ΤΟ ΛΕΞΙΚΟ ΤΩΝ ΙΔΕΟΛΗΨΙΩΝ

Λεξικογραφικές ερμηνείες εθνικής ταυτότητας[1]

Οι Έλληνες και οι «άλλοι»

[Ανάλυση της  συντηρητικής ιδεολογίας που  διαποτίζει τα λήμματα ενός από τα πιο προβεβλημένα από τον (εθνικιστικό και μη επιστημονικό) Τύπο νεότερα λεξικά για τη Νεοελληνική. Η κριτική του συγγραφέα ιστορικού Χάγκεν Φλάισερ επικεντρώνεται στα ιδεολογήματα που προβάλλονται  εντέχνως ανάμεσα στις λεξικογραφικές παρατηρήσεις και αποκαλύπτει τις βαθύτατα αντιεπιστημονικές ιδεοληψίες   του γλωσσολόγου Μπαμπινιώτη, ως αποτέλεσμα της συντηρητικότατης προσωπικότάς του. "Δανειστήκαμε το εξαιρετικό κείμενο από το Blog του καλού μηνιαίου περιοδικού για το βιβλίο (και όχι μόνο) Athens Review of Books].

 Από τον ΧΑΓΚΕΝ ΦΛΑΪΣΕΡ

Εισαγωγή

Παρά τις πολλαπλές επιδράσεις και ανακατατάξεις στο πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης, οι εθνικές ταυτότητες δεν έχουν παροπλιστεί. Άλλωστε, οι ταυτότητες δεν δημιουργούνται με παρθενογένεση, αλλά προκύπτουν από σχέσεις άμιλλας ή αντιπαλότητας με σημαίνοντες άλλους παράγοντες. Ιδίως στη διαμόρφωση και στον ορισμό των εθνικών ταυτοτήτων –πέρα από αυτιστικά, εθνορομαντικά ειδύλλια– παρεμβαίνει ένα πλαίσιο συσχετισμών: Αποφασιστικής σημασίας είναι η αντιπαράθεση με την οντότητα άλλων εθνών, κυρίως «σημαντικά αλλιώτικων».[2] Το αποτέλεσμα διαφέρει ανάλογα με τον λαό προς τον οποίο η οικεία ταυτότητα αντιπαραβάλλεται. Είναι μακρινός-«εξωτικός» ή γειτονικός-ανταγωνιστικός; Αποτελεί (ακόμα) απειλή, πραγματική ή φαντασιακή; Τι είδους ιστορικές μνήμες «συνδέουν» τους λαούς; Εμπλέκονται παλαιές, πρόσφατες, διαχρονικές έχθρες; Και τελικά, σε ποιο βαθμό αλληλοεπιδρούν αυτοεικόνες και ετεροεικόνες στη δίνη της επικαιρότητας;

       Για τους Φιλανδούς, το κυρίαρχο «συστατικό της ταυτότητάς τους είναι ότι δεν είναι Σουηδοί»[3] – και ότι δεν θέλουν να είναι. Οι Λουξεμβούργιοι μόνο ως αντίδραση στην ασφυκτική αφομοιωτική πολιτική των ναζί κατακτητών ανακάλυψαν ότι το ιδίωμά τους δεν αποτελούσε γερμανική διάλεκτο, αλλά την «εθνική γλώσσα» τους.[4] Οι Σκωτσέζοι αυτοπροσδιορίζονται ως «θερμοί» –συγκρινόμενοι με τους Άγγλους– ενώ ως «μάλλον ψυχροί», αλλά φίλεργοι [«hard-working»], όταν η σύγκριση γίνεται με τους … Έλληνες![5]

       Μια διαρκώς αυξανόμενη βιβλιογραφία καταδεικνύει ότι οι εθνικές αυτοεικόνες τροφοδοτούνται από την αντιθετική αναφορά στις εικόνες άλλων εθνοτήτων, ιδίως εκείνων από τις οποίες θέλουν να διαφοροποιηθούν, αφού τις θεωρούν ασύμβατες.[6] Από την άλλη, αναζητούνται εταίροι με κοινά γνωρίσματα, με στοιχεία αλληλεγγύης ή έστω συμβατότητας – κάτι σαν το «Ελλάς - Γαλλία: συμμαχία», προτού βέβαια το Παρίσι παρασυρθεί στον άξονα με το Βερολίνο. Ακριβώς εξαιτίας αυτής της πολύχρονης ιδεατής συμμαχίας, η δημόσια γνώμη αντιδρούσε πικρόχολα όταν έγκυρο γαλλικό λεξικό στο λήμμα Έλληνας έδωσε τέσσερα συνώνυμα παραδείγματα με την έννοια του κατεργάρη.[7]

       Γνωστή πέραν κάθε αμφιβολίας είναι η καθοριστική συμβολή των εθνικών ιστοριών, του ιστοριογραφικού εθνικισμού στη διαμόρφωση των ταυτοτήτων και των σχετικών στερεοτύπων. Έχει μάλιστα εκφραστεί η ευχή να διακοπεί σε μόνιμη βάση αυτή η επικίνδυνη, ενίοτε ολέθρια σχέση.[8] Πιο πρόσφατα, πολλαπλασιάστηκαν οι συχνά «επίκαιρες» έρευνες σχετικά με εθνικά στερεότυπα τα οποία τα ΜΜΕ (κυρίως τα έντυπα), καθώς και τα σχολικά συγγράμματα παράγουν ή τροποποιούν. Ο γράφων όμως δεν έχει υπόψη του καμία μελέτη για το ρόλο των ερμηνευτικών λεξικών στη διαμόρφωση γνώμης του πολίτη και στην κατασκευή εικόνων ταυτότητας ή ακόμη και ενός «σύγχρονου» εθνικισμού, μολονότι η επιρροή τους ασκείται με σαφώς μεγαλύτερη αυθεντία και πολύ μεγαλύτερη διάρκεια, αν τα συγκρίνουμε με την παροιμιώδη εφήμερη ελαφρότητα των ΜΜΕ. 

  Όλο το κείμενο πατώντας εδώ