ΕΓΚΕΦΑΛΟΣ ΣΕ ΦΟΡΜΑ

Πώς να διατηρείτε τον εγκέφαλό σας
πάντα σε φόρμα

Η σωστή διατροφή και η φυσική άσκηση αποτελούν, συνεπώς, απαραίτητες προϋποθέσεις για την καλή λειτουργία όχι μόνο του σώματος αλλά και του νου μας. Και αυτό δεν ισχύει μόνο για τα παιδιά ή τους εφήβους, ισχύει εξίσου για τις μεγαλύτερες ηλικίες αναφέρει η Ελευθεροτυπία (22/5/2010). Μερικές χρήσιμες συμβουλές για να διατηρούμε τον εγκέφαλο μας σε φόρμα:

1. Συστηματική φυσική άσκηση: όλοι γνωρίζουμε ότι η περιστασιακή γυμναστική, ακόμη και ένας μεγάλος περίπατος με γρήγορο βήμα, μπορεί να βελτιώσει σημαντικά την ψυχική μας διάθεση.
Όμως η συχνή (τρεις φορές την εβδομάδα) και συστηματική σε όλη τη διάρκεια της ζωής μας σωματική άσκηση βελτιώνει εντυπωσιακά τις σωματικές και διανοητικές μας επιδόσεις.
Αυτό συμβαίνει επειδή η άσκηση του σώματος αυξάνει την αιμάτωση του εγκεφάλου, συνεπώς τα κύτταρα του εγκέφαλου εμπλουτίζονται με περισσότερο οξυγόνο και θρεπτικές ουσίες που είναι απαραίτητες για την καλή λειτουργία τους.
Ανακάλυψαν μάλιστα ότι η συχνή άσκηση του σώματος έχει αποτέλεσμα την υψηλότερη συγκέντρωση ενός ενδογενούς νευροτροφικού παράγοντα του εγκεφάλου (του BDNF), μιας πολύτιμης ουσίας που ενισχύει την ανάπτυξη, την επικοινωνία και συνεπώς την επιβίωση των νευρώνων.

2. Οι σωστές διατροφικές συνήθειες: ο εγκέφαλός μας, όπως και κάθε άλλο όργανο του σώματος, χρειάζεται «καύσιμα» για να λειτουργεί σωστά. Αραγε, ποιες τροφές συμβάλλουν στη βέλτιστη λειτουργία του εγκεφάλου μας και ποιες, αντίθετα, τον «ρίχνουν» ή τον αποδιοργανώνουν;
Η απάντηση είναι ταυτόχρονα αρκετά απλή και εξαιρετικά περίπλοκη: οι τροφές που βλάπτουν την καλή λειτουργία του εγκεφάλου μας είναι αυτές που συνήθως θεωρούμε πιο εύγευστες. Τα κεκορεσμένα λίπη, για παράδειγμα, αν και ιδιαίτερα δελεαστικά από γευστικής απόψεως, δεν κάνουν καλό στη λειτουργία του εγκεφάλου μας και μακροπρόθεσμα τον βλάπτουν, όπως εξάλλου και το υπόλοιπο σώμα μας. Σε πειραματόζωα (ποντίκια) που τρέφονταν αποκλειστικά με τροφές πλούσιες σε κεκορεσμένα λίπη διαπίστωσαν μια εμφανή πτώση της ικανότητάς τους να λύνουν προβλήματα και να μαθαίνουν ή να απομνημονεύουν καινούργια πράγματα. Και από ό,τι φαίνεται το ίδιο ισχύει και για τους ανθρώπους.
Τα λίπη, ωστόσο, δεν είναι όλα βλαπτικά και επικίνδυνα, αφού μεγάλο μέρος των κυττάρων και των δομών του εγκεφάλου αποτελείται από αυτά! Επομένως είναι απαραίτητο να συμπεριλαμβάνουμε στη δίαιτα μας (αλλά όχι καθημερινά) ορισμένα λίπη και ειδικότερα τα λεγόμενα «ωμέγα-3 λιπαρά οξέα», που βρίσκονται σε σχετική αφθονία στα ψάρια και τους ξηρούς καρπούς. Πολλές παθήσεις και διαταραχές του εγκεφάλου (νόσος Αλτσχάιμερ, κατάθλιψη, διάφορες ανεπάρκειες της νοητικής λειτουργίας) συνδέονται πιθανά με τα χαμηλά επίπεδα συγκέντρωσης αυτής της κατηγορίας λιπαρών οξέων στον εγκέφαλο.

3. Ουσίες για εγκεφαλικό ντοπάρισμα: τα διαφορά φυσικά και τεχνητά διεγερτικά είναι ουσίες οι οποίες επειδή αυξάνουν υπερβολικά τους καρδιακούς ρυθμούς, την αρτηριακή πίεση και την κυκλοφορία του αίματος, αλλά και τα επίπεδα ενέργειας του οργανισμού, μπορούν να εντείνουν -και σε ορισμένες περιπτώσεις να ξεχαρβαλώσουν- τις εγκεφαλικές μας λειτουργίες. Η καφεΐνη, για παράδειγμα, αποτελεί αναμφίβολα την πιο διαδεδομένη ψυχοδραστική ουσία στον κόσμο. Διεγείρει το κεντρικό νευρικό σύστημα και βελτιώνει σημαντικά τα επίπεδα προσοχής και εγρήγορσης, προφέροντας στον εγκέφαλό μας μια μοναδική αίσθηση ευεξίας και διέγερσης. Σε υπερβολικές δόσεις όμως, όταν η διέγερση από την καφεΐνη υπερβαίνει τα επιτρεπτά όρια, τότε μπορεί να προκαλέσει μεγάλο άγχος, πανικό ή και νεοπλασίες. Η κοκαΐνη και οι αμφεταμίνες είναι πολύ πιο επικίνδυνες διεγερτικές ουσίες, που ενώ δρουν στον εγκέφαλό μας με εντελώς διαφορετικούς νευροχημικούς μηχανισμούς, επιφέρουν παρόμοια αποτελέσματα.
Μόλις φτάσουν στον εγκέφαλο, προκαλούν ένα ισχυρό κύμα ευφορίας και ευχάριστης υπερδιέγερσης, που δημιουργείται από την απελευθέρωση σε μεγάλη ποσότητα των λεγόμενων «νευροδιαβιβαστών του αισθήματος ευφορίας», δηλαδή της ντοπαμίνης και της σεροτονίνης. Τίποτα το αρνητικό δηλαδή, εκτός από μια μικρή αρνητική λεπτομέρεια: τόσο η κοκαΐνη όσο και οι αμφεταμίνες, όταν καταναλώνονται συχνά δημιουργούν στον χρήστη σωματική εξάρτηση και σύνδρομο στέρησης, με εξαιρετικά δυσάρεστες συνέπειες για τη ζωή του.
Οι φαρμακευτικές εταιρείες εργάζονται από καιρό πυρετωδώς για τη δημιουργία της «τέλειας διεγερτικής ουσίας», η οποία θα κρατά τους στρατιώτες σε εγρήγορση για μεγάλα χρονικά διαστήματα ή θα αυξάνει τις μαθησιακές και τις μνημονικές ικανότητες των μαθητών. Και σ' αυτές τις έρευνες έχουν ήδη επενδυθεί εκατομμύρια, χωρίς δυστυχώς (ή μήπως ευτυχώς;) ιδιαίτερα εντυπωσιακά αποτελέσματα για την ώρα.

4. Μουσική και διαλογισμός: πάντως, αν δεν ανήκετε σε όσους αποζητούν σε τεχνητά μέσα και φαρμακευτικές ουσίες την ενεργοποίηση του εγκεφάλου τους, μπορείτε κάλλιστα να υιοθετήσετε κάποιες πιο παραδοσιακές και αναμφίβολα πιο ασφαλείς για την εγκεφαλική σας υγεία μεθόδους.
Η μουσική, για παράδειγμα, είναι ένα εξαιρετικά διεγερτικό ερέθισμα για το σύνολο σχεδόν του εγκεφάλου μας. Η ζωντανή εκτέλεση ή το άκουσμα ενός ηχογραφημένου αγαπημένου μας κομματιού διεγείρει, εκτός από τις εξειδικευμένες περιοχές του ακουστικού φλοιού και πολλές άλλες περιοχές του εγκεφάλου μας. Εχει αποδειχθεί ότι διαφορετικές περιοχές του ακουστικού μας φλοιού αναλύουν παράλληλα τα διάφορα χαρακτηριστικά της μουσικής: την ένταση, τον τόνο, τον ρυθμό και τη μελωδία. Η επίδραση της μουσικής πάνω στον εγκέφαλο, όμως, υπερβαίνει το άκουσμα κάποιων μεμονωμένων ήχων. Η μουσική ενεργοποιεί επίσης στον εγκέφαλό μας τα κέντρα της απόλαυσης, ενώ ταυτόχρονα καταστέλλει τη δραστηριότητα των εγκεφαλικών κέντρων που παράγουν τα αρνητικά αισθημάτων και τον φόβο (π.χ. της αμυγδαλής). Ετσι, όταν αφεθούμε στη μουσική που αγαπάμε, λησμονούμε τα καθημερινά άγχη και τους φόβους μας και ο εγκέφαλός μας βιώνει μια ανείπωτη ευδαιμονία, που μόνο θετική επίδραση έχει στη συνολική λειτουργία του.
Και δεν πρέπει να ξεχνάμε το βασικό διανοητικό ερέθισμα που κινητοποιεί σε μέγιστο βαθμό τον εγκέφαλο κάθε μορφωμένου ανθρώπου: το συστηματικό διάβασμα και η βαθιά επιρροή που μας ασκούν οι ιδέες που διαβάζουμε. Αρκετές έρευνες δείχνουν ότι η συστηματική άσκηση στην αφηρημένη σκέψη και στον διαλογισμό βελτιώνουν σημαντικά κάποιες γνωσιακές ικανότητές μας και μας μαθαίνει να βλέπουμε τον κόσμο διαφορετικό απ' ό,τι φαίνεται.