Ισορροπία πάνω από την άβυσσο
Κριτική: ΕΛΙΣΑΒΕΤ ΚΟΤΖΙΑ
ΤΑΣΟΣ ΚΑΛΟΥΤΣΑΣ
Υπό το κράτος του τρόμου
εκδ. Μεταίχμιο, σελ. 252
Ο Τάσος Καλούτσας πετυχαίνει να κλείσει μες στις σελίδες του κάτι τόσο γνωστό και τόσο φευγαλέο όσο η ανεπανάληπτη αίσθηση της καθημερινότητας – αυτής της μυστηριακής ακολουθίας ανούσιων ωρών και άμετρης πλήξης, που ωστόσο συντίθεται από οξύτατα αισθήματα και συγκλονιστικές στιγμές.
Έκτη διηγηματογραφική συλλογή του Θεσσαλονικιού πεζογράφου, το «Υπό το κράτος του τρόμου» συγκροτείται από 23 διηγήματα τα οποία ζυγίζονται ανάμεσα στο τρέχον και το σημαντικό, στηρίζονται πάνω στο ουδέτερο και το ακίνητο και ισορροπούν πάνω απ’ την άβυσσο όταν ενσκήπτουν συμφορές. Ηρωες είναι άνθρωποι μικροαστοί – άλλοτε αξιοπρεπείς, άλλοτε κακομοίρηδες κι άλλοτε μεγαλοπιασμένοι. Και οι ιστορίες αφορούν επεισόδια στο σχολείο, στη γειτονιά, στο σπίτι, στο νοσοκομείο, στην εξοχή, στον κήπο.
Ενα απ’ τα κλειδιά του έργου του Τάσου Καλούτσα είναι η ροή, ο μυθοπλαστικός ρυθμός του. Ανθρωποι, σχέσεις, πράγματα, όλα εμφανίζονται απίστευτα συγκεκριμένα, ασύλληπτα απτά, καθώς η αφήγηση αρχίζει χωρίς εισαγωγή, στο μέσον μιας πράξης, in media res. Βασίζονται οι ιστορίες του σε ασήμαντες αφορμές; Όχι, καθώς συχνά σχετίζονται με ακραίες εμπειρίες όπως ο θάνατος πολύ κοντινών ανθρώπων, οι ασθένειες και η σωματική φθορά. Κι εδώ ανιχνεύεται το μυστικό του. Ο πεζογράφος δημιουργεί έναν κόσμο, κατασκευάζει χώρους, χτίζει ένα σύμπαν που αποτελείται από οικείες παραστάσεις, από την ύπαιθρο, από αστικά τοπία, από καθημερινές κινήσεις –σκέψεις, πράξεις, διαλόγους– αποφεύγοντας με κάθε τρόπο εντάσεις και κορυφώσεις στην πλοκή.
Κατορθώνει έτσι να πλάσει τόσο αδρά αντικείμενα, τόσο σφικτές σχέσεις, τόσο συνεκτικούς δεσμούς ώστε το σύμπαν του ν’ αντέχει οτιδήποτε – μικρό ή μεγάλο. Ο κόσμος του είναι στέρεος και οι άνθρωποι απτοί. Κι ακόμα, παρά τον τρόμο του τίτλου, ούτε φοβισμένοι δείχνουν, ούτε λυπημένοι, ούτε απελπισμένοι, αλλά συλλογισμένοι με όσα παρακολουθούν και βιώνουν, με όσα βλέπουν και ζουν. Αποτέλεσμα, η λύπη να μη μοιάζει λύπη, η φθορά να μη μοιάζει φθορά, ο θάνατος να μη μοιάζει θάνατος, εφόσον αναπληρώνονται καθώς φαίνεται από το στοχαστικότατο αναπλαστικό βλέμμα μιας τέχνης ισχυρής. Τα κείμενα του Τάσου Καλούτσα με άλλα λόγια ρυθμίζει η ίδια αντινομία που κάνει τον χρόνο να φαίνεται αργός και συγχρόνως γρήγορος, τη ζωή να δείχνει πληκτική και ταυτοχρόνως συγκλονιστική.
Κάτω άλλωστε από τα φαινομενικώς απλοϊκά αφηγηματικά σχήματά του κρύβονται σύνθετοι αφηγηματικοί χειρισμοί, καλλιεργείται μια τεχνική πλάγιων σκοπεύσεων, γεμάτη απροειδοποίητες μετατοπίσεις, παροδικά βραχυκυκλώματα και άρρυθμες συγκοπές, σαν κάποιος να τραβάει ελαφρώς το χαλί κάτω απ’ τα πόδια του αναγνώστη για να του επιστήσει την προσοχή, για να τον ερεθίσει, για να τον ευαισθητοποιήσει στο ότι υποχρεούται να βρίσκεται σε αγρυπνία, σε επιφυλακή και σε εγρήγορση, στο ότι πρέπει να έχει όρθιες τις κεραίες του έτσι ώστε να είναι δεκτικότερος στο υπόγειο και στο αθέατο που βρίσκεται κάτω, πέρα και πίσω απ’ το ορατό. Αυτός ο υποβολιμαίος κατακερματισμός, αυτή η έντεχνη διάσπαση και η παροδική συσκότιση δημιουργούν μεγάλη συμπύκνωση και υπόγειες εντάσεις που αποσπούν το βλέμμα και ξεβολεύουν την εσωτερική όραση απ’ τη συνήθεια, καθιστώντας την ικανή να διαισθάνεται, να νιώθει και να απορεί.
Το σύνολο της μυθοπλαστικής παραγωγής του Τάσου Καλούτσα μέσα σε τριάντα ένα χρόνια ανέρχεται σε 86 διηγήματα, και «Η δραπέτευση», «Η εκκρεμότητα», «Η υπόσχεση», οι «Σκηνές από τη ζούγκλα ενός κήπου», το «Σ’ εμένα μιλάς;» και το «Ψυχές πετάνε σαν πουλιά» της σημερινής συλλογής του αποτελούν μερικά όχι μόνον από τα καλύτερα κείμενά του, αλλά και από τα ωραία νεοελληνικά διηγήματα της σύγχρονης εποχής.
Υπό το κράτος του τρόμου
εκδ. Μεταίχμιο, σελ. 252
Ο Τάσος Καλούτσας πετυχαίνει να κλείσει μες στις σελίδες του κάτι τόσο γνωστό και τόσο φευγαλέο όσο η ανεπανάληπτη αίσθηση της καθημερινότητας – αυτής της μυστηριακής ακολουθίας ανούσιων ωρών και άμετρης πλήξης, που ωστόσο συντίθεται από οξύτατα αισθήματα και συγκλονιστικές στιγμές.
Έκτη διηγηματογραφική συλλογή του Θεσσαλονικιού πεζογράφου, το «Υπό το κράτος του τρόμου» συγκροτείται από 23 διηγήματα τα οποία ζυγίζονται ανάμεσα στο τρέχον και το σημαντικό, στηρίζονται πάνω στο ουδέτερο και το ακίνητο και ισορροπούν πάνω απ’ την άβυσσο όταν ενσκήπτουν συμφορές. Ηρωες είναι άνθρωποι μικροαστοί – άλλοτε αξιοπρεπείς, άλλοτε κακομοίρηδες κι άλλοτε μεγαλοπιασμένοι. Και οι ιστορίες αφορούν επεισόδια στο σχολείο, στη γειτονιά, στο σπίτι, στο νοσοκομείο, στην εξοχή, στον κήπο.
Ενα απ’ τα κλειδιά του έργου του Τάσου Καλούτσα είναι η ροή, ο μυθοπλαστικός ρυθμός του. Ανθρωποι, σχέσεις, πράγματα, όλα εμφανίζονται απίστευτα συγκεκριμένα, ασύλληπτα απτά, καθώς η αφήγηση αρχίζει χωρίς εισαγωγή, στο μέσον μιας πράξης, in media res. Βασίζονται οι ιστορίες του σε ασήμαντες αφορμές; Όχι, καθώς συχνά σχετίζονται με ακραίες εμπειρίες όπως ο θάνατος πολύ κοντινών ανθρώπων, οι ασθένειες και η σωματική φθορά. Κι εδώ ανιχνεύεται το μυστικό του. Ο πεζογράφος δημιουργεί έναν κόσμο, κατασκευάζει χώρους, χτίζει ένα σύμπαν που αποτελείται από οικείες παραστάσεις, από την ύπαιθρο, από αστικά τοπία, από καθημερινές κινήσεις –σκέψεις, πράξεις, διαλόγους– αποφεύγοντας με κάθε τρόπο εντάσεις και κορυφώσεις στην πλοκή.
Κατορθώνει έτσι να πλάσει τόσο αδρά αντικείμενα, τόσο σφικτές σχέσεις, τόσο συνεκτικούς δεσμούς ώστε το σύμπαν του ν’ αντέχει οτιδήποτε – μικρό ή μεγάλο. Ο κόσμος του είναι στέρεος και οι άνθρωποι απτοί. Κι ακόμα, παρά τον τρόμο του τίτλου, ούτε φοβισμένοι δείχνουν, ούτε λυπημένοι, ούτε απελπισμένοι, αλλά συλλογισμένοι με όσα παρακολουθούν και βιώνουν, με όσα βλέπουν και ζουν. Αποτέλεσμα, η λύπη να μη μοιάζει λύπη, η φθορά να μη μοιάζει φθορά, ο θάνατος να μη μοιάζει θάνατος, εφόσον αναπληρώνονται καθώς φαίνεται από το στοχαστικότατο αναπλαστικό βλέμμα μιας τέχνης ισχυρής. Τα κείμενα του Τάσου Καλούτσα με άλλα λόγια ρυθμίζει η ίδια αντινομία που κάνει τον χρόνο να φαίνεται αργός και συγχρόνως γρήγορος, τη ζωή να δείχνει πληκτική και ταυτοχρόνως συγκλονιστική.
Κάτω άλλωστε από τα φαινομενικώς απλοϊκά αφηγηματικά σχήματά του κρύβονται σύνθετοι αφηγηματικοί χειρισμοί, καλλιεργείται μια τεχνική πλάγιων σκοπεύσεων, γεμάτη απροειδοποίητες μετατοπίσεις, παροδικά βραχυκυκλώματα και άρρυθμες συγκοπές, σαν κάποιος να τραβάει ελαφρώς το χαλί κάτω απ’ τα πόδια του αναγνώστη για να του επιστήσει την προσοχή, για να τον ερεθίσει, για να τον ευαισθητοποιήσει στο ότι υποχρεούται να βρίσκεται σε αγρυπνία, σε επιφυλακή και σε εγρήγορση, στο ότι πρέπει να έχει όρθιες τις κεραίες του έτσι ώστε να είναι δεκτικότερος στο υπόγειο και στο αθέατο που βρίσκεται κάτω, πέρα και πίσω απ’ το ορατό. Αυτός ο υποβολιμαίος κατακερματισμός, αυτή η έντεχνη διάσπαση και η παροδική συσκότιση δημιουργούν μεγάλη συμπύκνωση και υπόγειες εντάσεις που αποσπούν το βλέμμα και ξεβολεύουν την εσωτερική όραση απ’ τη συνήθεια, καθιστώντας την ικανή να διαισθάνεται, να νιώθει και να απορεί.
Το σύνολο της μυθοπλαστικής παραγωγής του Τάσου Καλούτσα μέσα σε τριάντα ένα χρόνια ανέρχεται σε 86 διηγήματα, και «Η δραπέτευση», «Η εκκρεμότητα», «Η υπόσχεση», οι «Σκηνές από τη ζούγκλα ενός κήπου», το «Σ’ εμένα μιλάς;» και το «Ψυχές πετάνε σαν πουλιά» της σημερινής συλλογής του αποτελούν μερικά όχι μόνον από τα καλύτερα κείμενά του, αλλά και από τα ωραία νεοελληνικά διηγήματα της σύγχρονης εποχής.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου