**************************
Γλωσσάρι της κρίσης
Του Νίκου Ξυδάκη
Η Καθημερινή, 21/7/2013
Η κρίση έφερε στην επιφάνεια με πρωτόγνωρη ένταση τις
συγκρούσεις και τις αντιθέσεις που εμφιλοχωρούσαν πάντα στο πολιτικό σώμα, αλλά
δεν ήσαν εμφανείς. Η ανισότητα στην κατανομή πλούτου, π.χ., βάθυνε: οι φτωχοί
πολλαπλασιάζονται γεωμετρικά, ενόσω ο πλούτος συγκεντρώνεται σε όλο και
λιγότερους. Η μεσαία τάξη αποδεκατίζεται, τα μέλη της ξεπέφτουν οικονομικά, και
την οικονομική καχεξία συνοδεύουν η κατάρρευση του φρονήματος και η σύγχυση
περί την ταυτότητα και την αυτοσυνείδηση. Οι υποτελείς τάξεις εξασθενούν όχι
μόνο οικονομικά, αλλά και πολιτικά: συρρικνώνονται τα κοινωνικά δικαιώματα,
δυσχεραίνεται η πρόσβαση στα, ήδη μειούμενα, δημόσια αγαθά. Κυρίως όμως μένουν
έρμαια σε έναν διανοητικό κυκλώνα όπου οι έννοιες και οι λέξεις σημαίνουν άλλα
από ό,τι γνώριζαν οι πολίτες ώς τώρα.
Σε αυτή την κούρσα αντιστροφών και ανανοηματοδοτήσεων, ο
πολίτης δεν μπορεί να λάβει βοήθεια από το λεξικό. Είναι κουρασμένος,
φτωχότερος, ανασφαλής και εντελώς μόνος απέναντι σε έναν καταιγισμό νέας
γλώσσας: Μεταρρυθμίσεις, ανταγωνιστικότητα, επενδύσεις, η κρίση ως ευκαιρία,
αλλαγή νοοτροπίας, ατομική ευθύνη, προσαρμογή.
Το σοκ της πτώχευσης συνοδεύεται σταθερά από το σοκ των
λέξεων. Η κρίση ντύνεται με λέξεις, και οι λέξεις εξηγούν και χειραγωγούν,
οδηγούν σε συμπεράσματα αβίαστα με ισχύ φυσικών νόμων, οικοδομούν ένα νέο
εννοιακό σύμπαν, όπου όλα έχουν μια προφανέστατη ερμηνεία, και για όλα δεν
υπάρχει παρά μία μόνο εναλλακτική οδός: η πτώση. Με την αμυδρή υπόσχεση της
οψέποτε ανάστασης.
Η μεταρρύθμιση είναι η πιο πολυχρησιμοποιημένη και
ταλαιπωρημένη. Την ακούμε από την εποχή του εκσυγχρονισμού των κυβερνήσεων
Σημίτη, εξακολουθήσαμε να την ακούμε αμείωτα τον πρώτο καιρό των κυβερνήσεων
Καραμανλή, την επανέφερε φουριόζα μεταμοντέρνα ο Γ. Α. Παπανδρέου. Είναι η
καρδιά των Μνημονίων, είναι το μαγικό εργαλείο και η υπόσχεση παραδείσου, το
θαυματουργό ραβδί που θα αξιοποιήσει τις αναγκαίες θυσίες. Ομως, αν σκαλίσεις
την πρόσοψη των περισσότερων μεταρρυθμίσεων, βρίσκεις συνήθως περικοπές,
φόρους, ευελφάλεια... Ωστε, όταν ακούει ο συνταξιούχος ή ο υποδιπλασιασμένος
εργαζόμενος την επαναλαμβανόμενη «μάντρα» «αναγκαίες μεταρρυθμίσεις -
μεταρρυθμίσεις - μεταρρυθμίσεις», ψάχνει το άδειο πορτοφόλι του να δει αν
υπάρχει ακόμη.
Παρομοίως, η «ανταγωνιστικότητα» συμπαραδηλώνει μείωση
κόστους εργασίας, δηλαδή μείωση μισθών, μείωση ασφαλιστικού κόστους, δηλαδή
μείωση παροχών πρόνοιας, αλλά με ποιο στόχο; Ποιοι τομείς ακριβώς της ελληνικής
οικονομίας θα γίνουν ανταγωνιστικοί λόγω μειωμένου εργατικού κόστους; Την
περασμένη Κυριακή, μιλώντας στην «Κ», ο διάσημος οικονομολόγος Τζ. Γκαλμπρέιθ
επισήμανε ότι οι δύο ισχυρότεροι παραγωγικοί τομείς της Ελλάδας δεν εξαρτώνται
από τους εθνικούς μισθούς: η μεν ναυτιλία είναι εντελώς διεθνοποιημένη, ο δε
τουρισμός εξαρτάται πρωτίστως από το αν έχουν χρήματα να ξοδέψουν οι ξένοι
τουρίστες.
Οι επενδύσεις είναι επίσης μια αφορμή κωμικών παρεξηγήσεων.
Επενδύσεις, ας πούμε, βαφτίζονται οι πωλήσεις δημοσίων εταιρειών ή οικοπέδων,
οι οποίες γίνονται αποκλειστικά για ταμειακούς λόγους, για να αποπληρώνεται το
χρέος.
Αλλά το μεγαλύτερο ενδιαφέρον για τη γλωσσοψυχολογία της
κρίσης προσφέρουν τα νεόκοπα κλισέ, «η κρίση ως ευκαιρία», «αλλαγή νοοτροπίας»,
«ατομική ευθύνη», τα οποία συνήθως εκφέρονται μαζί, σε συνδυασμό. Η «κρίση ως
ευκαιρία» ακουγόταν πολύ στην αρχή του σοκ, και ευλόγως πολλοί άνθρωποι
πίστευαν ότι μέσα από τις θυσίες και τον πόνο, τουλάχιστον θα ανανεωθεί το
πολιτικό σύστημα, θα αναγεννηθεί το κράτος. Εις μάτην. Οι μόνοι που κερδίζουν
από τις πολλές ευκαιρίες ενός πτωχευμένου κράτους είναι οι δικηγορικοί οίκοι,
οι εταιρείες συμβούλων και τα vulture funds.
Η «αλλαγή νοοτροπίας», εν μέρει ορθώς ζητουμένη, ακούστηκε
εντούτοις ως πανάκεια διά πάσαν νόσον από τα χείλη ποικίλων Κοέλιο,
εντοπιζόμενη χαριτωμένα άλλοτε στην «ευνουχιστική Ελληνίδα μάνα», άλλοτε στο
πρoδιαφωτιστικό και άνομο DNA και άλλοτε στη ζοφερή κληρονομιά της φιλοκαλίας
και της καθ’ ημάς Ανατολής. Ως μείγμα βουντού κοινωνιολογίας και self therapy,
οι τέτοιες προσεγγίσεις έχουν το γούστο τους.
Και αποζητούν βεβαίως την τελευταία λέξη-κλειδί, την
«ατομική ευθύνη». Κι εδώ, μια μερική ορθή διαπίστωση ξεγλιστράει εντέχνως από
την ιστορία και τη σύνθετη σχέση ατομικού - συλλογικού, αξιώνοντας να γίνει
καθολική εξήγηση για κάθε πρόβλημα. Για τη χρεοκοπία ευθύνονται όλοι, δηλαδή
κανείς. Κακοχωνεμένος φιλελευθερισμός για τις μάζες και ταυτοχρόνως εισπήδηση
στους στοχασμούς των πατέρων της Εκκλησίας, όσων επάσχισαν να ορίσουν τη σχέση
του κτιστού ανθρώπου με τη Θεία Πρόνοια και τις κτιστές ενέργειες ακτίστου
φύσεως.
Προσαρμογή, η τελευταία λέξη. Προσαρμοζόμαστε.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου