Την 1η Νοεμβρίου του 1755, η Λισαβόνα καταστράφηκε
από έναν ισχυρότατο σεισμό, (σήμερα τον υπολογίζουν
στα 9 ρίχτερ) και πιθανότατα από επακόλουθο τσουνάμι
που είχε ως συνέπεια τον θάνατο
περίπου
100.000
ανθρώπων, του μισού πληθυσμού της.
(Ο φονικός σεισμός και το τσουνάμι ύψους 20 μέτρων που ισοπέδωσε τη Λισαβόνα)
Οι θρησκόληπτοι βρήκαν ευκαιρία να τρομοκρατήσουν τον κόσμο , ότι επρόκειτο για εκδίκηση του Θεού , οι επιστήμονες και φιλόσοφοι θέλησαν να τον διαφωτίσουν , επισημαίνοντας την ανάγκη αλληλεγγύης και αλληλοβοήθειας απέναντι σε τέτοιες καταστροφές που δεν είναι παρά φυσικά φαινόμενα . Το παρακάτω ποίημα γράφτηκε μερικούς μήνες μετά την καταστροφή.Πηγή: hallofpeople.com
ΒΟΛΤΑΙΡΟΣ
Ποίημα για την καταστροφή της Λισαβόνας
Δυστυχισμένοι θνητοί! Σκοτεινή και πένθιμη γη!
Φοβισμένη συγκέντρωση του ανθρώπινου γένους.
Αιώνια παράταση ανώφελου πόνου!
Ελάτε, εσείς φιλόσοφοι,που κραυγάζετε ότι “όλα είναι καλά”,
Και ατενίστε αυτήν την καταστροφή ενός κόσμου.
Δείτε αυτά τα κουρέλια και τις στάχτες του γένους σας,
Αυτό το παιδί και τη μάνα του
Από κοινού στοιβαγμένοι σε ερείπια,
Αυτά τα διασκορπισμένα μέλη σωμάτων
Κάτω από μαρμάρινες κολόνες,
Εκατό χιλιάδες τους οποίους καταβρόχθισε η γη
Οι οποίοι, τεμαχισμένοι και ματωμένοι,
Ακόμη τρέμοντας,
Ενταφιάστηκαν κάτω από τις φιλόξενες στέγες τους.
Σε τροχό βασανιστηρίων τελειώνουν
Τις πληγωμένες ζωές τους.
Σε αυτούς που πεθαίνουν ψιθυρίζοντας τη δυστυχία,
Σε αυτό που τρομακτικό θέαμα συμφοράς
Θα απαντήσετε :
“Δεν κάνετε τίποτα άλλο από το να απεικονίζετε
Τους σιδερένιους νόμους που δημιούργησε η θέληση του Θεού”;
Θα τους πείτε επιπλέον ενώ ακόμα τρέμει ο σωρός από σάρκες:
“Ο Θεός είναι τιμωρός: το τίμημα της αμαρτίας είναι ο θάνατος”;
Ποιο έγκλημα, ποια αμαρτία βάρυνε αυτές τις νεαρές καρδιές
Ώστε να βρίσκονται ματωμένες και κομματιασμένες
Στα στήθη των μητέρων τους;
Μήπως η Λισαβόνα έπεσε βαθύτερα στο ποτό της φαυλότητας
Από το Λονδίνο, το Παρίσι ή την ηλιόλουστη Μαδρίτη;
Σε αυτές οι άντρες χορεύουν·
Στη Λισαβόνα χασμουριέται η άβυσσος.
Ήρεμοι παρατηρητές των ερειπίων των αδερφών σας
Ασυγκίνητοι από αυτόν τον αποκρουστικό χορό του θανάτου
Εσείς που ήρεμα αναζητάτε το λόγο για τέτοιες καταιγίδες,
Αφήστε τους, αλλά μαστιγώστε την ίδια σας την ασφάλεια·
Τα δάκρυα σας αναπάντεχα
Θα ανακατευτούν με την πλημμύρα.
Όταν μισανοίγουν οι φρικαλέες σιαγόνες της γης
Δείχνουν ότι ο θρήνος μου είναι αθώος,
Τα δάκρυα μου είναι δικαιολογημένα.
Περιτριγυρισμένος από τέτοια στυγνότητα που επέδειξε η μοίρα,
Από την οργή του κακού και από τις παγίδες του θανάτου
Αντιμετωπίζοντας την αγριότητα των φυσικών στοιχείων,
Τα δεινά μας είναι κοινά,
Μου επέτρεψαν να ενδώσω στο θρήνο μου.
“Είναι περηφάνια” λένε
–
“Η περηφάνια της επαναστατημένης καρδιάς,
Που με έκανε να σκεφτώ ότι θα μπορούσαμε
να βαδίζουμε καλύτερα από ό,τι κάνουμε.”
Πήγαινε, πες το στις πληγείσες όχθες του Τάγου·
Ψάξε στα ερείπια αυτού του αιματηρού σεισμού·
Ρώτησε την ατμόσφαιρα θανάτου μέσα σε αυτό το σπίτι,
Εάν φταίει η περηφάνια που εκλιπαρεί
Για βοήθεια στον παράδεισο
Και οίκτο για τα δεινά των ανθρώπων.
“Όλα είναι καλά” λένε “και όλα είναι αναγκαία.
”
Έχετε σκεφτεί ότι το σύμπαν θα ήτανε χειρότερο
Χωρίς αυτό το διαβολικό χάσμα στην Πορτογαλία;
Είστε τόσο σίγουροι ότι η μεγάλη και αιώνια αιτία,
Που ξέρει τα πάντα, και για τον εαυτό της δημιουργεί,
Θα μπορούσε να μην μας είχε τοποθετήσει
Σε αυτό το θλιβερό κλίμα
Χωρίς ηφαίστεια να βράζουν κάτω από τα πόδια μας;
Έχετε θέσει αυτό το όριο στην υπέρτατη δύναμη;
Θα της απαγορεύατε να χρησιμοποιήσει την επιείκειά της;
Δεν είναι απεριόριστα τα μέσα του μεγάλου τεχνίτη
Ώστε να διαμορφώνει τα σχέδιά του;
Δεν θα υπερασπιστώ τον άρχοντα, αλλά θα ευχηθώ
Αυτό το χάσμα που βγάζει φωτιά και θειάφι
Να είχε εκχύσει
Την απειλητική πλημμύρα του μεταξύ των έρημων περιοχών.
Θεέ, εγώ σέβομαι, αλλά και αγαπώ το σύμπαν.
Αλίμονο, δεν είναι περηφάνια αλλά αγάπη προς τον άνθρωπο
Που θρηνεί για ένα τόσο οδυνηρό χτύπημα όπως αυτό.
Μήπως θα παρηγορούσε τους λυπημένους κατοίκους
Αυτών των φλεγόμενων και ερημωμένων ακτών
Εάν τους έλεγα: “Αφήστε τις ψυχές σας να ζήσουν εν ειρήνη·
Τα σπίτια σας θυσιάστηκαν για το καλό του κόσμου·
Στη θέση των κατεστραμμένων παλατιών σας άλλα θα χτιστούν,
Για τους άλλους λαούς άλλα τείχη θα ανεγερθούν·
Ο Βορράς αυξάνει τα πλούτη του
Πάνω στη δυσάρεστη απώλεια σας·
Τα δεινά σας δεν είναι τίποτα άλλο παρά ένας κρίκος
Στο γενικό νόμο·
Για το Θεό είστε σαν αυτά τα σκουλήκια
Που έρπονται
Που περιμένουν για εσάς
Στον προκαθορισμένο τάφο σας;”
Τι λόγος να παρηγορήσει θύματα τέτοιου οίκτου!
Να μην προσθέτει σκληρή ύβρη στον πόνο τους.
Από κοινού με τους πιο αποτροπιαστικά ενόχους.
Είναι κοροϊδία να μου πεις ότι όλα είναι καλά.
Σαν τους πολυμαθείς γιατρούς, δεν ξέρω τίποτα.
Ο Πλάτων έχει πει ότι οι άνθρωποι κάποτε είχαν φτερά
Και σώματα που να αντέχουν ενάντια στο κόσμο τους.
Πώς έχουμε πέσει από εκείνη την υψηλή κατάσταση!
Ο άνθρωπος σέρνεται και πεθαίνει:
Όλα δεν είναι τίποτα άλλο
Πέρα από μια πορεία από τη γέννηση στο θάνατο:
Ο κόσμος είναι η αυτοκρατορία της καταστρεπτικότητας.
Αυτή η εύθραυστη κατασκευή από γρήγορα νεύρα και κόκαλα
Δεν μπορεί να αντέξει το αιφνιδιαστικό χτύπημα των στοιχείων·
Αυτό το παροδικό συνονθύλευμα από αίμα και σκόνη
Έγινε μόνο για να διαλυθεί·
Αυτό το τραχύ και ζωηρό αίσθημα του νεύρου
Έγινε για πόνο, τον υπουργό του θανάτου:
Έτσι μέσα στο αυτί μου τρέχει το μήνυμα της φύσης.
Απορρίπτω τον Πλάτωνα και τον Επίκουρο,
Και πιο ελπιδοφόρα στρέφομαι στον πολυμαθή Bayle.
Με το συγκροτημένο σύστημά του
Ο Bayle μου προσφέρει την αμφιβολία
Αυτός, αρκετά σοφός και σπουδαίος
Για να μη χρειάζεται κάποιο δόγμα
Έχει σκοτώσει κάθε σύστημα
–
Πολεμάει ακόμη και τον εαυτό του:
Σαν τον τυφλό πορθητή των Φιλισταίων,
Ψάχνει κάτω από τα ερείπια τα οποία έχει δημιουργήσει.
Ποια είναι η ετυμηγορία του απέραντου μυαλού;
Σιωπή: το βιβλίο της μοίρας είναι κλειστό σε εμάς.
Ο άνθρωπος είναι ένας άγνωστος στη δική του έρευνα·
Δεν ξέρει από που έρχεται ούτε που πάει.
Βασανισμένα άτομα σε ένα κρεβάτι λάσπης,
Καταβροχθίστηκαν από τον θάνατο, μια κοροϊδία της μοίρας.
Αλλά σκεπτόμενα άτομα, των οποίων τα διορατικά μάτια
Οδηγημένα από τη σκέψη, έχουν μετρήσει τα πεφταστέρια,
Η ύπαρξή μας σμίγει με το άπειρο·
Τον εαυτό μας που ποτέ δεν βλέπουμε
Ή ποτέ δεν γνωρίζουμε.
Αυτός ο κόσμος, αυτό το θέατρο περηφάνιας και λάθους,
Σμήνη από άρρωστους ανόητους που μιλούν για ευτυχία.
Με παράπονα και φωνές συνεχίζουν την έρευνα
Για να πεθάνουν απρόθυμοι ή να ξαναγεννηθούν.
Σε σπασμωδικές στιγμές στην από πόνο βασανισμένη μας ζωή
Το χέρι της ευχαρίστησης σκουπίζει τα δάκρυα μας·
Αλλά η ευχαρίστηση περνά σαν μια φευγαλέα σκιά,
Και αφήνει για κληρονομιά τον πόνο και τον χαμό
.
Το παρελθόν δεν είναι τίποτα παραπάνω
Από μία στοργική λύπη,
Το παρόν είναι βλοσυρό,
Εκτός και αν το μέλλον είναι ξεκάθαρο.
Εάν ο στοχασμός πρέπει να καταλήξει στο σκοτάδι του τάφου
Όλα θα είναι καλά κάποια μέρα
–
Έτσι κυλάει η ελπίδα μας.
Το ότι όλα είναι καλά
Δεν είναι τίποτα άλλο από ένα ιδανικό όνειρο.
Η σοφία με εξαπατά: Μόνο ο Θεός έχει δίκιο.
Με ταπεινό αναστεναγμό ως υποκείμενο στον πόνο μου
Δεν εκσφενδονίζω τον εαυτό μου ενάντια στην Πρόνοια.
To Κακό υπάρχει στον κόσμο και μας πονάει βαθιά
Του Βαγγέλη Χατζηβασιλείου
Πηγή:oanagnostis.gr
Μπορεί άραγε οι απύθμενες καταστροφές που χτυπούν κατά διαστήματα τον πλανήτη (τις τελευταίες δεκαετίες έχουμε γίνει μάρτυρες τεράστιων οικολογικών πληγμάτων) να εκπροσωπούν ένα είδος θεϊκής βούλησης; Είναι δυνατόν το Κακό που μας επιφυλάσσει η φύση να επιβεβαιώσει το παλαιό αξίωμα του Λάιμπνιτς και του Αλεξάντερ Πόουπ πως «όλα βαίνουν καλώς»; Γίνεται ο Θεός να παραμείνει στην ολύμπια αταραξία του όταν οι άνθρωποι χάνονται κατά χιλιάδες ύστερα από μια φυσική επέλαση ή, ακόμα χειρότερα, γίνεται μια τέτοια επέλαση να εκλαμβάνεται ως αποτέλεσμα της τιμωρητικής διάθεσης του Θεού, σε όποιον και για όποιους λόγους κι αν απευθύνεται η τιμωρία του; Ο Βολταίρος το αρνείται διαρρήδην και εκφράζει την άρνησή του με όλες τις δυνάμεις του μαχητικού του πνεύματος.
Γιατί, όμως, ξαφνικά να θυμηθούμε τον Βολταίρο και τις αναρωτήσεις του περί του ποια είναι η σχέση η οποία συνδέει τον Θεό με το Κακό; Έχω μπροστά μου τον κομψό τόμο που μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Πόλις με το βολταιρικό Ποίημα για την Καταστροφή της Λισαβόνας σε μετάφραση Μίλτου Φραγκόπουλου. Ο σεισμός που μετέτρεψε σε ερείπια την πορτογαλική πρωτεύουσα συνέβη την 1η Νοεμβρίου του 1755 και ο Βολταίρος ήταν από τους πρώτους ευρωπαίους συγγραφείς που μίλησαν συγκλονισμένοι γι’ αυτόν (αντίγραφα του ποιήματος κυκλοφόρησαν ήδη από τον Ιανουάριο του 1756, δυο μήνες προτού τυπωθεί στη Γενεύη). Κανένας θεός, επιμένει ο Βολταίρος, δεν νοείται να συνδέεται με τα ανθρώπινα μαρτύρια, καμιά Θεία Πρόνοια δεν νοείται να προκαλέσει την απέραντη οδύνη, όσο σοφή κι αν είναι η Θεία Πρόνοια, όσα άσοφα κι αν έχει διαπράξει ο άνθρωπος.
Ο Βολταίρος εναντιώθηκε με το Ποίημα για την Καταστροφή της Λισαβόνας στον Λάιμπνιτς και τον Πόουπ, αλλά βρήκε απέναντί του, μετά τη δημοσίευσή του, κι έναν άλλο αντίπαλο: τον Ρουσσώ, ο οποίος του αντέτεινε πως δεν πρέπει να λέμε «όλα είναι καλά», αλλά το «όλον έχει καλώς» ή «όλα είναι καλά ως προς το όλον» (βλ. και το σημείωμα του Μισέλ Ντελόν που έχει μεταφράσει για τις ανάγκες της ελληνικής δίγλωσσης έκδοσης ο Γιώργος Φαράκλας). Πώς παρόλα αυτά θα εξηγήσουμε εντέλει το Κακό; Πώς θα καταλάβουμε από πού και για ποιαν ακριβώς αιτία ήρθε να πέσει επί των κεφαλών μας; Ο Βολταίρος δεν έχει να δώσει καμία απάντηση, κι αυτό είναι το συναρπαστικότερο και το πιο γοητευτικό μέρος του Ποιήματος για την Καταστροφή της Λισαβόνας. Οι βουλές της φύσης είναι ανεξιχνίαστες («ένα σύνολο αδύναμο νεύρων, οστών και αγγείων, / σπάει σαν δέχεται τις βολές των στοιχείων») κι ο Θεός δεν έχει κατά το παραμικρό να κάνει μαζί τους. Κι αν υπάρχει κάποιος προδιαγεγραμμένος προορισμός του ανθρώπου, αυτός είναι πως βαδίζει μόνος, ξένος κι αβοήθητος σε έναν «σωρό από λάσπη που καταπίνει ο θάνατος». Ένας ένθεος αγνωστικισμός που από τη μια πλευρά διασώζει την τιμή του Θεού ενώ από την άλλη τιμά την τραγική μοίρα του ανθρώπου.
Εύφημος μνεία απαιτείται για τη μετάφραση του ποιήματος (στην πραγματικότητα πρόκειται για έμμετρη φιλοσοφική πραγματεία) το οποίο ο Μ. Φραγκόπουλος μετέφερε στα ελληνικά με έναν εύχυμο και γεμάτο ζωντάνια δεκαπεντασύλλαβο.
info: Βολταίρος, Ποίημα για την Καταστροφή της Λισαβόνας, μτφρ: Μ.Φραγκόπουλος, Πόλις
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου