Nick Srnicek(1982)
Τα πέντε είδη πλατφορμών του «Καπιταλισμού της πλατφόρμας» στην εργασία κατά τον Σέρνιτσκ
- Πλατφόρμες Διαφήμισης (π.χ., Google, Facebook): Παρέχουν δωρεάν υπηρεσίες για να εξάγουν δεδομένα χρηστών και να κερδοσκοπούν από την επιλεκτικά αναδυόμενη διαφήμιση.
- Πλατφόρμες Νέφους (π.χ., Amazon Web Services): Ενοικιάζουν υπολογιστική υποδομή και υπηρεσίες.
- Βιομηχανικές Πλατφόρμες (π.χ., Siemens): Μετασχηματίζουν τη παραδοσιακή βιομηχανία με τη σύνδεση διαδικασιών μέσω του Διαδικτύου των Πραγμάτων.
- Πλατφόρμες Προϊόντος-Υπηρεσίας (π.χ., Spotify): Μετατρέπουν ένα παραδοσιακό αγαθό σε συνδρομητική υπηρεσία.
- Λιτές Πλατφόρμες (π.χ., Uber, Airbnb): Λειτουργούν με ελάχιστο κεφάλαιο, εξωτερικεύοντας σχεδόν όλα τα κόστη (όπως το αυτοκίνητο των οδηγών της Uber) και εξάγοντας ένα "έναντι" από κάθε συναλλαγή
«Ο καπιταλισμός της πλατφόρμας» του Νικ Σέρνιτσκ – Πώς να δουλεύεις περισσότερο, να αμείβεσαι λιγότερο, και να είσαι… χαρούμενος
bookpress.gr
Για το δοκίμιο του Νικ Σέρνιτσκ (Nick Srnicek) «Ο καπιταλισμός της πλατφόρμας» (μτφρ. Γιώργος Μαριάς, Αλέξανδρος Μινωτάκης, εκδ. Τόπος).
Γράφει ο Γιώργος Σιακαντάρης*
O Καναδός ακαδημαϊκός Νικ Σέρνιτσκ, πρωτοπόρος της κριτικής θεωρίας των ψηφιακών μετασχηματισμών, συνεχίζει στο βιβλίο του Ο καπιταλισμός της πλατφόρμας τον προβληματισμό που από κοινού με τον Άλεξ Γουίλιαμς είχαν ξεκινήσει, το ίδιο έτος, στο βιβλίο τους Επενδύοντας στο μέλλον. Μετακαπιταλισμός και ένας κόσμος χωρίς εργασία. Οι δυο τους εκεί αναζητούσαν μια μετακαπιταλιστική οικονομία ικανή να προωθήσει άλλου είδους στάνταρτ, να απελευθερώσει την ανθρωπότητα από την εργασία και να αναπτύξει τεχνολογίες που διευρύνουν τις ελευθερίες μας. Εδώ αναλύει πώς διαμορφώθηκε ο καπιταλισμός της πλατφόρμας και τι αυτός εκπροσωπεί.
Πριν τις πλατφόρμες
Τα τελευταία χρόνια ο πυρήνας της ισχύος στην ψηφιακή οικονομία έχει μετατοπιστεί προς το υπολογιστικό νέφος και την Τεχνητή Νοημοσύνη (ΤΝ) ή μάλλον, πιο σωστά, η ΤΝ ακολουθεί την πορεία του υπολογιστικού νέφους. Πορεία κατά την οποία η ιδιοκτησία συγκεντρώνεται στα χέρια λίγων και η πρόσβαση στις υπηρεσίες ενοικιάζεται επ’ αμοιβή. Ο Σέρνιτσκ αμφισβητεί πως έχουμε περάσει στην εποχή του τέλους του καπιταλισμού του ανταγωνισμού. Αυτός δεν έχει τερματίσει τον βίο του, απλώς έχει περάσει μέσα στους κόλπους του ψηφιακού ανταγωνισμού.
