς να γελάσεις, τότε μπορείς και να σκεφτείς. Αν μπορείς να δεις μια αστεία πλευρά σε οτιδήποτε, αυτό σημαίνει ότι μπορείς να αποστασιοποιηθείς από αυτό και να το κρίνεις με έναν πιο στρογγυλεμένο, υγιή, ανθρώπινο τρόπο.

Οι νεκροί εργαζόμενοι και συνεργάτες του Charlie Hebdo δολοφονήθηκαν εξαιτίας των εικόνων και των λέξεων που δημοσίευε το περιοδικό, με αποτέλεσμα ακόμα και οι πιο καλοπροαίρετοι υποστηρικτές του να φοβούνται έως τώρα να αναδημοσιεύσουν αυτές τις, υποτίθεται, βλάσφημες δημιουργίες. Και το ερώτημα είναι: Αν όλα τούτα μείνουν στην αφάνεια, τότε τι στο καλό σήμαινε όλη αυτή η αγωνιώδης συμπαράσταση;

Έτσι, το περιοδικό πήρε την κατάσταση στα χέρια του και διέσωσε το αρχείο του από αυτή την ιδιότυπη λήθη που επέβαλε η θεοσέβεια. Αυτό το εξώφυλλο δεν μπορείς να το αγνοήσεις. Πριν απ’ όλα, κοίταξε καλά το σκίτσο — όπου κι αν πιστεύεις ή δεν πιστεύεις. Τι είναι αυτό που μπορεί η ανθρωπότητα (και όχι η ιδεολογία ή το δόγμα) να βρει προσβλητικό σ’ αυτό το σκίτσο; Δεν υπάρχει τίποτε άλλο εδώ εκτός από καλό χιούμορ, λογική και αγάπη για τη ζωή.

 O Jonathan Jones είναι τεχνοκριτικός και τακτικός συνεργάτης της εφ. «The Guardian».  To άρθρο δημοσιεύθηκε στην εφ. «Guardian», 13.1.2014.

 [1]    O Honoré Daumier (1808-1879) εκτός από γελοιογράφος, ήταν  ζωγράφος, λιθογράφος και γλύπτης. Τα σατιρικά έργα του δημοσιεύτηκαν κυρίως στα περιοδικά La Caricature και Le Charivari του Charles Philipon, που μπορούν να χαρακτηριστούν, τηρουμένων των αναλογιών, τα Hara Kiri και Charlie Hebdo της εποχής. (Σ.τ.Μ.)