Λεξιλογείον: Τι προτιμάτε ως Έλληνες , το «ξεγελώ, παραπλανώ με ψέματα» ή το gaslighting ;

Λεξιλογείον: μιλώντας για λέξεις

Το Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας ξεκινά μια νέα δράση σε συνεργασία με την εφημερίδα «Το Βήμα της Κυριακής». Δύο λέξεις την εβδομάδα θα εμφανίζονται σε ειδική στήλη με τίτλο «Λεξιλογείον», στο ένθετο των Νέων Εποχών του «Βήματος» (και στην ηλεκτρονική έκδοση).

Θα σχολιάζονται λέξεις που είτε παρουσιάζουν ενδιαφέρον από ιστορική άποψη (ετυμολογία, ταξίδι της λέξης μέσα στον χρόνο) είτε «πριμοδοτούνται» από τη σύγχρονη γλωσσική (και όχι μόνο) επικαιρότητα, μεταξύ άλλων. Ο σχολιασμός ̶σύντομος, μακριά από κάθε διάθεση γλωσσικής διδασκαλίας ̶ θα κινητοποιεί, πιστεύουμε ευχάριστα, την ανάδυση ρητών και υπόρρητων σημασιών, διασυνδέοντας ακόμη και γνωστές σημασίες με σύγχρονα νοήματα.

 

Ήρωες σε ένα τερπνό θέατρο

Έχουν και οι λέξεις τη μοίρα τους. Κάποιες είναι σαν να ταξιδεύουν άφθαρτες μέσα στον χρόνο, κάποιες εξαγοράζουν την επιβίωσή τους με αλλαγή της σημασίας τους, άλλες μαραζώνουν στη λησμονιά και γίνονται δυσνόητες, άλλες χορταριάζουν στο αρχαίο κοιμητήριό τους. Είναι και άλλες ξενόφερτες που, εκτελωνισμένες ή όχι, γυρεύουν άδεια παραμονής ενώ κάποιες άλλες αναλαμβάνουν πρόσθετα σημασιολογικά καθήκοντα για να ονοματίσουν νέα ήθη και «καινά δαιμόνια». Κάποιες που μοιάζουν να κρατάνε από δικό μας παλιό τζάκι στην πραγματικότητα είναι εισαγόμενες και φτιαχτές, συχνά με δικές μας πρώτες ύλες. Όλες έχουν τη μοίρα τους και, τώρα που τα επικοινωνιακά αντηχεία περίσσεψαν και δυνάμωσαν, καθεμιά διεκδικεί το δικό της 15λεπτο φήμης, ανεβαίνοντας στο «λογείον», τουτέστιν στη θεατρική σκηνή: λέξη της ημέρας, λέξη του μήνα, λέξη της χρονιάς. Η δική μας δοσολογία είναι δυο λέξεις την εβδομάδα, και τα κριτήρια της επιλογής μας πολλαπλά: άλλοτε το σημασιολογικό μητρώο και η πρώτη ρίζα (το λένε και ετυμολογία), άλλοτε η τροχιά της λέξης στη σύγχρονη γλωσσική πραγματικότητα, άλλοτε λέξεις πριμοδοτημένες από την τρέχουσα επικαιρότητα, συχνά όλα μαζί. Σε κάθε περίπτωση, προσκαλούμε σε ένα τερπνό θέατρο λέξεων, όχι σε σεμινάριο γλωσσικής διδασκαλίας και κατήχησης. Και η πρεμιέρα μας είναι μονολεκτική.

Το Βήμα της Κυριακής, Νέες Εποχές, 17.11.2024

 

 

gaslighting (ή: έτσι δεν είναι αν έτσι νομίζετε)

Θα βοηθούσε και μια βόλτα ως το Γκάζι

Το Βήμα της Κυριακής – 26.10.2025

tovima.gr 

Πώς ακριβώς χαμήλωνες ή δυνάμωνες τον φωτισμό με γκάζι στην παλιά Αθήνα με τα ζουμπούλια και τις γαζίες; Πάντως, αυτό ακριβώς έκανε ο σατανικός σύζυγος σε ένα θεατρικό έργο του 1938, με τίτλο Gas Light (=φωταέριο): χαμήλωνε την ένταση αλλά προσπαθούσε να πείσει τη συμβία του ότι η αλλαγή ήταν μόνο στο μυαλό της. Δεν ήταν παιχνίδι αλλά σατανικό σχέδιο για να απορρυθμίσει τη λογική της – ήταν gaslighting.

Η λέξη περιγράφει σήμερα κακοποιητική συμπεριφορά ψυχολογικής χειραγώγησης κυρίως στον χώρο της εργασίας, της οικογένειας ή των συναισθηματικών σχέσεων, και η απολυταρχία της αγγλικής μάς τη φόρεσε αυτούσια στη μεταφορική της περιωπή και μάλιστα χωρίς κάποιον μορφολογικό εκτελωνισμό: το να σε «κοουτσ-άρουν» είναι πιο εύπεπτο από το να σου «κάνουν gaslighting» γιατί ακόμα και με ελληνικό μεταγραμματισμό η μύγα παραμένει μες στο γάλα και βγάζει μάτι.

Και μια και λέμε για μύγες, είναι γνωστό ότι η αγγλική όχι μόνο έχει τη μαστοριά να βγάζει μεταφορικό ξίγκι από τη μύγα αλλά ενσωματώνοντας πλήθος τέτοιων μεταφορών στον λόγο της κερδίζει «ιδιωματική» αμεσότητα και εικαστική απτότητα που κάνουν γρίφο τη μεταφραστική δοκιμή.

Ίσως όμως όχι σ΄αυτήν περίπτωση. Το σεπτής αρχαιότητας «βαυκαλίζω» (= αποκοιμίζω με νανούρισμα) είχε τις κατάλληλες προδιαγραφές για να εξελιχθεί στη σημασία «ξεγελώ, παραπλανώ με ψέματα». Στο «απαιτητικό λεξιλόγιο» το ταξινομεί το Λεξικό της Ακαδημίας Αθηνών, και σωστά, αλλά μοιάζει λιγότερο απαιτητικό στην αυτοπαθητική του χρήση ως «βαυκαλίζομαι» (=έχω ψευδαισθήσεις, αυταπατώμαι).

Έχει τον τρόπο της η ελληνική αλλά αντί να διαλαλούμε τα μπερεκέτια της καλύτερα να πράττουμε σύμφωνα με το «αιτείτε και δοθήσεται υμίν, ζητείτε και ευρήσετε». 

Λεξιλογείον

Δείτε όλες τις δημοσιεύσεις