ΕΛΕΥΘΕΡΟ ΒΗΜΑ
Πώς θα σταματήσουν οι πελατειακές σχέσεις στο ΚΑΣ
Του ΔΗΜ. Γ. ΧΡΙΣΤΟΦΙΛΟΠΟΥΛΟΥ*
Για τη λήψη των αποφάσεων του αρμόδιου οργάνου (συνήθως υπουργού) περί ορισμένων θεμάτων για τα οποία απαιτούνται ειδικές γνώσεις, χρειάζεται η προηγούμενη γνώμη ή πρόταση ενός συλλογικού γνωμοδοτικού οργάνου. Ανάλογα με τη σοβαρότητα του θέματος μια τέτοια γνώμη μπορεί να είναι απλή ή σύμφωνη. Πότε μια γνώμη χρειάζεται να είναι απλή ή σύμφωνη ρυθμίζεται, συνήθως, από το σχετικό νόμο. Ολα σχεδόν τα συλλογικά όργανα (και ο πρόεδρός τους) συγκροτούνται από ειδικούς επιστήμονες και έμπειρους υπαλλήλους.
Στην περίπτωση της πολιτιστικής κληρονομιάς, παρά το γεγονός ότι το Σύνταγμα απαιτεί αυξημένη και διηνεκή προστασία της, η συγκρότηση του γνωμοδοτικού οργάνου αφήνει περιθώρια για ανάπτυξη πελατειακών σχέσεων και αποχαρακτηρισμό ή κατά βούληση χαρακτηρισμών στοιχείων του πολιτιστικού περιβάλλοντος, ειδικότερα:
Για μεν θέματα που αφορούν την προστασία των αρχαίων μνημείων, αρχαιολογικών χώρων, ιστορικών τόπων κ.λπ. αρμόδιο γνωμοδοτικό όργανο είναι το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο (ΚΑΣ), για δε τα θέματα της προστασίας των νεότερων μνημείων το Κεντρικό Συμβούλιο Νεωτέρων Μνημείων (ΚΣΝΜ). Και τα δύο Συμβούλια αυτά συγκροτούνται από επιστήμονες εγνωσμένης αξίας (καθηγητές ΑΕΙ, έγκριτους επιστήμονες, έμπειρους υπαλλήλους ή μη του υπουργείου Πολιτισμού κ.λπ.).
Ομως, από το νόμο, επικεφαλής των δύο αυτών σημαντικών Συμβουλίων, σημαντικών για την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς, βρίσκεται όχι κάποιος ειδικός επιστήμονας, όπως συμβαίνει σε άλλα συλλογικά όργανα, αλλά ένα κυβερνητικό όργανο, δηλαδή ο εκάστοτε γενικός γραμματέας του υπουργείου Πολιτισμού. Ο γενικός γραμματέας μόνος του ή σε συνεννόηση με τον υπουργό Πολιτισμού διαμορφώνει τις αποφάσεις ανάλογα με τη σκοπιμότητα και δημιουργεί πελατειακές σχέσεις που οδηγούν σε αποχαρακτηρισμό στοιχείων της πολιτιστικής κληρονομιάς. Αυτό γίνεται με την εξής μέθοδο: ο γενικός γραμματέας, ως πρόεδρος του ΚΑΣ ή του ΚΣΝΜ, ανάλογα αν πρόκειται για αρχαιότητες ή νεότερα μνημεία, διαμορφώνει την ημερήσια διάταξη και προσπαθεί να πετύχει πλειοψηφία των μελών του Συμβουλίου, μετρώντας προηγουμένως τα «δικά» του μέλη. Επειδή όμως πολλοί από τα μέλη δεν είναι φερέφωνα, ο γενικός γραμματέας δυσκολεύεται να πάρει τη γνώμη που επιθυμεί. Οταν αυτό συμβαίνει, δηλαδή δεν έχει καταφέρει να ελέγχει όλα τα μέλη, ο γραμματέας αναβάλλει τα σχετικά θέματα και κατά τη διάρκεια της αναβολής αρχίζει τις «διαπραγματεύσεις» με σκοπό την εξασφάλιση της πολυπόθητης πλειοψηφίας για τη λήψη της απόφασης. Η αναβολή αυτή μπορεί να γίνει πολλές φορές μέχρι να επιτευχθεί πλειοψηφία και να ληφθεί στα σίγουρα η απόφαση που επιθυμούν τα κυβερνητικά όργανα.
Οι σκόπιμες ενέργειες αυτές αναγκάζουν άλλους επιστήμονες να παραιτούνται και άλλους να «σύρονται» για την εξυπηρέτηση των σκοπιμοτήτων. Ενα παράδειγμα: τα προσφυγικά κτίρια της Δραπετσώνας συγκεντρώνουν μορφολογικά, αρχιτεκτονικά, πολεοδομικά και ιστορικά εν γένει στοιχεία (γνωστό το τραγούδι «στη Δραπετσώνα πια δεν έχουμε ζωή» του Θεοδωράκη) και για το λόγο αυτό είχαν κηρυχθεί διατηρητέα. Ομως, ο δήμος, το ΥΠΕΧΩΔΕ, η νομαρχία και άλλοι «πολιτιστικά ευαίσθητοι» δημόσιοι φορείς είχαν «βάλει στο μάτι» την περιοχή των προσφυγικών για «οικιστική αξιοποίηση». Αντί να αναπλάσουν τα κτίρια, προσπαθούσαν επιμόνως να τα αποχαρακτηρίσουν προκειμένου να ανεγερθεί στη θέση τους εμπορικο-διοικητικό κέντρο. Μάλιστα είχαν διχάσει και τους ιδιοκτήτες τους. Πράγματι, μετά από πίεση των πιο πάνω δημόσιων φορέων το θέμα έφτασε για γνωμοδότηση στο Κεντρικό Συμβούλιο Νεωτέρων Μνημείων. Ο γενικός γραμματέας (σε συνεννόηση και με τον υπουργό του) ανέλαβε «δράση». Επειδή όμως δεν μπορούσε να σχηματίσει πλειοψηφία, ανέβαλε αρκετές φορές το θέμα μέχρι που, με «διαπραγματεύσεις» με τα μέλη του, κατάφερε να εξασφαλίσει την πλειοψηφία και να πάρει την απόφαση που ήθελε. Ετσι, ο υπουργός στηριζόμενος στη γνωμοδότηση αυτή εξέδωσε τη σχετική απόφασή του περί μη χαρακτηρισμού ως διατηρητέων των κτιρίων της Δραπετσώνας και άνοιξε το δρόμο για την καταστροφή τους.
Αξίζει τον κόπο να ερευνηθεί τουλάχιστον τα τελευταία 10 χρόνια πόσα κτίρια (ή αρχαιότητες) αποχαρακτηρίστηκαν ως διατηρητέα ή δεν χαρακτηρίστηκαν ως τέτοια, παρά το γεγονός ότι συνέτρεχαν οι λόγοι χαρακτηρισμού τους, και έτσι κατεδαφίστηκαν.
Συμπέρασμα, για την αποτελεσματική προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς το αρμόδιο Συμβούλιο πρέπει να είναι αμιγώς επιστημονικό, χωρίς να χρειάζεται επικεφαλής του να τίθεται κυβερνητικό όργανο, το οποίο εξυπηρετεί πολλές φορές διάφορες σκοπιμότητες, πελατειακές σχέσεις κ.λπ. και ανοίγει το δρόμο για την καταστροφή της πολιτιστικής κληρονομιάς. Με επικεφαλής κυβερνητικό παράγοντα το σημαντικό συλλογικό όργανο αυτό παίζει καθαρά νομιμοποιητικό ρόλο.
Αν ο υπουργός Πολιτισμού επιθυμεί πραγματικά την αποτελεσματική προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς, πρέπει να τροποποιήσει το νόμο ώστε τα δύο σημαντικά Συμβούλια αυτά να συγκροτούνται μόνον από ειδικούς επιστήμονες και όχι και κυβερνητικά όργανα. Διαφορετικά την παράδοση αυτή θα συνεχίσει εκ των πραγμάτων και ο νέος γενικός γραμματέας του υπουργείου Πολιτισμού ως πρόεδρος του ΚΑΣ και του Συμβουλίου Νεωτέρων Μνημείων μέχρι πάλι να ανακαλυφθεί ο νέος Ζαχόπουλος και να χυθούν «κροκοδείλια δάκρυα» για την απώλεια της πολιτιστικής κληρονομιάς.
* Καθηγητής Πανεπιστημίου, μέλος του Συλλόγου Ελλήνων Πολεοδόμων και Χωροτακτών
Για μεν θέματα που αφορούν την προστασία των αρχαίων μνημείων, αρχαιολογικών χώρων, ιστορικών τόπων κ.λπ. αρμόδιο γνωμοδοτικό όργανο είναι το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο (ΚΑΣ), για δε τα θέματα της προστασίας των νεότερων μνημείων το Κεντρικό Συμβούλιο Νεωτέρων Μνημείων (ΚΣΝΜ). Και τα δύο Συμβούλια αυτά συγκροτούνται από επιστήμονες εγνωσμένης αξίας (καθηγητές ΑΕΙ, έγκριτους επιστήμονες, έμπειρους υπαλλήλους ή μη του υπουργείου Πολιτισμού κ.λπ.).
Ομως, από το νόμο, επικεφαλής των δύο αυτών σημαντικών Συμβουλίων, σημαντικών για την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς, βρίσκεται όχι κάποιος ειδικός επιστήμονας, όπως συμβαίνει σε άλλα συλλογικά όργανα, αλλά ένα κυβερνητικό όργανο, δηλαδή ο εκάστοτε γενικός γραμματέας του υπουργείου Πολιτισμού. Ο γενικός γραμματέας μόνος του ή σε συνεννόηση με τον υπουργό Πολιτισμού διαμορφώνει τις αποφάσεις ανάλογα με τη σκοπιμότητα και δημιουργεί πελατειακές σχέσεις που οδηγούν σε αποχαρακτηρισμό στοιχείων της πολιτιστικής κληρονομιάς. Αυτό γίνεται με την εξής μέθοδο: ο γενικός γραμματέας, ως πρόεδρος του ΚΑΣ ή του ΚΣΝΜ, ανάλογα αν πρόκειται για αρχαιότητες ή νεότερα μνημεία, διαμορφώνει την ημερήσια διάταξη και προσπαθεί να πετύχει πλειοψηφία των μελών του Συμβουλίου, μετρώντας προηγουμένως τα «δικά» του μέλη. Επειδή όμως πολλοί από τα μέλη δεν είναι φερέφωνα, ο γενικός γραμματέας δυσκολεύεται να πάρει τη γνώμη που επιθυμεί. Οταν αυτό συμβαίνει, δηλαδή δεν έχει καταφέρει να ελέγχει όλα τα μέλη, ο γραμματέας αναβάλλει τα σχετικά θέματα και κατά τη διάρκεια της αναβολής αρχίζει τις «διαπραγματεύσεις» με σκοπό την εξασφάλιση της πολυπόθητης πλειοψηφίας για τη λήψη της απόφασης. Η αναβολή αυτή μπορεί να γίνει πολλές φορές μέχρι να επιτευχθεί πλειοψηφία και να ληφθεί στα σίγουρα η απόφαση που επιθυμούν τα κυβερνητικά όργανα.
Οι σκόπιμες ενέργειες αυτές αναγκάζουν άλλους επιστήμονες να παραιτούνται και άλλους να «σύρονται» για την εξυπηρέτηση των σκοπιμοτήτων. Ενα παράδειγμα: τα προσφυγικά κτίρια της Δραπετσώνας συγκεντρώνουν μορφολογικά, αρχιτεκτονικά, πολεοδομικά και ιστορικά εν γένει στοιχεία (γνωστό το τραγούδι «στη Δραπετσώνα πια δεν έχουμε ζωή» του Θεοδωράκη) και για το λόγο αυτό είχαν κηρυχθεί διατηρητέα. Ομως, ο δήμος, το ΥΠΕΧΩΔΕ, η νομαρχία και άλλοι «πολιτιστικά ευαίσθητοι» δημόσιοι φορείς είχαν «βάλει στο μάτι» την περιοχή των προσφυγικών για «οικιστική αξιοποίηση». Αντί να αναπλάσουν τα κτίρια, προσπαθούσαν επιμόνως να τα αποχαρακτηρίσουν προκειμένου να ανεγερθεί στη θέση τους εμπορικο-διοικητικό κέντρο. Μάλιστα είχαν διχάσει και τους ιδιοκτήτες τους. Πράγματι, μετά από πίεση των πιο πάνω δημόσιων φορέων το θέμα έφτασε για γνωμοδότηση στο Κεντρικό Συμβούλιο Νεωτέρων Μνημείων. Ο γενικός γραμματέας (σε συνεννόηση και με τον υπουργό του) ανέλαβε «δράση». Επειδή όμως δεν μπορούσε να σχηματίσει πλειοψηφία, ανέβαλε αρκετές φορές το θέμα μέχρι που, με «διαπραγματεύσεις» με τα μέλη του, κατάφερε να εξασφαλίσει την πλειοψηφία και να πάρει την απόφαση που ήθελε. Ετσι, ο υπουργός στηριζόμενος στη γνωμοδότηση αυτή εξέδωσε τη σχετική απόφασή του περί μη χαρακτηρισμού ως διατηρητέων των κτιρίων της Δραπετσώνας και άνοιξε το δρόμο για την καταστροφή τους.
Αξίζει τον κόπο να ερευνηθεί τουλάχιστον τα τελευταία 10 χρόνια πόσα κτίρια (ή αρχαιότητες) αποχαρακτηρίστηκαν ως διατηρητέα ή δεν χαρακτηρίστηκαν ως τέτοια, παρά το γεγονός ότι συνέτρεχαν οι λόγοι χαρακτηρισμού τους, και έτσι κατεδαφίστηκαν.
Συμπέρασμα, για την αποτελεσματική προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς το αρμόδιο Συμβούλιο πρέπει να είναι αμιγώς επιστημονικό, χωρίς να χρειάζεται επικεφαλής του να τίθεται κυβερνητικό όργανο, το οποίο εξυπηρετεί πολλές φορές διάφορες σκοπιμότητες, πελατειακές σχέσεις κ.λπ. και ανοίγει το δρόμο για την καταστροφή της πολιτιστικής κληρονομιάς. Με επικεφαλής κυβερνητικό παράγοντα το σημαντικό συλλογικό όργανο αυτό παίζει καθαρά νομιμοποιητικό ρόλο.
Αν ο υπουργός Πολιτισμού επιθυμεί πραγματικά την αποτελεσματική προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς, πρέπει να τροποποιήσει το νόμο ώστε τα δύο σημαντικά Συμβούλια αυτά να συγκροτούνται μόνον από ειδικούς επιστήμονες και όχι και κυβερνητικά όργανα. Διαφορετικά την παράδοση αυτή θα συνεχίσει εκ των πραγμάτων και ο νέος γενικός γραμματέας του υπουργείου Πολιτισμού ως πρόεδρος του ΚΑΣ και του Συμβουλίου Νεωτέρων Μνημείων μέχρι πάλι να ανακαλυφθεί ο νέος Ζαχόπουλος και να χυθούν «κροκοδείλια δάκρυα» για την απώλεια της πολιτιστικής κληρονομιάς.
* Καθηγητής Πανεπιστημίου, μέλος του Συλλόγου Ελλήνων Πολεοδόμων και Χωροτακτών
ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ - 11/01/2008
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου