«Ο φόβος των “βαρβάρων” υπάρχει κίνδυνος σήμερα να κάνει εμάς τους ίδιους βαρβάρους»
frediano_sesi
Φρεντιάνο Σέσι, Ιταλός
καθηγητής στο μεταπτυχιακό πρόγραμμα Διδακτικής του Ολοκαυτώματος στο
Πανεπιστήμιο Roma Tre και μέλος της Επιστημονικής Επιτροπής του
Ιδρύματος Αουσβιτς στις Βρυξέλλες |
ΜΑΡΙΟΣ ΒΑΛΑΣΟΠΟΥΛΟΣ
Ο Φρεντιάνο Σέσι βρέθηκε προ ημερών στην Ελλάδα, με αφορμή την κυκλοφορία στα ελληνικά του βιβλίου του «Ενα κορίτσι στο Αουσβιτς» (εκδ. Καλέντης). Πρόκειται για ένα εφηβικό ανάγνωσμα, βασισμένο σε πραγματικές μαρτυρίες.
Κατ’ αρχάς, μονάχα μια μειοψηφία αγοράζει και διαβάζει βιβλία για την αλήθεια του ναζισμού/φασισμού ή βλέπει αντίστοιχες ταινίες. Αλλά κι έτσι να μην ήταν, ξέρουμε πολύ καλά πως ο πολιτισμός και η εκπαίδευση δεν αρκούν για ν’ αναδειχθεί η ιστορία της ναζιστικής γενοκτονίας και η μνήμη της.
Η μνήμη είναι καθήκον, όπως έλεγε ο Πρίμο Λέβι. Δυστυχώς αυτό το καθήκον αντιμετωπίζεται σοβαρά μόνο από όσους έχουν συναίσθηση ότι το να ξεχνάς το παρελθόν, τα στρατόπεδα συγκέντρωσης, την εξόντωση, τα ναζιστικά και φασιστικά εγκλήματα σημαίνει πως συμβάλλεις ή ακόμη και επιθυμείς να επαναληφθούν όλα αυτά.
Οι Ιταλοί φασίστες είχαν στρατόπεδα συγκέντρωσης στην Ελλάδα, φέρθηκαν απάνθρωπα στους Ελληνες κι όμως στη συλλογική μνήμη έχουν καταγραφεί ως «όχι τόσο σκληροί - όχι όπως οι Γερμανοί». Κι όμως, ήταν πολύ σκληροί. Γι’ αυτό πάντα λέω πως χρειάζεται μια κοινωνική καθημερινή πρακτική υπέρ του αλτρουισμού, της αποδοχής και της κοινωνικής δικαιοσύνης, την οποία θα προάγουν και τα σχολεία και τα κόμματα και το κράτος.
• Τι κάνει τον άνθρωπο να ξεχνά τέτοια εγκλήματα;
Σ’ έναν κατακερματισμένο κόσμο, επικεντρωμένο στην αναζήτηση της εξουσίας, του χρήματος και της επιτυχίας, συχνά ο άνθρωπος μετατρέπεται σε «μέσο» επίτευξης των παραπάνω. Αυτή ακριβώς η λογική μετατροπής του ανθρώπου σε «μέσο» ήταν στη βάση της συστηματικής εξόντωσης από τους ναζί και βρίσκεται ακόμα, στη βάση κάθε μορφής κοινωνικής και πολιτικής αδικίας από οποιονδήποτε.
Επομένως, η αλλαγή θα πρέπει να είναι πιο δραστική. Σ’ αυτή την κοινωνία που τείνει να ζει χωρίς μνήμη και εστιάζει μόνο στο παρόν (στην εξουσία και στον ατομικό πλούτο) είναι εύκολο να ξεχάσουμε τα εγκλήματα του παρελθόντος.
Ετσι, δεν νιώθουμε αναγκασμένοι ν’ αλλάξουμε, ν’ αναρωτηθούμε με ποιον συντασσόμαστε... αν συντασσόμαστε με μια ανθρωπότητα δίχως δικαιώματα, με όποιον υποφέρει και ζει μες στη φτώχεια ή αν, αντιθέτως, δεχόμαστε την ατομικιστική και ναρκισσιστική λογική στην οποία μας ωθεί ο κυρίαρχος τρόπος ζωής. Σ’ αυτή την τελευταία περίπτωση, η λήθη του παρελθόντος είναι άμεση συνέπεια του προτύπου ζωής που έχει επιλεχθεί.
• Είστε μέλος της Επιστημονικής Επιτροπής του Ιδρύματος Αουσβιτς στις Βρυξέλλες. Σε μια Ευρώπη όπου η Ακροδεξιά ανεβαίνει όλο και περισσότερο σε ποσοστά εκλογικά, η Ε.Ε. κάνει πραγματικό έργο εναντίον τέτοιων φαινομένων;
Στα λόγια όλοι φωνάζουν «ποτέ ξανά!», εξυμνούν νόμους που θεσπίζουν σε διάφορες χώρες τη μέρα της μνήμης, προκειμένου να μην ξεχάσει κανείς.
Ομως αυτό το «ποτέ ξανά» δεν εμπόδισε να συμβούν, κάτω από τα μάτια της Ευρώπης, τραγωδίες όπως αυτή της Ρουάντα ή της Καμπότζης (για να αναφέρω μόνο δύο παραδείγματα) και για να έρθω στα καθ’ ημάς, σχεδόν τίποτα δεν έχει γίνει για να ανταποκριθούμε με πολιτισμένο τρόπο στην κραυγή των προσφύγων σήμερα.
Οι δημοκρατικές κυβερνήσεις συχνά τροφοδοτούν τον φόβο των «βαρβάρων» και έτσι, τα ξενοφοβικά κινήματα και κόμματα αναπτύσσονται με την ανοχή των πολιτών.
• Ποιοι είναι στ’ αλήθεια οι «βάρβαροι»;
Ρωτώ κι εγώ: Είναι στ’ αλήθεια εκείνοι που έρχονται στα σύνορά μας και κατηγορούνται ότι απειλούν την ασφάλεια και τον πολιτισμό μας;... Αυτός ο φόβος των «βαρβάρων» υπάρχει κίνδυνος σήμερα να κάνει εμάς τους ίδιους βαρβάρους.
Η Ιστορία μάς διδάσκει: Το κακό που κάνουμε στους ίδιους μας τους εαυτούς σηκώνοντας τείχη θα έχει χειρότερες επιπτώσεις σε μας τους ίδιους από ό,τι σε όσους έρχονται να ζητήσουν αλληλεγγύη και βοήθεια.
Ο ναζισμός και ο φασισμός γεννήθηκαν για να θεραπεύσουν την αστική κοινωνία από τις ακολασίες της, μόνο που έδωσαν ζωή σε έναν τερατώδη κόσμο, πιο επικίνδυνο από αυτόν που ήθελαν να πολεμήσουν.
Σήμερα η Ευρώπη δεν μοιάζει να έχει συναίσθηση όλων αυτών των πραγμάτων και, με την πολιτική του αποκλεισμού καθώς και με τη λογική των ισοσκελισμένων προϋπολογισμών, γίνονται ελάχιστα πράγματα για να αντιμετωπιστούν οι κίνδυνοι που διακυβεύουν την ίδια τη δημοκρατία. Μοιάζει πλέον περισσότερο με μια Ευρώπη του χρήματος παρά με την Ευρώπη των πολιτών της.
• Κι όμως, δεν είναι καθόλου λίγοι οι υποστηρικτές παρόμοιων πρακτικών.
Αυτό που με εντυπωσιάζει σήμερα είναι η συνεχής προσπάθεια που κάνουν διάφορα λαϊκίστικα κινήματα και κόμματα (το Κίνημα των Πέντε Αστέρων στην Ιταλία, η Λεπέν στη Γαλλία κ.ά.) να εδραιώσουν την ιδέα της «μονοπολιτισμικής» Ευρώπης και να εξαλείψουν με κάθε μέσο (βία, απελάσεις, απομονωτισμό) τη διαφορετικότητα και τον πλουραλισμό.
Στοιχεία που βρίσκονται στη βάση της γέννησής της. Με ανησυχεί πολύ που έχουμε ξεχάσει πως η Γηραιά Ηπειρος φέρει το όνομα «Ευρώπη», μιας νεαρής που, κατά τον Ηρόδοτο, ήταν κόρη του βασιλιά Αγήνορα της Φοινίκης (σημερινός Λίβανος).
Μια Ασιάτισσα έδωσε το όνομά της στην Ευρώπη. Μια γυναίκα περιθωριοποιημένη, ξένη, χωρίς ρίζες, μετανάστρια άθελά της (καθότι την απήγαγε ο Δίας οδηγώντας τη στην Κρήτη), που ζει στα σύνορα, σε ένα νησί.
Αυτή γίνεται το σύμβολο τόσων και τόσων λαών. Αρα, ο πλουραλισμός βρίσκεται στην καρδιά της Ευρώπης. Η ελπίδα μας είναι να την ανακαλύψουν και πάλι οι πολίτες της.
• Δεν είναι, ωστόσο, λίγοι οι γονείς που επιλέγουν να μεγαλώνουν τα παιδιά τους με τον φόβο του «άλλου», του «ξένου», του «διαφορετικού», που ποτέ δεν θα δώσουν το βιβλίο σας στα παιδιά τους.
Ο Αλλος είναι ένα θεμελιώδες μέσο. Εξελίσσει το Εγώ σε Ατομο. Δεν είναι μόνο η ταυτότητα της Ευρώπης που βασίζεται σε μια πληθώρα πολιτισμών, αλλά και η ταυτότητα ενός μεμονωμένου ατόμου. Κατανόηση και αποδοχή της διαφορετικότητας: αυτή είναι η βάση της ανάπτυξης και του ανθρώπου και των λαών.
Για να εκπαιδευτούμε στην αποδοχή της διαφορετικότητας πρέπει να παρεμβαίνουμε από τις μικρές ηλικίες ακόμα (σε οικογένεια και σχολείο) ώστε κάθε άτομο να μαθαίνει πως διαφορετικότητα σημαίνει πλούτος, βελτίωση ζωής. Πρέπει να επιμένουμε στον διάλογο και στην αντιπαράθεση, αποδεικνύοντας καθημερινά ότι να φροντίζουμε τον άλλον μάς δίνει μεγάλη χαρά, από την οποία, εν τέλει, όλοι αποκομίζουμε πλεονεκτήματα.
Δεν είναι εύκολο να κατανοήσεις τον άλλον και να επικοινωνήσεις μαζί του, είναι όμως εφικτό αν θέσουμε στο επίκεντρο της πράξης μας -πολιτικής ή εκπαιδευτικής- τον άνθρωπο ως σκοπό.
• Τι θα απαντούσατε σε κάποιον που θα έλεγε πως όλα αυτά ανήκουν στο παρελθόν, πως τώρα έχουμε ειρήνη και δεν χρειάζεται να τα σκαλίζουμε;
Μπορεί τα ειρηνικά καθεστώτα να αφορούν τις ευρωπαϊκές χώρες και γενικώς τη Δύση, όμως οι πόλεμοι ανά τον κόσμο, οι δικτατορίες και τα στρατόπεδα συγκέντρωσης παραμένουν ακόμα πολύ διαδεδομένα. Επιπλέον, η τρομοκρατία, δηλαδή ο πόλεμος εναντίον των πολιτών, εξαπλώνεται και στις πόλεις μας: Η πολιτική και η θρησκευτική τρομοκρατία είναι σήμερα η νέα μορφή δικτατορίας.
Αυτή η βία εναντίον των πολιτών, ως μοναδική στρατηγική επίθεσης, είναι κληρονομιά από τον Α΄ και ειδικά από τον Β΄ Π.Π. Οφείλουμε να τα σκαλίζουμε. Ειδικά σήμερα που «νοσούμε» από αδιαφορία.
Την ίδια αδιαφορία που επέτρεψε στους λαούς και στις κυβερνήσεις του Β΄ Π.Π. να εθελοτυφλούν απέναντι στα δεινά των Εβραίων και όλων των κατατρεγμένων από το ναζιστικό και φασιστικό καθεστώς. Ναι, σήμερα η αδιαφορία συμπεριλαμβάνεται στις αιτίες του Ολοκαυτώματος.
• Στο «Ενα κορίτσι στο Αουσβιτς» λέει ο πατέρας στη μικρή του, μέσα στο γκέτο, πως ο εγωισμός που ανέπτυσσαν οι άνθρωποι εκεί ήταν αποτέλεσμα των απάνθρωπων συνθηκών που οι ναζί τούς είχαν επιβάλει. Σήμερα, ποια δικαιολογία έχουμε;
Σήμερα λέγεται ότι οι πρόσφυγες, οι μετανάστες εν γένει, απειλούν τις χώρες μας κουβαλώντας διάφορους κινδύνους: εγκληματικότητα, αρρώστιες, βία. Οτι μας παίρνουν τις δουλειές, τις γυναίκες και τα σπίτια μας.
Προκαταλήψεις που δεν αποδεικνύονται από τα επίσημα στοιχεία: η ανεργία δεν αυξήθηκε λόγω της μετανάστευσης αλλά κυρίως λόγω της αυξανόμενης αστάθειας του καπιταλισμού· η βία κατά των γυναικών είναι κυρίως ενδοοικογενειακή· στις φυλακές, το ποσοστό των μεταναστών εγκληματιών είναι πολύ χαμηλό.
Η κοινωνία βρίσκεται σε συνεχή εξέλιξη, οι ιδεολογίες και τα αξιακά και πολιτιστικά σημεία αναφοράς που θεμελίωναν τον προηγούμενο αιώνα καταρρέουν. Τα πάντα μοιάζουν να κλυδωνίζονται. Στην πραγματικότητα η ανθρωπότητα βρίσκεται μπροστά σε ένα νέο ενδεχόμενο: να χτιστεί μια πλουραλιστική και αλληλέγγυα κοινωνία. Είναι αναγκαίο ν’ αλλάξουμε πρότυπο και κουλτούρα ανάπτυξης.
Να συνειδητοποιήσουμε ότι το δυτικό σύστημα με τον επιθετικό του καπιταλισμό έχει καταρρεύσει και βιώνει μια αμετάκλητη κρίση. Πρέπει λοιπόν να αναπτυχθεί ο διάλογος μεταξύ λαών και εθνών, και όχι να στήνουμε φράγματα και να δημιουργούμε ένοπλες συμμαχίες.
Αυτή είναι η κατεύθυνση που πρέπει να πάρει ο κόσμος, αν θέλει να βγει από αυτά τα δύσκολα χρόνια. Και φυσικά να επιλέξει μια κοινωνική, οικολογική οικονομία που δεν θα βασίζεται στην ανάπτυξη αλλά στη διατήρηση και τον σεβασμό του περιβάλλοντος και της ζωής.
• Από τις μελέτες και τις έρευνές σας μπορείτε εσείς να απαντήσετε στο πώς μπόρεσαν οι άνθρωποι να δεχτούν κατά τον Β΄ Π.Π. τέτοια βαρβαρότητα και κάποιοι να την κάνουν πράξη;
Μέχρι σήμερα οι μελέτες σχετικά με τον ναζισμό και τον φασισμό καθώς και με τα εγκλήματα που διέπραξαν όλα τα ολοκληρωτικά καθεστώτα εναντίον της ανθρωπότητας είχαν την τάση να ανασυνθέτουν το πώς συνέβη κάτι τέτοιο, δηλαδή τους γραφειοκρατικούς μηχανισμούς και τις αποφάσεις που οδήγησαν στη γενοκτονία, τη βία, τον θάνατο.
Ερευνώντας το πώς συνέβη, αντιληφθήκαμε ότι χωρίς τον σύγχρονο πολιτισμό δεν θα γινόταν κανένα Ολοκαύτωμα, καθώς η μαζική εξόντωση των Εβραίων δεν ήταν μόνο μια ακραία μορφή ανταγωνισμού και καταπίεσης ή συλλογικού μίσους. Εχουμε λοιπόν βάσιμους λόγους ν’ ανησυχούμε για το κατά πόσο αυτή η ανάλυση είναι πραγματική, όπως γράφει ο Μπάουμαν, γιατί σήμερα ξέρουμε ότι ζούμε σε μια μορφή κοινωνίας η οποία ανέχτηκε το Ολοκαύτωμα και δεν το εμπόδισε.
Ως εκ τούτου –για να επιστρέψουμε στον Μπάουμαν– είναι πλέον επιτακτική ανάγκη να μελετήσουμε το μάθημα του Ολοκαυτώματος. Πίσω από αυτό «παίζονται» πολύ περισσότερα. Και όχι μόνο η απότιση φόρου τιμής στη μνήμη των εκατομμυρίων θυμάτων.
* Είναι και η μεταφράστρια του βιβλίου του «Ενα κορίτσι στο Αουσβιτς», εκδ. Καλέντης.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου