Παρίσι: Η μέρα μετά

συνέντευξη του Φαμπιάν Περιέ

Αποσπάσματα από τη συνέντευξη που δημοσιεύθηκε στη γαλλόφωνη διαδικτυακή έκδοση της Γενικής Γραμματείας Ενημέρωσης GrèceHebdo (www.grecehebdo.gr), στις 20.11.2015. (www.grecehebdo.gr, FΒ: www.facebook.com/Grecehebdo Twitter: @Grecehebdo. Τη συνέντευξη πήραν η Μαγδαληνή Βαρούχα και ο Κώστας Μαυροειδής.

μετάφραση από τα γαλλικά: Μαγδαληνή Βαρούχα

Ενθέματα της Αυγής,  22 Νοεμβρίου 2015

Μετά τις επιθέσεις της 13ης Νοεμβρίου, ποιες είναι οι προκλήσεις και οι κίνδυνοι για τις πολιτικές της Γαλλίας;

Το απόγευμα του Σαββάτου, μια μέρα μετά τις επιθέσεις, είδα στη λεωφόρο Richard Lenoir ένα εντυπωσιακό σκηνικό. Νέοι βορειοαφρικανικής καταγωγής –οι ίδιοι χαρακτήρισαν τον εαυτό τους έτσι– ήρθαν να εκφράσουν τη θλίψη τους για τα θύματα, και παράλληλα να πουν ότι δεν θέλουν να τους συγκρίνουν με τους τρομοκράτες ούτε να τους αντιμετωπίζουν σαν τζιχαντιστές από τη Δευτέρα το πρωί. Ήταν εκεί και διατύπωναν τα επιχειρήματά τους, όταν κάποιοι άλλοι περαστικοί τους ζητούσαν να είναι ήσυχοι καθώς βρίσκονταν σε έναν τόπο πένθους και περισυλλογής. Αλλά τι σημαίνει πένθος χωρίς σκέψη; Είναι το συναίσθημα ο μόνος καλός οδηγός; Αυτοί οι νέοι ήταν εκεί για να συζητήσουν — ήθελαν διάλογο με επιχειρήματα. Αναφέρθηκαν στις πωλήσεις όπλων, τις πολιτικές ενσωμάτωσης, τον σεβασμό των θρησκειών στη δημόσια και ιδιωτική σφαίρα, τον χαρακτήρα του κοσμικού κράτους. Ήθελαν να καταγγείλουν την περιρρέουσα ατμόσφαιρα ρατσισμού, που μπορεί να γίνει ένα εύκολο αντανακλαστικό σε μια χώρα όπου η άκρα Δεξιά επενδύει στην κοινωνική δυστυχία, τη διεύρυνση του χάσματος μεταξύ πλουσιότερων και φτωχότερων (το «κοινωνικό χάσμα» διαρκώς διευρύνεται στη Γαλλία), τα πολιτικά ψέματα (πόσες υποσχέσεις του υποψήφιου Ολάντ πράγματι υλοποιήθηκαν από τον Πρόεδρο Ολάντ;), την ξενοφοβία.

Αν και είναι πολύ νωρίς για να εξαχθούν οριστικά συμπεράσματα, θα ήθελα να σημειώσω ότι λόγω των περικοπών στον προϋπολογισμό και της συρρίκνωσης του κράτους oι δημόσιες υπηρεσίες (από το σχολείο ως το ταχυδρομείο) υποβαθμίζονται, αφήνοντας ελεύθερο το πεδίο για την εξάπλωση εύκολων και φανατικών απόψεων με θρησκευτικό ή ρατσιστικό περιεχόμενο. Οι απόψεις αυτές ανθίζουν σε περιβάλλοντα υποβαθμισμένων κρατικών δομών (όπου οι απαντήσεις στα προβλήματα αφορούν συνήθως τα συμπτώματα και όχι τις αιτίες) και απουσίας προβληματισμού σχετικά με το έθνος και το βασικό του συστατικό στοιχείο: την ενσωμάτωση. Ωστόσο, οι τελευταίες επιθέσεις δείχνουν ότι ο φανατισμός έχει διεισδύσει και σε άλλες κοινωνικές κατηγορίες. Παρότι οι έρευνες είναι στην αρχή τους, φαίνεται ότι οι νέοι αυτοί τρομοκράτες ήταν κυρίως γαλλικής καταγωγής, οι περισσότεροι είχαν στην κατοχή τους γαλλικά διαβατήρια. Επομένως, πρέπει να επανεξεταστούν οι εκπαιδευτικές πολιτικές και οι πολιτικές ένταξης, προτού αναζητηθεί ένας εξωτερικός εχθρός.

Επιπλέον, η πάση θυσία διασφάλιση των εξαγωγών ακόμα και προς ανεπιθύμητες χώρες, η υιοθέτηση μιας «Realpolitik» υπαγορευμένης από οικονομικά συμφέροντα, δεν συμβαδίζει με ένα ευρύ πεδίο προβληματισμού σχετικά με τις θεμελιώδεις αρχές που πρέπει να υπερασπιστούμε. Θα πρέπει να διαβάσουμε τις διορατικές και ισορροπημένες αναλύσεις της Sophie Bessis, του Jan-François Bayart, του Bertrand Badie. «Πληρώνουμε τις ασυνέπειες της γαλλικής πολιτικής στη Μέση Ανατολή», εξηγεί η Sophie Bessis στη Le Monde, ενώ ο Jan-François Bayart καταγγέλλει την παραίτηση της Ευρώπης από το Παλαιστινιακό, τη χαμένη ευκαιρία με την Τουρκία (η οποία θα μπορούσε πολύ απλά να έχει προσδεθεί στην Ε.Ε.) και τη συμμαχία της Γαλλίας με τις… «πετρελαϊκές μοναρχίες». Από την άλλη, ο πολιτικός επιστήμονας Bertrand Badie υπενθυμίζει ότι η Γαλλία δεν μπορεί να είναι σε πόλεμο εναντίον μιας οργάνωσης που αυτοαοποκαλείται κράτος, χωρίς να είναι, και ότι η απάντηση μέσω της σύγκρουσης είναι ίσως η χειρότερη επιλογή.

Ωστόσο, τελικά, η άμεση απάντηση δόθηκε στο στρατιωτικό μέτωπο και στο πεδίο των ελευθεριών: οι ελευθερίες περιορίστηκαν με την κήρυξη κατάστασης έκτακτης ανάγκης και τη συνταγματική αναθεώρηση. Όσον αφορά τις στρατιωτικές αποφάσεις, αυτές έχουν λάβει τη μορφή επιθέσεων στη Συρία, αν και όπως αποκαλύπτεται υπάρχουν πυρήνες τρομοκρατίας σε ευρωπαϊκό έδαφος, και μάλιστα κάποιοι από τους νέους που εμπλέκονται στις επιθέσεις έχουν γεννηθεί στην Ευρώπη.

Υπάρχει ο φόβος, σύμφωνα με εκτιμήσεις εμπειρογνωμόνων, η επίθεση αυτή να μην είναι η μοναδική. Αλλά η απάντηση στη στρατηγική του φόβου δεν μπορεί να είναι ούτε η συρρίκνωση των ελευθεριών, ούτε πόλεμοι που παράγουν περισσότερη βία. 

Βρίσκεστε συχνά στην Ελλάδα εδώ και πολλά χρόνια. Πώς κρίνετε την πολιτική της Ελλάδας στο μεταναστευτικό;

Δεν πρέπει να συγχέουμε τα ζητήματα της τρομοκρατίας και της μετανάστευσης. Οι τρομοκράτες των επιθέσεων στο Παρίσι ήταν Γάλλοι. Το πραγματικό πρόβλημα είναι η περιθωροποίηση στην οποία έχουν βρεθεί κάποιοι νέοι και το αίσθημα εγκατάλειψης που βιώνουν, καθώς δεν υπάρχει καμία συλλογική απάντηση. Ας μην ξεχνάμε ότι τα κύρια θύματα της ανεργίας που αυξάνεται εδώ και δεκαετίες, είναι οι νέοι. Η αίσθηση ότι δεν υπάρχει εναλλακτική, η αποδοχή της λιτότητας ως της μίας και μοναδικής λύσης, τρέφουν τον θρησκευτικό φανατισμό και την ακροδεξιά. Γιατί να αγωνιστούμε για μια άλλη κοινωνία, εάν καμία αλλαγή δεν είναι εφικτή;

Οι μετανάστες που έρχονται στην Ευρώπη σε αναζήτηση μιας καλύτερης ζωής δεν θα πρέπει να είναι οι «παράπλευρες απώλειες» αυτών των επιθέσεων. Εναποθέτουν όλες τις ελπίδες τους στην Ευρώπη, παρά το γεγονός ότι οι ευρωπαϊκές χώρες σε αρκετές περιπτώσεις έχουν συμβάλει στην καταστροφή της χώρας τους, παίζοντας συχνά ακόμα και το χαρτί των εξτρεμιστών εναντίον καθεστώτων που δεν είναι –ή δεν είναι πια– χρήσιμα για τα συμφέροντά τους. Δεν προσπαθώ, προφανώς, να δικαιολογήσω δικτατορικά καθεστώτα, αλλά επιδιώκω να κατανοήσουμε ευρύτερα το φαινόμενο της μετανάστευσης. Γιατί να επιλέγεται η χρήση βίας, όταν οι οδοί διαλόγου δεν έχουν διερευνηθεί; Γιατί να αναπτύσσονται ένοπλες δυνάμεις σε χώρες όπως η Λιβύη, όταν ο Καντάφι, λίγους μήνες πριν, γινόταν δεκτός με τυμπανοκρουσίες στο Ελυζέ από τον Νικολά Σαρκοζί; Θα πρέπει να παραδεχτούμε ότι το τέλος της Λιβύης έχει προκαλέσει μια χιονοστιβάδα βίας και την αποσταθεροποίηση μιας ολόκληρης περιοχής, καθώς και μια μαζική εισροή των μεταναστών που περνούν από τη Μεσόγειο. Η Ελλάδα, λόγω της γεωγραφικής της θέσης, αποτελεί σημαντικό σημείο διέλευσης και ο εγγυητής των ευρωπαϊκών συνόρων, ως μέλος της ΕΕ. Ωστόσο, στο προεκλογικό πρόγραμμά του, ο ΣΥΡΙΖΑ διεκδικούσε τη δημιουργία νόμιμων οδών εισόδου στα σύνορα, για να μη διακινδυνεύουν οι μετανάστες τη ζωή τους στη θάλασσα.

Από την άλλη, η χώρα βρίσκεται σε μια κατάσταση βαθιάς οικονομικής και κοινωνικής κρίσης με όλες οι κυβερνήσεις της χώρας, από το 2010 ως σήμερα, να εφαρμόζουν πολιτικές λιτότητας ως τη μόνη επιλογή. Συνεπώς, είναι σε θέση η Ελλάδα να αντιμετωπίσει τη μαζική εισροή μεταναστών; Ο Μάρτιν Σουλτς, από την άλλη, κατά την επίσκεψή του στη Λέσβο τον Νοέμβριο, παραδέχτηκε ότι οι ευρωπαϊκές χώρες έχουν καταβάλει στην Ελλάδα το ήμισυ από αυτό που οφείλουν, στο πλαίσιο της στήριξης για τη διαχείριση των μεταναστευτικών ροών. Το ζήτημα, λοιπόν, δεν αφορά την Ελλάδα, αλλά τις χώρες της Ε.Ε. και τη βούλησή τους να υποδεχτούν τους ανθρώπους που προσπαθούν να σωθούν από τον πόλεμο, τις κοινωνικές κρίσεις και το φανατισμό.

Παράλληλα, βλέπω ότι ο κόσμος στη Λέσβο, στην Αθήνα, στην Κω και αλλού κινητοποιούνται για να βοηθήσει τους μετανάστες. Αντί να ενοχοποιούμε λοιπόν την Ελλάδα, πρέπει να προβληματιστούμε σχετικά με τις ευρωπαϊκές πολιτικές στο σύνολό τους. Το μεταναστευτικό/προσφυγικό πρέπει να γίνεται αντιληπτό στο πλαίσιο ενός ευρύτερου πλαισίου που καθορίζεται από τάσεις όπως η απόρριψη του ξένου, η επιδείνωση των συνθηκών διαβίωσης για τους πολλούς, η αίσθηση απώλειας προοπτικής και η απαξίωση της πολιτικής. Πρόκειται συνολικά για μια θεμελιώδη αλλαγή προτύπου/παραδείγματος στο ευρωπαϊκό πολιτικό σύστημα, και οι συνέπειες για αυτό που αποκαλούμε «ευρωπαϊκό πολιτισμό» δεν είναι εύκολο να υπολογιστούν.

Ο Fabien Perrier είναι ανταποκριτής της Libération στην Ελλάδα. Συνεργάζεται επίσης με τα έντυπα Le Temps, Regards, Alternatives économiques, AlterEco+, Télérama και είναι ένας από τους συγγραφείς του βιβλίου Les Grecs contre, l’austérité -Ilétait une fois la crise de la dette που κυκλοφορεί στις 23 Νοεμβρίου.