«Είμαι εξοργισμένος με τον τρόπο που η Ε.Ε. μεταχειρίζεται οικονομικά την Ελλάδα»
Πίτερ Μάκριτζ, ομότιμος καθηγητής Νέων Ελληνικών στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης
Καταμεσής της δικτατορίας έκανε, στην Ελλάδα πάλι, έρευνα για τη διδακτορική διατριβή του, με θέμα το ελληνικό μυθιστόρημα του Μεσοπολέμου. Και τώρα επανέρχεται στη χώρα, με αφορμή διεθνές συνέδριο που γίνεται στην Καλαμάτα προς τιμήν του. Μιλάει άπταιστα ελληνικά και έχει δώσει αρκετές συνεντεύξεις, είναι όμως η πρώτη φορά που δέχτηκε να απαντήσει και σε ερωτήσεις πολιτικού περιεχομένου.
• Μετά το Brexit δεν είναι λίγες οι φωνές από κινήματα ή κόμματα που επιθυμούν το ίδιο και σε άλλες χώρες της Ε.Ε. Εσείς είστε υπέρ της Ε.Ε.; Πώς δικαιολογείτε αυτόν τον έντονο αντιευρωπαϊσμό;
Πριν απαντήσω, θα πρέπει να πω λίγα λόγια για τη δική μου πολιτική ταυτότητα. Να έχετε υπόψη σας, ωστόσο, πως δεν συνδυάζω την ιδιότητα του επιστήμονα με την ιδιότητα του δημόσιου διανοούμενου, όπως κάνει π.χ. ο γλωσσολόγος Νόαμ Τσόμσκι. Συμμερίζομαι πολλές από τις πολιτικές απόψεις του Τσόμσκι, αλλά δεν συνηθίζω να εκφράζω δημόσια τα πολιτικά μου φρονήματα.
Δηλώνω, πάντως, ότι είμαι μέλος του Green Party, αλλά ψηφίζω Εργατικό Κόμμα στις κοινοβουλευτικές εκλογές. Δεν είμαι καθόλου νοσταλγός της «νεοφιλελεύθερης» πολιτικής του Τόνι Μπλερ και συμφωνώ με όλες σχεδόν τις διακηρύξεις του Τζέρεμι Κόρμπιν αυτόν τον καιρό, εν όψει των εκλογών της 8ης Ιουνίου. Ωστόσο, πιστεύω ακράδαντα ότι η μεγαλύτερη απειλή που αντιμετωπίζει η ανθρωπότητα σήμερα είναι η κλιματική αλλαγή...
Οσο για την Ε.Ε., στο περσινό δημοψήφισμα ψήφισα με ενθουσιασμό υπέρ της παραμονής του Ηνωμένου Βασιλείου στην Ε.Ε. Δυστυχώς όχι μόνο το Συντηρητικό και το Εργατικό Κόμμα, αλλά και το Κόμμα των Πρασίνων ήταν διχασμένα στο ζήτημα της Ε.Ε., με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί μεγάλη σύγχυση ανάμεσα στους ψηφοφόρους. Αυτό το φαινόμενο είχε διάφορες αιτίες και όσοι ψήφισαν υπέρ της εξόδου το έκαναν για ποικίλους λόγους.
Προσωπικά, είμαι απόλυτα εναντίον τού –σχεδόν θρησκευτικού– δόγματος περί παντοδυναμίας της ελεύθερης αγοράς το οποίο ασπάζεται η Ε.Ε. Επίσης πιστεύω ότι η καλύτερη απόφαση που ελήφθη από Βρετανούς πολιτικούς ηγέτες σε σχέση με την Ε.Ε. ήταν να μην μπούμε στο ευρώ. Ομως για μένα, ο εθνικισμός είναι από τα πιο επικίνδυνα πολιτικά ρεύματα για την επιβίωση της Ευρώπης, και η Ε.Ε. αποτελεί το πιο ισχυρό φράγμα στους διάφορους ευρωπαϊκούς εθνικισμούς.
Η νομοθεσία της συμβάλλει σημαντικά στην προστασία των εργατικών δικαιωμάτων και του φυσικού περιβάλλοντος. Επίσης η Ε.Ε. έχει συμβάλει σημαντικά στην οικονομική ανάπτυξη περιθωριακών περιοχών, όχι μόνο στην Ελλάδα και την Πορτογαλία, αλλά και στην Αγγλία και την Ουαλία. Και ως επιστήμονας γνωρίζω πολύ καλά ότι η επιστημονική έρευνα ωφελείται αφάνταστα από τα ευρωπαϊκά προγράμματα.
• Ησασταν στην Ελλάδα επί χούντας. Πώς ήταν οι εμπειρίες σας τότε;
Η πρώτη επίσκεψή μου στην Ελλάδα έγινε το 1962. Ξαναήρθα το 1965 και έζησα συνεχώς έπειτα στην Αθήνα το καλοκαίρι του 1966 μέχρι το καλοκαίρι του 1967 και μετά, έως το 1973, για τις σπουδές μου. Εκεί βρισκόμουν και την ημέρα του πραξικοπήματος.
Οι πιο ζωντανές εικόνες από τότε είναι η ίδια η μέρα της 21ης Απριλίου. Μόλις άκουσα στο ραδιόφωνο τη διακήρυξη της δικτατορίας και την απαγόρευση της κυκλοφορίας, βγήκα αμέσως στους έρημους δρόμους. Πήγα στο Σύνταγμα, όπου «χάζεψα» τα τανκς και «έπαιξα κρυφτό» με τους ένοπλους στρατιώτες, οι οποίοι ευτυχώς δεν με πήραν είδηση (ή μάλλον έκαναν πως δεν με πήραν).
Για έναν άνθρωπο που δεν είχε ξαναζήσει σε δικτατορία, οι εμπειρίες μου στη χουντική Ελλάδα ήταν ένα μεγάλο μάθημα. Κατάλαβα ότι η ανεύθυνη συμπεριφορά ορισμένων πολιτικών ηγετών και του βασιλιά είχε προσφέρει την ευκαιρία στους πραξικοπηματίες να πάρουν την εξουσία και θαύμαζα όσους διακινδύνευαν την ατομική ελευθερία τους προκειμένου να αντισταθούν στη δικτατορία.
• Φέτος συμπληρώνονται 50 χρόνια από τη χούντα. Τότε κάποιες ευρωπαϊκές χώρες βοήθησαν τη χώρα στον αγώνα για δημοκρατία. Σήμερα;
Είμαι εξοργισμένος με τον τρόπο που η Ε.Ε. (και ιδίως η Γερμανία) μεταχειρίζεται οικονομικά την Ελλάδα. Δεν είμαι οικονομολόγος, κατάλαβα όμως πολύ νωρίς ότι η Ελλάδα αδυνατεί να πληρώσει τα εθνικά χρέη της. Η μόνη λογική και πρακτική λύση είναι η άμεση «άφεση αμαρτιών».
Το ότι ορισμένοι Ελληνες στο παρελθόν έχουν διαπράξει οικονομικές «αμαρτίες», δεν δικαιολογεί τη μαζική τιμωρία όλων των Ελλήνων πολιτών. Και προπάντων, δεν δικαιολογεί τη συρρίκνωση και υπονόμευση της υποδομής της χώρας, όπως το σύστημα υγείας και το σιδηροδρομικό δίκτυο –για να περιοριστώ σε δύο μόνο παραδείγματα– τα οποία θα χρειαστούν τεράστιες επενδύσεις και πολλά χρόνια για ν’ αποκατασταθούν.
• Επιστρέφοντας σε εθνικά ζητήματα και σύμφωνα με τα όσα αναδείξατε στο ομολογουμένως πρωτότυπο και συνθετικό βιβλίο σας «Γλώσσα και εθνική ταυτότητα στην Ελλάδα» (Πατάκης, 2013), πώς επέδρασε στη συγκρότηση της εθνικής ταυτότητας η διαμόρφωση της γλώσσας κατά τον 19ο αι., περίοδο κατά την οποία συγκροτείται η Ελλάδα ως εθνικό κράτος;
Είναι σαφές ότι η «επανανακάλυψη» της εθνικής ταυτότητας σήμερα οφείλεται εν πολλοίς στην οικονομική παγκοσμιοποίηση, η οποία τείνει όχι μόνο να επιβάλει μια πολιτισμική ομοιομορφία ανά τον πλανήτη αλλά και να μεταφέρει τις βιομηχανικές εγκαταστάσεις από τις πιο πλούσιες χώρες (όπου οι εργάτες πληρώνονται περισσότερο) στις φτωχότερες (όπου οι εργάτες πληρώνονται λιγότερο), με αποτέλεσμα οι πρώτοι να μείνουν άνεργοι και οι δεύτεροι να παραμείνουν φτωχοί.
Οσο για τη διαμόρφωση της ελληνικής γλώσσας, στη λόγια γλώσσα που αναπτύχθηκε τον 19ο αιώνα και πήρε το όνομα «καθαρεύουσα», οι γλωσσικοί τύποι εξαρχαΐστηκαν, ενώ οι έννοιες εξευρωπαΐστηκαν. Ωστόσο, ο «εμφύλιος» γλωσσικός πόλεμος καθαρεύουσας-δημοτικής, που κράτησε 200 χρόνια, ήταν ανασταλτικός παράγοντας στον εκσυγχρονισμό της Ελλάδας.
• Το συνέδριο στην Καλαμάτα αφορά την ελληνική μεσοπολεμική λογοτεχνία («γενιά του 1930»). Μπορούμε να ευαγγελιζόμαστε κάτι αντίστοιχο σήμερα;
Η Γενιά του ’30 μάς έδωσε την ποίηση δύο νομπελιστών, των Σεφέρη και Ελύτη. Δεν είναι μικρό κατόρθωμα. Η ποίηση της Γενιάς του ’30 συνέβαλε σημαντικά στη διαμόρφωση της νεοελληνικής πολιτισμικής ταυτότητας, εντός μα και εκτός Ελλάδας.
Αλλά και οι πεζογράφοι του Μεσοπολέμου (Κοσμάς Πολίτης, Θεοτοκάς, Μυριβήλης) δημιούργησαν «κλασικά» έργα. Μην ξεχνάμε ότι το 1929, χρονιά του Μεγάλου Κραχ, ο Γιώργος Θεοτοκάς στο δοκίμιό του «Ελεύθερο πνεύμα», σε μια εποχή που στην Ευρώπη επικρατούσαν όλο και περισσότερο οι ολοκληρωτικές ιδεολογίες, εξέπεμψε ένα μήνυμα ελπίδας και ανανέωσης του ελληνικού πολιτισμού από τη νέα γενιά. Ετσι κι εμείς: πρέπει να επενδύσουμε τις ελπίδες μας στους νέους.
• Ο Σεφέρης έχει γράψει πως «Η μνήμη όπου και να την αγγίξεις πονεί». Για την Ελλάδα (και σε σχέση με την Αγγλία) αυτό είναι μεγάλη αλήθεια. Πώς μπορούμε να προχωρήσουμε δυναμικά, με τη μνήμη «βοηθό»;
Η έννοια της μνήμης είναι πολύ περίπλοκη. Ορισμένες χώρες, όπως η Ελλάδα, ίσως υποφέρουν από υπερβολικές ποσότητες εθνικής μνήμης. Αλλά η μνήμη είναι επιλεκτική και η μνήμη ορισμένων στοιχείων συνεπάγεται τη λήθη ορισμένων άλλων.
Στην Αγγλία, π.χ., είναι λίγοι που σκέφτονται συνεχώς, ως όφειλαν, ότι μεγάλο μέρος του δημόσιου και ιδιωτικού πλούτου της χώρας τους πηγάζει ιστορικά από το εμπόριο και την απασχόληση μαύρων δούλων. Ο κάθε λαός πρέπει να έχει κατά νου όχι μόνο τις μνήμες που τον κάνουν να υπερηφανεύεται αλλά και τις μνήμες που τον κάνουν να ντρέπεται.
• Ενα σχόλιο για την κατάσταση στην οποία βρίσκεται σήμερα η μελέτη της νεοελληνικής Γραμματείας στα πανεπιστήμια εκτός Ελλάδας.
Η απάντηση μπορεί να συνοψιστεί σε μια λέξη: συρρίκνωση. Ακόμη και στο Κέιμπριτζ έκλεισαν τα προγράμματα νεοελληνικών σπουδών. Αιτία είναι η υποβάθμιση των ανθρωπιστικών σπουδών παγκοσμίως και η γενική εμποριοποίηση των πανεπιστημίων. Ετσι που πάνε τα πράγματα, ελλείψει κονδυλίων από το ελληνικό κράτος, ο νεοελληνικός πολιτισμός θα γίνεται όλο και λιγότερο γνωστός στο εξωτερικό.
• Και μια πιο προσωπική ερώτηση: Τι αγαπάτε και τι σας ενοχλεί περισσότερο στους Ελληνες;
Με δυο λόγια: τη φιλοξενία και την εριστικότητα.
*Πήτερ Μάκριτζ - Πρωτοπορία
Καλαμάτας (Τμήμα Φιλολογίας-Αμφιθέατρο «Νικόλαος Πολίτης»). Αναλυτικά το πρόγραμμα στο www.efsyn.gr. Βιβλία του καθηγητή κυκλοφορούν από πολλούς εκδοτικούς οίκους (Πατάκης, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, Καστανιώτης κ.ά.) και τελευταία έχει μεταφράσει Βιζυηνό στα αγγλικά (εκδ. Αιώρα).
Το πρόγραμμα του συνεδρίου
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου