Η επικαιρότητα των αρχαίων. Ιέρων , ένα δοκίμιο για την τυραννία

ΞΕΝΟΦΩΝΤΑ , ΙΕΡΩΝ ή ΤΥΡΑΝΝΙΚΟΣ

Ο Ιέρων του Ξενοφώντα είναι ένας διάλογος περί τυραννίας· δεν είναι όμως σωκρατικός διάλογος. Τα πρόσωπά του έργου είναι ο ποιητής Σιμωνίδης και ο τύραννος των Συρακουσών Ιέρων.

Περιεχόμενο

Ο ποιητής ζητά να μάθει από τον τύραννο αν ο τυραννικός βίος όντως διαφέρει από τον ιδιωτικό όσον αφορά τις χαρές και τις λύπες· διότι αποτελεί κοινή πεποίηθηση ότι ο τύραννος γεύεται σε μεγαλύτερο βαθμό όλες τις ηδονές, ενώ η οδύνη του είναι πολύ περιορισμένη. Ο Ιέρων, ενοχλημένος από αυτήν την προκατάληψη του κοινού νού, επιχειρεί να την ανασκευάσει ακολουθώντας μια αποδεικτική πορεία η οποία λαμβάνει υπόψη εμπειρικά δεδομένα: γίνεται σύγκριση των δύο βίων με βάση ένα εξαντλητικό κατάλογο απολαύσεων.
Ο Ιέρων συπληρώνει ότι ο τύραννος δεν έχει φίλους, δεν έχει την αγάπη των άλλων, δεν νιώθει ποτέ ασφάλεια· ζει διαρκώς με το φόβο της προδοσίας, της συνωμοσίας, της δολοφονίας, είναι αναγκασμένος να διαπράττει εγκλήματα για να μη χάσει την εξουσία του. Σε ερώτηση του Σιμωνίδη να επιστρέψει στο ιδιωτικό βίο ο Ιέρων απαντά ότι ο τύραννος δεν μπορεί να κάνει ούτε μπρος ούτε πίσω· αν κάνει μπρος, τα εγκλήματα και ο φόβος θα μεγεθύνονται, αν κάνει πίσω δεν υπάρχει καμμία συγχώρεση· το μόνο λοιπόν που το μένει να κάνει, είναι να κρεμαστεί.
Ο Σιμωνίδης αποκαθιστά την αρχική ηρεμία της συζήτησης συμβουλεύοντάς τον να μετατρέψει την άδικη τυραννία σε αγαθοεργό, έτσι ώστε να κερδίσει την αγάπη όλων, μια αγάπη απαλλαγμένη από το φθόνο.

ΠΗΓΗ: ΒΙΚΙΠΑΙΔΕΙΑ

************************

  ΠΟΙΟΥΣ ΠΟΛΙΤΕΣ ΦΟΒΟΥΝΤΑΙ ΟΙ ΤΥΡΑΝΝΟΙ
            ΚΑΙ ΠΟΙΑ  ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΤΣΙΡΑΚΙΑ ΤΟΥΣ

 [5.1] Χαλεπὸν δ’ ἐρῶ σοι καὶ ἄλλο πάθημα, ὦ Σιμωνίδη, τῶν
τυράννων. γιγνώσκουσι μὲν γὰρ οὐδὲν ἧττον τῶν ἰδιωτῶν
τοὺς ἀλκίμους τε καὶ σοφοὺς καὶ δικαίους. τούτους δ’
ἀντὶ τοῦ ἄγασθαι φοβοῦνται, τοὺς μὲν ἀνδρείους, μή τι
τολμήσωσι τῆς ἐλευθερίας ἕνεκεν, τοὺς δὲ σοφούς, μή τι
μηχανήσωνται, τοὺς δὲ δικαίους, μὴ ἐπιθυμήσῃ τὸ πλῆθος
ὑπ’ αὐτῶν προστατεῖσθαι. [5.2] ὅταν δὲ τοὺς τοιούτους διὰ τὸν
φόβον ὑπεξαιρῶνται, τίνες ἄλλοι αὐτοῖς καταλείπονται χρῆ-
σθαι ἀλλ’ ἢ οἱ ἄδικοί τε καὶ ἀκρατεῖς καὶ ἀνδραποδώδεις;
οἱ μὲν ἄδικοι πιστευόμενοι, διότι φοβοῦνται ὥσπερ οἱ τύραν-
νοι τὰς πόλεις μήποτε ἐλεύθεραι γενόμεναι ἐγκρατεῖς αὐτῶν
γένωνται, οἱ δ’ ἀκρατεῖς τῆς εἰς τὸ παρὸν ἐξουσίας ἕνεκα,
οἱ δ’ ἀνδραποδώδεις, διότι οὐδ’ αὐτοὶ ἀξιοῦσιν ἐλεύθεροι
εἶναι. χαλεπὸν οὖν καὶ τοῦτο τὸ πάθημα ἔμοιγε δοκεῖ
εἶναι, τὸ ἄλλους μὲν ἡγεῖσθαι ἀγαθοὺς ἄνδρας, ἄλλοις δὲ
χρῆσθαι ἀναγκάζεσθαι. [5.3] ἔτι δὲ φιλόπολιν μὲν ἀνάγκη καὶ
τὸν τύραννον εἶναι· ἄνευ γὰρ τῆς πόλεως οὔτ’ ἂν σῴζεσθαι
δύναιτο οὔτ’ εὐδαιμονεῖν· ἡ δὲ τυραννὶς ἀναγκάζει καὶ ταῖς
ἑαυτῶν πατρίσιν ἐνοχλεῖν. οὔτε γὰρ ἀλκίμους οὔτ’ εὐ-
όπλους χαίρουσι τοὺς πολίτας παρασκευάζοντες, ἀλλὰ τοὺς
ξένους δεινοτέρους τῶν πολιτῶν ποιοῦντες ἥδονται μᾶλλον
καὶ τούτοις χρῶνται δορυφόροις. [5.4] ἀλλὰ μὴν οὐδ’ ἂν εὐετη-
ριῶν γενομένων ἀφθονία τῶν ἀγαθῶν γίγνηται, οὐδὲ τότε
συγχαίρει ὁ τύραννος. ἐνδεεστέροις γὰρ οὖσι ταπεινοτέροις
αὐτοῖς οἴονται χρῆσθαι.

 

 Θα σου πω, Σιμωνίδη, και ένα άλλο δυσάρεστο πάθημα των τυράννων. Αυτοί γνωρίζουν  εξίσου με τους απλούς πολίτες τους θαρραλέους, τους σοφούς και τους δίκαιους πολίτες, αλλά, αντί να τους εκτιμούν, τους φοβούνται.
Τρέμουν τους γενναίους  , μήπως επιχειρήσουν  κάτι ηρωικό  για χάρη της ελευθερίας τους, τους σοφούς, μήπως ανακαλύψουν κάτι εναντίον τους και, τέλος, τους δίκαιους, μήπως θελήσει ο λαός να τον κυβερνήσουν αυτοί.
 Όταν όλους αυτούς τους βγάλουν από τη μέση  από φόβο, τότε ποιοι άλλοι απομένουν για να τους χρησιμοποιήσουν, παρά οι άδικοι, οι ανήθικοι και οι δουλόφρονες; Οι άδικοι κερδίζουν  την εμπιστοσύνη των τυράννων γιατί δεν φοβούνται ότι, αν καμιά φορά ελευθερωθούν οι πολιτείες, θα ανατεθεί η εξουσία στους αδίκους αυτούς. Τους ανήθικους τους εμπιστεύονται γιατί δεν ενδιαφέρονται παρά για την παρούσα εξουσία, ενώ τους δουλόφρονες τους θέλουν γιατί  δεν κάνουν τίποτα ούτε για την προσωπική τους ελευθερία. 
 Πιστεύω, λοιπόν, πως και αυτό  το πάθημα είναι δυσάρεστο, το  να μη μπορούν δηλαδή να χρησιμοποιούν αυτούς που τους θεωρούν   ενάρετους ανθρώπους, αλλά  ν' αναγκάζονται να  χρησιμοποιούν αυτούς που δεν υπολήπτονται .
Ακόμα πρέπει ο τύραννος ν' αγαπά την πόλη του, γιατί χωρίς την πολιτεία δεν έχει λόγο ύπαρξης αλλά  ούτε και  μπορεί να ευτυχεί. Όμως η φύση της τυραννίδας  αναγκάζει τους τυράννους να συμπεριφέρονται άσχημα και στις ίδιες τους τις πατρίδες και να τις ζημιώνουν με τις αποφάσεις τους. Δεν τους αρέσει καθόλου να κάνουν τους πολίτες δυνατούς και μαχητικούς, αλλά ευχαριστούνται περισσότερο να κάνουν  τους ξένους πιο ισχυρούς από τους πολίτες και  να τους έχουν ως φρουρούς τους.
 Αλλά ακόμα  και σε εποχές ευημερίας , όπου υπάρχει αφθονία αγαθών, ούτε τότε χαίρεται ο τύραννος, γιατί νομίζει  πως αν οι πολίτες του είναι φτωχότεροι, θα συμπεριφέρονται πιο υποτακτικά στην εξουσία του».

[Μετάφραση :Gerontakos]