Ο συγγραφέας εδώ επιχειρεί, και το κατορθώνει, να δείξει πόση υποκρισία, αλλά και πόση εκμετάλλευση κρύβεται πίσω από όρους όπως οικονομία του διαμοιρασμού (sharing economy, οικονομία του «διαμοιρασμού» αντί της κατοχής αγαθών και υπηρεσιών) και οικονομία της περιστασιακής απασχόλησης (gig economy). Δήθεν οι εργαζόμενοι θα απελευθερωθούν από τα δεσμά του οκτάωρου και της καριέρας και θα μπορούν να πωλούν ό,τι αγαθό, δεξιότητά τους και υπηρεσία θέλουν σε όποιον και όποτε θέλουν. Αυτή είναι και η επιχειρηματολογία της καθιέρωσης του δεκατριάωρου στην Ελλάδα. Από την πλευρά τους οι καταναλωτές θα ικανοποιούν κάθε καπρίτσιο τους μέσα από «ένα κέρας αφθονίας υπηρεσιών κατά παραγγελία».
Η ψηφιακή οικονομία εκπροσωπείται από εκείνες τις εταιρείες που το μοντέλο τού επιχειρείν τους βασίζεται στην τεχνολογία της πληροφορίας, τα δεδομένα και το Διαδίκτυο. Τίποτα το καινούργιο μέχρι εδώ. Το καινούργιο είναι οι «αποκαλύψεις» του συγγραφέα για το πώς λειτουργεί σε βάρος τόσο του εργαζόμενου όσο και του καταναλωτή αυτό το επιχειρείν και πόσο ευνοεί την κερδοφορία των τεχνολογικών κολοσσών, ενώ διαψεύδει και ένα άλλο μύθο που θέλει τις πλατφόρμες να ακυρώνουν τη δύναμη του χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου, ενώ στην ουσία αυτές και οι νεοφυείς επιχειρήσεις στηρίζονται στη χρηματοδότησή τους απ’ αυτό. «Η επένδυση στις νεοφυείς τεχνολογικές επιχειρήσεις είναι κυρίως έκφραση της ισχύος του χρηματοπιστωτικού τομέα παρά εναλλακτική σε αυτόν» (σ. 134).
Τα δεδομένα
Ο καπιταλισμός, ακριβώς λόγω της πτώσης της κερδοφορίας του παλιού επιχειρείν, έχει στραφεί στα δεδομένα ως μέσο διατήρησης της οικονομικής ανάπτυξης. Για να φτάσουμε, όμως, έως αυτό το μοντέλο, προηγήθηκε μια σειρά μετασχηματισμών πριν από την κρίση του 2008. Αυτούς τους μετασχηματισμούς ο συγγραφέας τούς αποδίδει στο «μακρύ κύμα της ύφεσης» που ξεκινά από το 1970. Από εδώ ξεκινά η περίοδος που σηματοδοτεί το τέλος της μεταπολεμικής εξαίρεσης. Η τελευταία είχε οδηγήσει «στον μαζικό εργάτη, ικανό να αναπτύξει μια συλλογική ταυτότητα στη βάση των κοινών συνθηκών που μοιραζόταν με τους συναδέλφους του» (σ. 30). Το μοντέλο κερδοφορίας εδώ στηριζόταν στον ανταγωνισμό «των χαμηλότερων αμοιβών» (κυρίως σε Γερμανία και Ιαπωνία).
Αυτές οι εξελίξεις μετέτρεψαν την απασχόληση σε όλο και πιο ευέλικτη, χαμηλά αμειβόμενη και ευάλωτη στις πιέσεις της διοίκησης.
Στις δεκαετίες του 1950 και του 1960, η γερμανική και ιαπωνική βιομηχανία ανέβηκαν γοργά τόσο από άποψη όγκου παραγωγής όσο και παραγωγικότητας. Μετά την παγκόσμια κρίση του 1970 υπήρξαν δυο δρόμοι ανάσχεσης της μείωσης της κερδοφορίας. Ο ένας ήταν όσοι είχαν μείνει πίσω (ΗΠΑ) να αντιγράψουν τους πρωτοπόρους (Γερμανία-Ιαπωνία) και ο άλλος ήταν να επιτεθούν στις κατακτήσεις των εργαζομένων, αναθέτοντας τη «δουλειά» σε εξωτερικούς συνεργάτες, οι οποίοι όμως κατ’ ουσία παρέμεναν υπάλληλοι εξαρτημένης εργασίας. Κάτι σαν τα δικά μας τα μπλοκάκια. Αυτή την εξέλιξη την επέτρεψαν οι τεχνολογίες της πληροφορικής και των επικοινωνιών, οι οποίες διευκόλυναν, αν όχι παρακίνησαν, τη μεταφορά στο εξωτερικό πολλών επιχειρήσεων και διεύρυναν τη διάκριση ανάμεσα σε υπηρεσίες που απαιτούν προσωπική επαφή και απρόσωπες εργασίες. Αυτές οι εξελίξεις μετέτρεψαν την απασχόληση σε όλο και πιο ευέλικτη, χαμηλά αμειβόμενη και ευάλωτη στις πιέσεις της διοίκησης.
Παρά την κατάρρευση των εταιρειών dot-com, η εμπορευματοποίηση του Διαδικτύου κατά τη δεκαετία του 1990 οδήγησε κεφάλαια υψηλού επιχειρηματικού ρίσκου να επενδυθούν σ’ αυτό. Αρχικά στον τομέα των τηλεπικοινωνιών. Οι εταιρείες τηλεπικοινωνιών και νέων τεχνολογιών άρχισαν να δαπανούν εξωφρενικά ποσά για τον εκσυγχρονισμό της υπολογιστικής τους υποδομής, ενώ η αμερικανική διοίκηση έφερνε σειρά νομοθετημάτων που διευκόλυναν αυτές τις αλλαγές.
Ο καπιταλισμός άλλαξε, αλλά δεν έπαψε να είναι καπιταλισμός, κατά τον συγγραφέα.
Η κρίση του 2008, ως αποτέλεσμα κυρίως των στεγαστικών δανείων, οδήγησε σε μείωση του πλούτου των νοικοκυριών. Αυτή η εξέλιξη, όμως, αντί να ακυρώσει τη δυναμική των τεχνολογικών κολοσσών, την αύξησε. Γιατί το κύριο εδώ δεν ήταν οι νέες τεχνολογίες αυτές καθαυτές, αλλά τα περιθώρια κέρδους που αυτές έδιναν και η δυνατότητα περαιτέρω συμπίεσης του κόστους της εργασίας. Προς επίρρωση των παραπάνω, ήρθαν και οι πολιτικές ποσοτικής χαλάρωσης, οι οποίες από τους περισσότερους παρουσιάστηκαν ως μάννα εξ ουρανού. Αν και δεν ήταν. Για να μην αναφερθούμε καν και στον πολλαπλασιασμό των φορολογικών παραδείσων. Ο καπιταλισμός άλλαξε, αλλά δεν έπαψε να είναι καπιταλισμός, κατά τον συγγραφέα. «Συνεχίζουμε να ζούμε σε μια καπιταλιστική κοινωνία όπου ο ανταγωνισμός και η επιδίωξη του κέρδους είναι οι βασικές παράμετροι του κόσμου μας» (σ. 49).
Μόνο που πλέον αυτός δεν είναι ο παλιός καπιταλισμός της βιομηχανικής παραγωγής και εργασίας, αλλά ο νέος καπιταλισμός των πλατφορμών και της ψηφιακής εργασίας. Σημαίνει αυτό πως ο καπιταλισμός από το σύστημα στο οποίο το κύριο ρόλο έπαιζε η κατοχή των μέσων παραγωγής, σήμερα παίζει η ιδιοκτησία της γνώσης; Εδώ, εντοπίζω το κύριο σημείο της θέσης του Σέρνιτσκ. Αυτός «δεν καταπίνει αμάσητη», ας μου επιτραπεί αυτή η έκφραση, όλη την φιλολογία περί της οικονομίας της γνώσης, η οποία πλέον δεν είναι καπιταλισμός. Ασφαλώς και αναγνωρίζει τη σημασία της κατοχής των δεδομένων, αναγνωρίζει πως η κατοχή τους αυξάνει τους δυνητικούς χρήστες-καταναλωτές τους, αυτό όμως δεν σημαίνει πως καταργείται ο νόμος της αξίας και της εκμετάλλευσης της εργασίας, όποια μορφή και να αποκτά αυτή.
Τι είναι οι πλατφόρμες;
Τι είναι, όμως, οι πλατφόρμες; Αυτές «είναι ψηφιακές υποδομές που δίνουν τη δυνατότητα αλληλεπίδρασης μεταξύ δυο ή περισσότερων ομάδων».[.........................]
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου