«Ροβινσόνας Κρούσος» του Ντάνιελ Ντεφόε (κριτική) – Ένα βιβλίο για προσεκτικούς και υποψιασμένους αναγνώστες
Για το κλασικό βιβλίο του Ντάνιελ Ντεφόε «Ροβινσόνας Κρούσος» (μτφρ. Γιώργος Μπαρουξής, εκδ. Μεταίχμιο). Στην κεντρική εικόνα: Ο Ροβινσόνας με τον Παρασκευά, λιθογραφία των Currier & Ives (1874).
Γράφει ο Φώτης Καραμπεσίνης
«No man is an island entire of itself; every man
is a piece of the continent, a part of the main»
Οι πασίγνωστοι στίχοι του John Donne δεν αφήνουν περιθώρια παρερμηνείας, καθώς εντάσσουν το ατομικό πεπρωμένο στο συλλογικό, τον άνθρωπο στην ανθρωπότητα, άρρηκτα συνδεδεμένα ως κάτι ευκταίο και φυσικό. Αφήνοντάς μας να αναρωτιόμαστε τι θα συμβεί όταν, παρά τη θέλησή του, ο άνθρωπος βρεθεί στην ανάγκη να αποχωριστεί την ηπειρωτική χώρα (τους συνανθρώπους του) και να βρεθεί αποκομμένος στο πουθενά, σε ένα απομακρυσμένο κομμάτι γης, μακριά από τον πολιτισμό. Τότε θα βρεθεί μπροστά σε ένα αποφασιστικό σταυροδρόμι: να γίνει νησί ή να γίνει σχεδία με ό,τι το καθένα συνεπάγεται. Και αυτό είναι το δίλημμα που καθιστά τον «Ροβινσόνα Κρούσο» ένα σπουδαίο κλασικό βιβλίο που από την έκδοσή του (1719) συνεχίζει να διαβάζεται από τους αναγνώστες κάθε εποχής και έχουμε την τύχη να απολαύσουμε στη νέα, όμορφη μετάφραση του Γιώργου Μπαρουξή από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.
Ο Ροβινσόνας φτιάχνει την τύχη του στη μακρινή Βραζιλία, αλλά η πλεονεξία του τον οδηγεί σε νέες περιπέτειες, με συνέπεια να ναυαγήσει σε ερημικό νησί.
Με λίγα λόγια, πρόκειται για την αρχετυπική ιστορία ενός τυχοδιώκτη νεαρού που αφήνει τα πάτρια χώματα της Αγγλίας για να αναζητήσει περιπέτεια και πλούτη στη θάλασσα, αγνοώντας τις πατρικές προτροπές. Ο Ροβινσόνας φτιάχνει την τύχη του στη μακρινή Βραζιλία, αλλά η πλεονεξία του τον οδηγεί σε νέες περιπέτειες, με συνέπεια να ναυαγήσει σε ερημικό νησί. Θα παραμείνει σ’ αυτό 28 ολόκληρα χρόνια μέχρι να επιστρέψει τελικά, άνδρας ώριμος πλέον, στην πατρίδα του, έχοντας περάσει δεινά, με σύντροφό του έναν άγριο που διέσωσε στο νησί, ονόματι Παρασκευά. Μα και εκεί οι περιπέτειες θα συνεχιστούν αμείωτες, ενώ το βιβλίο θα κλείσει με την υπόσχεση του συγγραφέα να επιστρέψει σε εύθετο χρόνο. Δεν έχει νόημα να σταθώ περισσότερο στην πλοκή που είναι ούτως ή άλλως γνωστή στους περισσότερους, όσο σε κάποια σημεία που καθιστούν αυτό το έργο κλασικό.
Εξωτερικοί χώροι, εσωτερική πάλη
Θα μπορούσε κάποιος, εκ πρώτης, να σταθεί στην ομηρική διάσταση του έργου. Ο Ροβινσόνας είναι αναμφίβολα απόγονος του πολύτροπου Οδυσσέα, παρουσιάζοντας ξεκάθαρες ομοιότητες, αλλά ακόμα πιο ενδιαφέρουσες διαφορές. Ανέστιοι και περιφερόμενοι μακριά από την πατρίδα τους, οι δύο άντρες μπλέκονται σε περιπέτειες και θεωρητικά ανυπέρβλητες καταστάσεις τις οποίες χειρίζονται με πολυμήχανο τρόπο προς όφελός τους, ενώ στο τέλος η ημέρα του νόστου καταφτάνει φέρνοντάς τους στα πάτρια χώματα. Και εδώ κάπου η ταύτιση των δύο ηρώων ολοκληρώνεται. Καθότι το έπος έχει τους δικούς του κανόνες, σε αντίθεση με το κείμενο του Defoe που έχει γραφτεί στις αρχές του 18ου αιώνα φέρνοντας εντός του την προβληματική της λεγόμενης από τους ιστορικούς Πρώιμης νεότερης περιόδου (τέλη του Μεσαίωνα ως τη Γαλλική Επανάσταση).
Αν θεωρήσουμε ότι το βασικό και ουσιαστικό μέρος του βιβλίου είναι η καθήλωση στο νησί όπου ο ήρωας ναυαγεί, η δράση εκτυλίσσεται σε περιορισμένο και οριοθετημένο χώρο.
Εκ πρώτης, υπάρχει σαφής μετατόπιση από το εξωτερικό στο εσωτερικό. Εκεί που προϋπήρχε επέκταση και εξωστρέφεια, εδώ παρατηρείται ενδοσκόπηση και περιορισμός. Αν θεωρήσουμε ότι το βασικό και ουσιαστικό μέρος του βιβλίου είναι η καθήλωση στο νησί όπου ο ήρωας ναυαγεί, η δράση εκτυλίσσεται σε περιορισμένο και οριοθετημένο χώρο. Αυτό εκ των πραγμάτων εγείρει κάποια ζητήματα φιλοσοφικής τάξεως. Σε αντίθεση με τη συνεχή κίνηση και δράση που δεν επιτρέπει εύκολα στο άτομο να σταθεί και να αναλογιστεί την κατάστασή του, ο Κρούσος, καίτοι άνθρωπος της δράσης αρχικά και σίγουρα όχι της σκέψης, αναγκάζεται σε στάση. Και όπου στάση και διαλογισμός, ενδοσκόπηση, στροφή προς τα μέσα, καθώς το έξω παραμένει σταθερό και απαραβίαστο.
Η ορμή του νέου άνδρα, μέχρι τότε ανεπίγνωστου, σε μια πρωτόλεια φάση ωριμότητας που περιοριζόταν σε αντιδράσεις στα ερεθίσματα και τις αντιξοότητες που έθετε εμπρός του κάθε φορά η ζωή, θα στραφεί αναγκαστικά στον εαυτό του. Ο εξωτερικός κόσμος δεν μπορεί να παρά να αλλάξει τόσο μόνο όσο απαιτείται για την επιβίωσή του, κάτι που θα απαιτήσει σημαντική χειρωνακτική προσπάθεια ομολογουμένως, αλλά και πάλι θα του αφήσει σημαντικό χρονικό απόθεμα υποχρεωτικής ακινησίας, οπότε ο Κρούσος θα ξεκινήσει τη δική του Οδύσσεια, αυτή τη φορά προς τα απάτητα βάθη του εαυτού του. Και εκεί θα δώσει τη μεγαλύτερη μάχη της ζωής του, αναζητώντας ταυτόχρονα με τη φυσική και την πνευματική του επιβίωση. Ας δούμε όμως κι εμείς τα στάδια αυτά με τη σειρά τους: απέξω προς τα μέσα.
Το απαραίτητο πρώτο επίπεδο αφήγησης
Εξωτερικός χώρος, φυσικό περιβάλλον, ήτοι η επιβίωση. Και ο Κρούσος θα εφορμήσει με όλες του τις δυνάμεις, διαθέτοντας όλα τα πνευματικά, ψυχικά και σωματικά του αποθέματα, μετατρέποντας το ερημονήσι σε κατοικήσιμο μέρος, φέρνοντας εκεί τον πολιτισμό της εποχής του. Ο αναγνώστης καλείται να παρακολουθήσει τις εξαντλητικές, κάποιες φορές, αναφορές στις τεχνικές που χρησιμοποιεί προκειμένου να χτίσει ενδιαιτήματα, να τραφεί, να κατασκευάσει αντικείμενα, να κάνει τον γεωργό, τον κτηνοτρόφο, τον κυνηγό κλπ., τα οποία σίγουρα έχουν ένα κάποιο ενδιαφέρον για την εφευρετικότητα ενός ανθρώπου της εποχής εκείνης (και κάθε εποχής εδώ που τα λέμε). Πρόκειται για το απαραίτητο πρώτο επίπεδο αφήγησης, το οποίο ο συγγραφέας αποδίδει ομολογουμένως εξαιρετικά.
Οι περιπέτειες του Ροβινσόνα κρατούν αμείωτο το ενδιαφέρον μας, ξετυλίγοντας τον μύθο. Διότι δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι πρόκειται περί μυθοπλασίας, η οποία δεν αυθαιρετεί, υπακούοντας στους δικούς της εσωτερικούς κανόνες. Εν προκειμένω στο πώς δρομολογείται και υλοποιείται μια περιπετειώδης αφήγηση. Εφόσον λοιπόν το πρώτο επίπεδο δεν είναι επαρκές, τότε ο αναγνώστης θα έρθει αντιμέτωπος με μια επίπλαστη κατασκευή που ελλείψει αφηγηματικής δεινότητας θα επιχειρήσει να του επιβληθεί με νοήματα, τουτέστιν διδακτισμό. Ο Defoe παραμένει αρχετυπικά μυθοπλάστης προτάσσοντας την αφήγηση, χάριν της οποίας αποκτά υπόσταση και το περιεχόμενο. Ο αναγνώστης, αλλοτινός και σύγχρονος, θα απολαύσει εκ πρώτης μια ιστορία με πάθη, αγωνία και ανατροπές και αυτό το πρώτο επίπεδο καθιστά κλασικό ένα έργο μυθοπλασίας, ο τρόπος ανάπτυξης, αφήγησης, η αρμονία και η ισορροπία των επιμέρους, όπως έχουμε ξαναπεί.
 |
|
Ο Daniel Defoe (Ντάνιελ Ντεφόου) γεννήθηκε το 1660 στο Λονδίνο με το όνομα Daniel Foe, το οποίο άλλαξε το 1695 προσθέτοντας το "De" (Defoe) ως ένδειξη αριστοκρατικής καταγωγής. Ακολούθησε τις εγκύκλιες σπουδές στην πρεσβυτεριανή Ακαδημία του Stoke Newington. Ασχολήθηκε με τη δημοσιογραφία και την πολιτική. Η λογοτεχνία τον κέρδισε μάλλον αργά: εξέδωσε το μυθιστόρημα Ροβινσόνας Κρούσος (Robinson Crusoe) μόλις το 1719, το οποίο διαβάστηκε ως αλληγορία του πολιτισμού, του οικονομικού ατομικισμού και της βρετανικής αποικιοκρατίας και άσκησε πολύ μεγάλη επίδραση. Yπήρξε πολυγραφότατος, με περίπου 545 έργα στο ενεργητικό του, τα οποία πραγματεύονται διάφορα θέματα. Πέθανε το 1731 από ληθαργικό πυρετό. Θεωρείται ως ένας από τους πρώτους συγγραφείς μυθιστορήματος με τη σύγχρονη έννοια, από τους πρωτοπόρους του είδους στη Μ. Βρετανία. |
Θα ακολουθήσει η κίνηση προς τα μέσα, η οποία λαμβάνει χώρα κυριολεκτικά και μεταφορικά. Ο εγκλωβισμός του ήρωα και η στάση (ως αντίθετο της διαρκούς κίνησης) επιφέρουν σημαντικές αλλαγές στην ψυχοσύνθεσή του και στη συνολική κοσμοθεωρία του. Το αρχετυπικό και ευφυές στη σύλληψη του λογοτεχνικό εύρημα του εγκλεισμού σε απομονωμένο μέρος δίνει την ευκαιρία στον συγγραφέα να ξιφουλκήσει σε δύο επίπεδα: αφενός σε εκείνο της επιβίωσης όπως τόνισα προηγουμένως, κρατώντας το αναγνωστικό ενδιαφέρον ενεργό. Αφετέρου στο υπαρξιακό, ψυχολογικό, με τον πρωταγωνιστή να δίνει μια εξίσου σημαντική μάχη που καθορίζει τη μετέπειτα πορεία του, επιτρέποντας στον συγγραφέα να εκφράσει αιτιολογημένα τις όποιες μεταφυσικές, θεολογικές και υπαρξιακές του ανησυχίες. Και αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία, καθώς από μόνες τους οι απόψεις αυτές θα μπορούσαν να μην ενδιαφέρουν τον αναγνώστη, εφόσον εκφέρονται εκτός μυθοπλαστικού πλαισίου. Όμως η ιστορία, η αφήγηση προσφέρει το πλαίσιο ώστε οι ιδέες να ενταχθούν αρμονικά στην ιστορία και επομένως να γίνουν αποδεκτές. Αυτή ακριβώς είναι η ουσία τη λογοτεχνίας: ιδέες και περιεχόμενο εντάσσονται στην αφήγηση, υπηρετώντας το έργο και όχι το αντίθετο που προκαλεί δυσαρμονία, καθιστώντας το έργο πεπερασμένο, απλό απόηχο μιας εποχής που πέρασε ανεπιστρεπτί.
Τι είναι όμως αυτό που αντιμετωπίζει ο ήρωας πέρα από το εχθρικό περιβάλλον και τους φυσικούς εχθρούς; Προφανώς τον ίδιο τον εαυτό του.[....................................]
«Ροβινσόνας Κρούσος» του Ντάνιελ Ντεφόε (κριτική)
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 
ΡΟΒΙΝΣΩΝΑΣ ΚΡΟΥΣΟΣ | Δωρεάν βιβλία - Free ebooks
ΡΟΒΙΝΣΩΝΑΣ ΚΡΟΥΣΟΣ | Δωρεάν βιβλία - Free ebooksΑλεξάνδρα Ζερβού: Τα κείμενα των παιδικών μας χρόνων.Η εικονογράφηση του Ροβινσώνα Κρούσου 1849.
ΔΕΙΤΕ ΤΗ ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΤΟΥ ΡΟΒΙΝΣΩΝΑ ΣΤΟΝ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟ ΑΠΟ ΤΟΝ ΣΠΟΥΔΑΙΟ ΣΚΗΝΟΘΕΤΗ ΛΟΥΙΣ ΜΠΟΥΝΙΟΥΕΛ
Ο Ροβινσώνας Κρούσος ( ισπανικά : Aventuras de Robinson Crusoe ; κυκλοφόρησε επίσης ως Περιπέτειες του Ροβινσώνα Κρούσο [3] ) είναι μια ταινία περιπέτειας του 1954 σε σκηνοθεσία Λουίς Μπουνιουέλ , βασισμένη στο ομώνυμο μυθιστόρημα του 1719 του Ντάνιελ Ντεφόε . Πρωταγωνιστούν οι Dan O'Herlihy ως Crusoe και Jaime Fernández ως Friday . Παρήχθησαν και η αγγλική και η ισπανική έκδοση, καθιστώντας την την πρώτη αγγλόφωνη ταινία του Μπουνιουέλ.
Η ταινία συμμετείχε στο 15ο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Βενετίας και γνώρισε κριτική και εμπορική επιτυχία. Στο Μεξικό, κέρδισε έξι βραβεία Ariel , συμπεριλαμβανομένων Καλύτερης Ταινίας και Καλύτερης Σκηνοθεσίας . Ο O'Herlihy προτάθηκε για Όσκαρ Α' Ανδρικού Ρόλου Πηγή [4] και η ταινία ήταν υποψήφια για Βραβείο BAFTA Καλύτερης Ταινίας Από Οποιαδήποτε .
ΣΥΝΕΧΙΣΤΕ ΤΗΝ ΑΝΑΓΝΩΣΗ (Αγγλικά)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου