Η ψυχική δυσφορία των υποστηρικτών του προοδευτικού χώρου
Από το εξώφυλλο του βιβλίου «Μαρξισμός, πολιτική και ψυχική δυσφορία» του Iain Ferguson, εκδόσεις Μαρξιστικό Βιβλιοπωλείο
Η ψυχική δυσφορία των υποστηρικτών του προοδευτικού χώρου
Η ιστορία της ελληνικής Αριστεράς ταυτίζεται με ένα συνεχές διαδοχικών διασπάσεων. Μέσα σε μια δεκαετία, ο ΣΥΡΙΖΑ έχει παραγάγει τουλάχιστον πέντε κόμματα: Λαϊκή Ενότητα, Πλεύση Ελευθερίας, ΜέΡΑ25, Νέα Αριστερά, Κίνημα Δημοκρατίας. Το αριστερό πολιτικό υποκείμενο του ασυνειδήτου είναι ένα υποκείμενο της σύγκρουσης και της άρνησης της εξουσίας. Και πλέον δυσφορεί.
Τι θα απομείνει από την ελληνική Αριστερά και τι θα απογίνουν οι ψηφοφόροι της; Ολα δείχνουν πως η Αριστερά δεν επιθυμεί να κυβερνήσει, με την ψυχαναλυτική έννοια του όρου και όπως φαίνεται μέσα από την κλινική πρακτική μας καταγράφεται μια έντονη ψυχική δυσφορία – των ψηφοφόρων της. Σε ποιο κόμμα να εγγράψουν την επιθυμία τους οι πολίτες αριστερής ιδεολογίας; O διχασμός μοιάζει να είναι το κυρίαρχο σημαίνον στην ελληνική Αριστερά. Ενα κόμμα δεν είναι εξ ορισμού πολιτικό υποκείμενο. Για να συγκροτηθεί ως πολιτικό υποκείμενο, πρέπει «να μπορεί να πολιτικοποιεί τη λαϊκή διαθεσιμότητα, να την οργανώνει, να την εφοδιάζει με απελευθερωτικές ιδεολογίες και πρακτικές», φράση δανεική από τον Αγγελο Ελεφάντη. Η ελληνική Αριστερά, ωστόσο, έχει χάσει το κύρος της στη συνείδηση των ψηφοφόρων της που εκφράζουν πλέον ανοιχτά τη δυσφορία τους τόσο από τις νέες διαδοχικές διασπάσεις όσο και από τον χρόνιο διχασμό της ιδεολογικής τους παράταξης.
Ο Iain Ferguson στο βιβλίο του «Μαρξισμός, πολιτική και ψυχική δυσφορία» είχε ερευνήσει μεταξύ άλλων τους τρόπους με τους οποίους η απώλεια της δύναμης και του ελέγχου των ανθρώπων πάνω στις ζωές τους, που συνεπάγεται ο καπιταλισμός, επηρεάζει την ανθρώπινη ψυχολογία και τις ανθρώπινες σχέσεις. Η Αριστερά, οι εκπρόσωποί της και οι υποστηρικτές της έχουν χάσει τον έλεγχο πάνω στις ζωές τους.
Οι πολίτες αριστερής ιδεολογίας εκφράζουν ένα αίσθημα που ταλαντεύεται ανάμεσα στην απογοήτευση και στη ματαίωση, καθώς πλέον μοιάζουν να έχουν συνειδητοποιήσει τη βαθιά προβληματική φύση της ουτοπικής πολιτικής, φράση δανεική από τον Γιάννη Σταυρακάκη στο «Ο Λακάν και το πολιτικό». Συγκεκριμένα, ο συγγραφέας και καθηγητής ανάλυσης πολιτικού λόγου σημείωνε πως κάθε ουτοπική φαντασιωτική κατασκευή έχει ανάγκη από ένα εξιλαστήριο θύμα για να συγκροτηθεί ως τέτοια και πως κάθε φαντασιωτική κατασκευή παράγει το αντίστροφό της, την άρνηση, το εμπόδιο και θέτει ως στόχο την εξάλειψή του. Η συμπεριφορά της Αριστεράς είναι σαν να απωθεί την εξουσία για να μη χαθεί στην επαναληπτικότητα του συμπτώματός της, δηλαδή να μη χαθεί στον διχαστικό της λόγο, στα ιδεατά αιτήματα και στο αίσθημα μόνιμης ματαίωσης. Γιατί είναι τόσο προβληματική η σχέση μεταξύ οράματος και πολιτικής πρακτικής; Για ποιο λόγο η Αριστερά εκδηλώνει υπαρξιακές κρίσεις ταυτότητας απέναντι σε στρατηγικές επιλογές και κατ’ επέκταση οδηγείται με ευκολία σε διασπάσεις;
Η απάντηση μπορεί να βρίσκεται σε πρώτο επίπεδο στη συγκρότηση της Αριστεράς, η οποία είναι ηθικά φορτισμένη από αξίες καθολικές, όπως ισότητα και δικαιοσύνη, κατάργηση κάθε εκμετάλλευσης, αξίες που δεν μπορούν φυσικά να μετουσιωθούν εύκολα σε πολιτικό πρόγραμμα. Σε δεύτερο επίπεδο, ωστόσο, το γεγονός πως η Αριστερά δεν δρα ως ενιαίο πολιτικό υποκείμενο και διασπάται εύκολα μάλλον σχετίζεται με την απόλαυση της μη ανάληψης της εξουσίας, καθώς «η καλύτερη κυβέρνηση είναι αυτή που κυβερνά λιγότερο» ή μάλλον «η καλύτερη κυβέρνηση είναι αυτή που δεν κυβερνά καθόλου», φράσεις δανεικές από τον Αμερικανό φιλόσοφο και φυσιοδίφη Χένρι Ντέιβιντ Θορό. Το αριστερό πολιτικό υποκείμενο του ασυνειδήτου μοιάζει να απολαμβάνει την ασυμφωνία, τον διχασμό και την άρνηση της εξουσίας.
Ο ψυχαναλυτής Ζακ Λακάν είχε προτείνει την απόλαυση ως κεντρική προβληματική αυτού που ο ίδιος αποκαλούσε «λακανικό πεδίο». Ο Γιάννης Σταυρακάκης, εξαιρετικός γνώστης της λακανικής, ψυχαναλυτικής θεωρίας, σημειώνει στη «Λακανική Αριστερά» πως το πρόβλημα περιστρέφεται γύρω από τη δυνατότητα απόλαυσης της έλλειψης και της κενότητας. Αυτό που κάνει απαραίτητη την επανάληψη είναι η απόλαυση. Η διαλεκτική της απόλαυσης εμπλέκεται πάντα στην κατασκευή και την αναπαραγωγή των κοινωνικών και πολιτικών ταυτοτήτων και στη διατήρηση των σχέσεων εξουσίας.
Πρόκειται συνεπώς για μια παρατεταμένη κρίση ταυτότητας ή για μια απόλαυση –με τη λακανική έννοια του όρου– της άρνησης της εξουσίας; Οι εκπρόσωποι του προοδευτικού χώρου μοιάζουν να φέρουν εντός τους έναν διχασμό ανάμεσα στην επιθυμία της εξουσίας και την επιθυμία ως έλλειψη-ως-προς-το είναι, έναν διχασμό που έχει αναμφίβολα τη ρίζα του σε μια χώρα στην καρδιά μιας διαμάχης. Πάσχουν δηλαδή από το σύμπτωμα μιας ασίγαστης διάσπασης και από μετεμφυλιακά αισθήματα. Και όπως προκύπτει πλέον και από την κλινική εμπειρία, οι πολίτες αριστερής ιδεολογίας βιώνουν τόσο τη δημοκρατία όσο και την παράταξή τους ως ανεπαρκή, γεγονός που τους κατακλύζει με θλίψη και ένα αίσθημα κενού, καθώς έχουν χάσει το αίσθημα του ανήκειν σε μια πολιτική οικογένεια. Χωρισμένοι, πλέον, σε φυλές αισθάνονται έρμαια μιας απόλαυσης του διχαστικού λόγου και της άρνησης της εξουσίας.
Για τον Λακάν η ψυχανάλυση δεν αποσκοπεί στο να απαλλάξει κάποιον από το τα συμπτώματά του αλλά να του επιτρέψει να μάθει το από τι είναι φυλακισμένος. Ο λακανικός προσανατολισμός έχει σκοπό την παραγωγή ενός υποκειμένου που αναλαμβάνει το ασυνείδητό του και ως εκ τούτου έναν τρόπο απόλαυσης που να είναι δικός του, χωρίς αυτό να αντιβαίνει στο να είναι επιθυμούν ον. Αν αυτό εφαρμοστεί και στην πολιτική, ίσως καταφέρουμε να διεργαστούμε το χάσμα ανάμεσα στη γνώση και στην επιθυμία, το συνειδητό και το ασυνείδητο, να αναλάβουμε την ευθύνη για τον αναπροσανατολισμό της σκέψης και της δράσης μας ως αριστερά πολιτικά υποκείμενα, να αποποιηθούμε τη νοσηρή απόλυση της μη άσκησης της εξουσίας και του διχασμού.
____________________________
*Η Δήμητρα Αθανασοπούλου είναι Διδάκτωρ Ψυχαναλυτικής Ανθρωπολογίας
του Πανεπιστημίου του Παρισιού (Paris 7 Denis Diderot) και κάτοχος
Μάστερ Κλινικής Ψυχολογίας και Ψυχοπαθολογίας και Μάστερ Ψυχανάλυσης του
Πανεπιστημίου Paris 8 Vincennes – Saint Denis.
Έχει εργαστεί σε νοσοκομεία ημέρας στο Παρίσι, σε ειδικά σχολεία στη Μάλαγα της Ισπανίας και στους Γιατρούς του Κόσμου στην Αθήνα.
Αρθρογραφεί συστηματικά σε εφημερίδες και περιοδικά. Για τη στήλη της «Ανθρωπογεωγραφικά» στο περιοδικό Επίκαιρα της απονεμήθηκε το Βραβείο Παύλος Παλαιολόγος.
Τα τελευταία χρόνια διατηρεί τη στήλη «Ψυχανάλυσέ το», μια ψυχογραφική ανάγνωση της επικαιρότητας, στην Εφημερίδα των Συντακτών και εργάζεται ως ψυχοθεραπεύτρια-ψυχαναλύτρια.
Μιλά αγγλικά, γαλλικά, ιταλικά και ισπανικά.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου