Τίτος Πατρίκιος: "Από την Κατοχή µέχρι σήµερα «τον βρίσκει η Ποίηση»"

 

Συνέντευξη στον Δημήτρη Στεμπίλη


«Η ανάγνωση του «Σε βρίσκει η ποίηση» µε ενθουσιάζει». Πρόκειται για ποιήµατα που φτιάχτηκαν µέσα από τον διαλογισµό για τη ζωή, τη δική του ζωή, τις δικές µας ζωές, µε τις ανεπάρκειές µας, τα λάθη µας, τις ελπίδες µας, τις αντιφάσεις µας, τις µαταιώσεις µας, τους έρωτές µας, και σε κάθε διαλογισµό ξανάρχεται µε δύναµη ανείπωτη αυτό το συναίσθηµα της ποιητικής ποιότητας της ύπαρξης που δεν βρήκαµε ποτέ. Αυτό είναι το “Σε βρίσκει η ποίηση”. Το διαβάζω και το ξαναδιαβάζω και µε συναντώ σε όλο του το βίωµα και όλο το κοινό µας βίωµα, που τόσο υπέροχα διαπερνάται από την εισβολή της ποίησης ως περιτύλιγµα που µας παρακινεί, µας παρηγορεί και µας ξυπνά για να ζήσουµε».
Με αυτά τα λόγια, µεταξύ άλλων, δείγµα παγκόσµιας αναγνώρισης, προλόγισε ο µεγάλος Γάλλος φιλόσοφος Εντγκάρ Μορέν τον Ελληνα ποιητή Τίτο Πατρίκιο στο αφιέρωµα που του έκανε το γαλλικό λογοτεχνικό περιοδικό «Phoenix».
Συναντήσαµε τον Τίτο Πατρίκιο στο σπίτι του, στην Αθήνα, απολαύσαµε τη συζήτηση µαζί του, ξεφυλλίσαµε παλιά τεύχη από την «Επιθεώρηση Τέχνης» και χειρόγραφα από το έργο του, είδαµε φωτογραφίες που συνδέουν το χθες µε το σήµερα και φύγαµε γεµάτοι λέξεις, εικόνες, µα πάνω απ’ όλα µεστοί από ανυπόκριτη ευγένεια…
Από την περίοδο της Κατοχής που δηµοσιεύσατε το πρώτο σας ποίηµα και την πρώτη σας ποιητική συλλογή, «Χωµατόδροµος», το 1954, µέχρι το 2017, πώς αντιλαµβάνεται ένας ποιητής τις εποχές που πέρασε;
Είναι δύο πράγµατα: το πώς τις αντιλαµβάνεται την κάθε εποχή που ζει και πώς εκ των υστέρων, όταν οι εποχές έχουν περάσει, τις επισκοπεί και προσπαθεί να τις αντιληφθεί εκ νέου. Γιατί το λέµε συχνά, αλλά πολλές φορές το ξεχνάµε, ότι ο 20ός αιώνας ήταν ένας φοβερός αιώνας. Μέσα σε αυτόν τον φοβερό αιώνα έζησα κι εγώ και αντιµετώπισα τα φοβερά του πράγµατα. Να σκεφτεί κανείς ότι γνώρισα µόνο τρεις δικτατορίες. Τη δικτατορία της 4ης Αυγούστου του Μεταξά, τη δικτατορία που ήταν φρικτότερη κι από δικτατορία, τη φρικτή δικτατορία της Κατοχής, και κατόπιν τη δικτατορία των συνταγµαταρχών. Την οποία, ευτυχώς, επειδή δεν µε βρήκαν να µε συλλάβουν το βράδυ του πραξικοπήµατος µπόρεσα κι έφυγα κι έτσι δεν την έζησα από µέσα όπως την έζησαν οι δικοί µου άνθρωποι και οι φίλοι µου αλλά και όλοι οι γνωστοί. Το ζήτηµα είναι ότι µπαίνοντας στον καινούριο αιώνα όλοι αισθανθήκαµε ότι τα ξεπεράσαµε αυτά. Και πράγµατι τα έχουµε ξεπεράσει, αλλά δεν έχουµε ξεπεράσει τις αιτίες που τα δηµιούργησαν. Και το πρόβληµα για εµένα είναι πώς θα αντιµετωπιστεί η κρίση και πώς θα µπορέσουµε να ξαναµπούµε σε µια φάση παραγωγής και οργανωµένης και όχι ασύµµετρης και αχαλίνωτης κατανάλωσης. Βεβαίως εγώ δεν πρόκειται να δώσω λύσεις ούτε, πολύ περισσότερο, να κάνω προτάσεις, αλλά το πρόβληµα παραµένει και έχουµε να το αντιµετωπίσουµε όλοι. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο αφιερώθηκα και σε µία δραστηριότητα η οποία πολλές φορές δεν θεωρείται παραγωγική. Ισως εκ των υστέρων να αποδεικνύεται ότι έχει κι αυτή κάποια παραγωγικότητα. Την ποίηση. Και οι δυσκολίες πάντα ήταν µεγάλες. Και σήµερα για τα νέα παιδιά που γράφουν ποιήµατα υπάρχουν δυσκολίες.
Αφορµώµενος από τον τίτλο ενός βιβλίου της εκλιπούσης συζύγου σας, Ρένας Σταυρίδου-Πατρικίου, «Οι φόβοι ενός αιώνα», οι ποιητές γράφουν για να ξεπεράσουν τους φόβους τους ή γράφουν για να ξεπεράσουν οι άλλοι τους φόβους τους µέσα απ’ τα ποιήµατά τους;
Βασικά γράφουµε όχι µόνο για να ξεπεράσουµε τους φόβους µας, αλλά και για να καταλάβουµε τι συµβαίνει γύρω µας και µέσα µας και να το ξεπεράσουµε. Από κει και πέρα όµως, ενώ πολλές φορές η ποίηση και η ποιητική γραφή φαίνεται εντελώς προσωπική και πολλοί λένε «µα, ο ποιητής κάνει τη δική του αυτοβιογραφία, τι µας ενδιαφέρει;», έχω καταλήξει στην πεποίθηση ότι οι σηµαντικοί ποιητές, η πραγµατικά καλή ποίηση, ενώ ξεκινά από αυτοβιογραφικά στοιχεία του ποιητή, ολοκληρώνεται µε το να δίνει τη δυνατότητα στον αναγνώστη να φτιάξει τη δική του αυτοβιογραφία και να ανακαλύψει ο αναγνώστης τον εαυτό του, ξεκινώντας από το ποίηµα του ποιητή. Γι’ αυτό και οι µεγάλοι ποιητές µάς βοηθούν τόσο να ανακαλύψουµε τη ζωή όσο και τον εαυτό µας. Ο Καβάφης, ας πούµε, γι’ αυτό πιστεύω είχε πάντα αυτή την επικαιρότητα. Ή ο Καρυωτάκης που παραµένει εντελώς ζωντανός, αλλά και ο Παλαµάς και, βεβαίως, ο Σολωµός και ο Κάλβος, που βεβαίως -για εµένα- παραµένουν πάντα πολύ µεγάλοι και πολύ ζωντανοί. Και οι νεότεροι ποιητές, ο Σεφέρης, ο Ρίτσος, ο Βρεττάκος, ο Ελύτης, και οι ποιητές της δικής µου της γενιάς που τους θεωρώ πολύ σηµαντικούς, ο Αναγνωστάκης, ο Αλεξάνδρου, ο Λειβαδίτης.
Τα χρόνια της κρίσης φαίνεται ότι εκδηλώνεται ένας διχασµός στην ελληνική κοινωνία. Εχετε βιώσει διχασµούς του λαού και διχασµούς της Ευρώπης. Πώς το βλέπει ο Τίτος Πατρίκιος µε την ιστορία του και ο Τίτος Πατρίκιος ως ποιητής;
Οσο κι αν φαίνονται αναπόφευκτοι οι διχασµοί, νοµίζω πως είναι το πιο καταστρεπτικό πράγµα που υπάρχει. Αλλο οι συγκρούσεις, άλλο οι αντιπαραθέσεις κι άλλο ο διχασµός που είναι εµφύλια σύρραξη και προσπάθεια του ενός να εξοντώσει τον άλλο. Ο διχασµός είναι εξοντωτικός. Η αντιπαράθεση και η σύγκρουση µπορεί να γίνουν και δηµιουργικές. Χωρίς αυτό να σηµαίνει ότι εκλείπουν οι αντιθέσεις συµφερόντων και προοπτικών. Αλλά µόνο µέσα από τον αντιθετικό διάλογο µπορούν αυτά τα πράγµατα να ξεπεραστούν. Αλλιώς οδηγούµαστε από τη µία καταστροφή στην άλλη. Γι’ αυτό δεν υπάρχει, πιστεύω, τίποτα πιο αρνητικό από τον διχασµό, ο οποίος πολλές φορές φαίνεται αναπότρεπτος, αλλά πολλές φορές βολεύει και κάποιους…

Το παρόν κείμενο δημοσιεύθηκε στο ένθετο ΙΔΕΟΓΡΑΜΜΑΤΑ που κυκλοφόρησε  με την εφημερίδα «Νέα Σελίδα»,  18/06/2017

 

Ι

Εκεί που αναρωτιέσαι για πράγματα που πρώτη φορά

αντικρίζεις

για πράγματα χιλιοειπωμένα που έχουν πια περάσει

για πράγματα που ξαφνιάζουν κι ας γίνονται κάθε μέρα

για πράγματα που έλεγες δεν θα συμβούν ποτέ

και τώρα συμβαίνουν μπρος στα μάτια σου

γι´ άλλα που επαναλαμβάνονται μ´ελάχιστες παραλλαγές

για πράγματα που πουλιούνται μόλις πιάσουν

κατάλληλη τιμή

για πράγματα που σάπισαν με το πέρασμα του καιρού

ή που ήσαν σάπια απ ' την αρχή και δεν το έβλεπες

εκεί που απορείς για πράγματα που μπόρεσες να κάνεις

για πράγματα σοβαρά ή ανόητα που ρίσκαρες τη ζωή σου

για πράγματα σημαντικά που τα κατάλαβες αργότερα

για πράγματα που τα φοβήθηκες κι απέφυγες 

ν´αναλάβεις

για πράγματα που τα προγραμμάτισες και δεν σου βγήκαν

γι´ άλλα που τα σχεδίασαν άλλοι και βγήκαν διαφορετικά

για πράγματα που σου έτυχαν χωρίς να τα περιμένεις

για πράγματα που μόνο τα ονειρεύτηκες

και κάποτε, μία στις χίλιες πραγματώθηκαν...

Εκεί απάνω σε βρίσκει η ποίηση.

ΙΙ

Εκεί πάνω που συλλογίζεσαι ποιος είσαι και τι έκανες

πόσο ανοίχτηκες στους άλλους για να σε δεχτούν

πόσο επιδείχτηκες στο κοινό για να τους αρέσεις

πώς κλείστηκες τόσο πολύ για να προστατευτείς

σε τι έφταιξες σ´εκείνους που σ´απέρριψαν

για πόσο καιρό τ´ανέβαλλες κι εσύ να τους απορρίψεις

πότε έδωσες ένα στήριγμα σε κάποιον που το χρειαζόταν

πότε εγκατέλειψες τον άνθρωπο που σε είχε ανάγκη

πόσο αντέδρασες όταν έβλεπες να πλουτίζουν

αυτοί που έλεγαν ότι μάχονται για τους φτωχούς

όταν άκουγες να δημηγορούν υπέρ των αδικημένων

εκείνοι που αδικούσαν έχοντας πάντα δίκιο

πόσο ενίσχυσες αυτούς που τους προσφέρθηκες να σε

δυναστεύουν

πόσο με τη δράση σου βοήθησες ν´ανατραπούν

ως πότε απόλυτα δεχόσουν τις μονολιθικές αλήθειες

πόσο αντιπάλεψες την κάθε φορά ακράδαντή σου πίστη

για πόσο φερόσουν σαν πιστός ενώ πια δεν πίστευες

πόσο αφέθηκες στις παρορμήσεις σου, πόσο τις δάμασες

πόσο προχώρησε η γνώση σου, πόσο δοκιμάστηκε

ως πού κατόρθωσε να φτάσει η πράξη σου, που στόμωσε

πόσο άργησες ή πόσο βιάστηκες για μια κρίσιμη

απόφαση...

Εκεί απάνω σε βρίσκει η ποίηση.

ΙΙΙ

Εκεί που σκέφτεσαι αν επειδή το θέλησες και μόνο

μπορεί ν´ανοίξει ο δρόμος προς τον άλλο

ν´απλώσουν τα όρια για συναρπαστικές διασταυρώσεις

ή τουλάχιστον να γίνει πιο ανθρώπινη η μοναξιά

αν φτάνει που έμαθες πολλά που πριν δεν τα λογάριαζες

ώστε να φύγει η δυσπιστία για όποιον δεν σου μοιάζει

να σταματήσει ο χλευασμός για εκείνον που θέλει 

να σου μοιάσει

να σβήσει ο φθόνος γι´αυτόν που σε ξεπερνάει

να χαθεί η περιφρόνηση για εκείνον που έμεινε πιο πίσω

να νικηθεί ο φόβος μπροστά σ´αυτόν που τιμωρεί

να καταργηθεί το δέος γι´εκείνον που εξουσιάζει

να διαλυθεί η μέθη από την εξουσία που για λίγο
απέκτησες
εκεί που παλεύεις ν´αποτινάξεις τα νέα δεσμά
που ήρθαν μετά το ξέσπασμα της ανταρσίας σου
που αγωνίζεσαι για την ελευθερία κι έπειτα βλέπεις
πως η αμοίραστη ελευθερία για κάποιους γίνεται σκλαβιά
εκεί που προσπαθείς να περιστείλεις την ανασφάλειά σου
να μην παραδοθείς στην επιθυμία γι´ αναγνώριση
να συμμαζέψεις κάπως και την κρυφή σου έπαρση...

Εκεί απάνω σε βρίσκει η ποίηση.

ΙV

Εκεί που αναγνωρίζεις πως δεν αγάπησες
όσο σ´αγαπήσαν
πως ήθελες την απόλαυση μόνο για να την ξαναγευτείς
πως γύρευες περιπέτειες μόνο για τις αφηγείσαι
αργότερα
πως μοιραζόσουν σε κομμάτια που λειτουργούσαν χωριστά
αναζητώντας τον μεγάλο έρωτα στην πολλαπλή εκδοχή του
πως κι αν τον συναντούσες είχες τόσα κενά, τόσες
αντιδρομές
που σε βασάνιζε πιο πολύ απ´ό,τι η απουσία του
εκεί που τα χάνεις άμα ένα πάθος, ακόμη και φευγαλέο
ανατρέπει όσα είχες σιγουρευτεί πως τα ελέγχεις
που ψάχνεις να βρεις τι πράγματι έγινε
και η αγνοημένη ηδονή μεταμορφώθηκε σε μίσος
που δεν επιχειρείς να εξαγοράσεις, δεν αφήνεσαι
ν´εξαγοραστείς
που υποκύπτεις, εκλιπαρείς, τα δίνεις όλα χωρίς επιφυλάξεις
που απαιτείς αποκλειστικότητα, βιαιοπραγείς από ζήλεια
που όλα σου παραδίδονται άνευ όρων, βέβαια στην αρχή
εκεί που φτάνεις να πιστεύεις πως οι έρωτες
μόνο μέσα στην επανάληψη μπορούν να επιζήσουν
κι απρόσμενα ένας έρωτας κορυφώνεται σε αγάπη
ενώ εσύ, το ίδιο απρόσμενα, προσπαθείς να πεις πως
αγαπάς...

Εκεί απάνω σε βρίσκει η ποίηση.

~ ~

VIII

Eκεί που στριμώχνεσαι στο λεωφορείο, επιστρέφοντας

στο σπίτι

που γυρνάς από γραφείο σε γραφείο ζητώντας μια δουλειά

που επιχειρεί να σε ταπεινώσει ένας ψηλότερα ιστάμενος

που εκτοπίζεσαι από πειθήνιους νεοφερμένους

που χαίρεσαι για τα καλά λόγια που ειπώθηκαν για σένα

που θά᾽ θελες ν᾽ ακούσεις κι άλλα κι ας μην τ᾽ομολογείς

εκεί που πατάς γκάζι στα 180 με το καινούριο σου 

αυτοκίνητο

που δεν τσιγκουνεύεσαι άλλο στα δώρα που προσφέρεις

που φλυαρείς, ψιλογκομενίζεις, πας να φρεσκάρεις

τη φιγούρα σου

που ξάφνου μέσα στην επιπολαιότητα έχεις μιαν

έκλαμψη ευφυίας

εκεί που αρνιέσαι την υποχρεωτική κατάργηση της μοναξιάς

που δεν αποδέχεσαι την καθεστωτική επιβολή της ευτυχίας

που νιώθεις κυρίαρχος του παιχνιδιού ενώ είσαι

χαμένος από χέρι

που βγαίνεις με σημάδια απ᾽τους λαβυρίνθους

της πολιτικής

εκεί που αγωνιάς για τ᾽αποτελέσματα μιας αξονικής

που στενοχωριέσαι για τις αρρώστιες των μακρινών σου

ανθρώπων

που ελπίζεις πως όλοι θα βγουν γεροί απ᾽το νοσοκομείο

εκεί που σταματάς τα πάντα ενώ τρέχουνε οι προθεσμίες

που περνάς βδομάδες ψάχνοντας τη λέξη που ακριβώς

χρειάζεται

ώσπου ένας άλλος μέσα σου σε απαλλάσσει, αναλαμβάνει

να το κάνει

εκεί που λες όλα αυτά είναι αστεία μπρος στο κυνήγι

του ψωμιού

κι έπειτα βλέπεις ότι χωρίς τις λέξεις τίποτα δεν αποκτά

υπόσταση...

Εκεί πάνω σε βρίσκει ποίηση.   

IΧ

Η ποίηση έρχεται να σε βρει με ποδήλατο, με μηχανάκι,
με αυτοκίνητο
άλλοτε έρχεται σαν αμαζόνα με το σπαθί υψωμένο
άλλοτε σε ακολουθεί από το σουπερμάρκετ σαν
κουρελού ζητιάνα
σε παρασύρει όπως πορνοστάρ σε φαντασιακές αβύσσους
σε ανακαλεί στην τάξη σαν διευθύντρια αναμορφωτηρίου
σου εμφανίζεται στα έγκατα του ύπνου σαν άσπιλη
παρθένα
σ' εξαπατά στέλνοντας στη θέση της μια θεραπαινίδα της
κι εσύ νομίζεις πως την έριξες επιτέλους στο κρεβάτι σου
σε καλεί με ντουντούκα να φωνάξεις κομματικά
συνθήματα
σε περιπαίζει δίνοντας προτεραιότητα στις σοβαρές σου
ασχολίες
σου γεμίζει το άδειο γραμματοκιβώτιο των φιλοδοξιών
σε δελεάζει με όνειρα δόξας, χρήματος, αθανασίας
σε πείθει σαν άπιστη ερωμένη πως είναι δική σου μόνο
σε προσπερνάει για να ξεσκονίσει νεκροζώντανους
αρχηγούς
σου φουσκώνει τις ουτοπίες όσο να σκάσουν σαν μπαλόνι
σου θυμώνει άμα δεν βλέπεις ότι προσπαθεί να διαλύσει
την ομίχλη
σου ζητάει βοήθεια άμα την κυνηγούν οι εξουσίες
που αψήφησε
σου λέει πώς κι όταν τις υμνούσε, κρυφά τις υπονόμευε
σου επισημαίνει τις κοινοτοπίες, σου ανατρέπει
τ' αυτονόητα
σου ψιθυρίζει μυστικά που πρέπει εσύ να εξιχνιάσεις
σου φωτίζει πράγματα που μέναν σκοτεινά ως τότε
ώσπου κάποια στιγμή σε ανταμείβει για την αφοσίωση σου
σου αποκαλύπτει την αλήθεια, σου λέει καθαρά πως
ανήκει σε όλους.

Εκεί πάνω η ποίηση βρίσκει τον καθένα μας.

Πηγή animated gifs: http://digg.tumblr.com