ΕΝΑΣ ΘΕΡΜΟΣ ΦΙΛΕΛΛΗΝΑΣ

Τι χρωστάμε στην Ελλάδα

Επιμέλεια: Σάκης Μαλαβάκης

"Τα Νέα", Σάββατο 25 Αυγούστου 2012

«Η αποκοπή μιας χώρας από το ευρώ; Πρόκειται για μια φρικτή προοπτική! Γιατί το ευρώ είναι κάτι πολύ παραπάνω από ένα νόμισμα. Είναι μια γλώσσα κατανοητή από όλους. Οπως ήταν κάποτε τα Αρχαία Ελληνικά, στα οποία η γερμανική γλώσσα οφείλει μερικά από τα πιο όμορφα ποιήματά της». Με αυτά τα λόγια ξεκίνησε ο πολυβραβευμένος γερμανός συγγραφέας Μάρτιν Βάλζερ άρθρο του που δημοσιεύθηκε στη «Frankfurter Allgemeine Zeitung», όπου αναγνωρίζει τη σημασία του ευρώ ως παράγοντα πολιτισμικής συνέχειας και συνοχής. Ο 85χρονος συγγραφέας θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους εκπροσώπους της μεταπολεμικής γερμανικής λογοτεχνίας. Βασικοί πρωταγωνιστές των έργων του είναι άνθρωποι αδύναμοι που υπόκεινται στη διαβρωτική επίδραση της όποιας εξουσίας. Στην Ελλάδα έχουν μεταφραστεί μεταξύ άλλων τα μυθιστορήματά του «Η υπεράσπιση της παιδικής ηλικίας» (Εστία, 2001), «Η πηγή» (Εκδόσεις Καστανιώτη, 2001) και «Ο θάνατος ενός κριτικού» (Εστία, 2004).

Ο κορυφαίος εκπρόσωπος της μεταπολεμικής γερμανικής λογοτεχνίας, μαζί με τον Γκίντερ Γκρας, τάσσεται φανατικά υπέρ του κοινού ευρωπαϊκού νομίσματος και θεωρεί πως το επόμενο απαραίτητο βήμα που πρέπει να πραγματοποιηθεί στην Ευρωπαϊκή Ενωση είναι η δημοσιονομική ενοποίηση. Και για να συμβεί αυτό - υποστηρίζει ο Βάλζερ - περισσότερο από ένα κοινό όραμα είναι απαραίτητη μια σειρά από νομοθετήματα των οποίων η σταδιακή εφαρμογή θα οδηγήσει και στη δημοσιονομική ένωση.

Ο γερμανός στοχαστής, όμως, δεν μένει προσκολλημένος στην οικονομική πλευρά του πολυσύνθετου ευρωπαϊκού ζητήματος. Κάνει ένα βήμα παραπέρα και μετατρέποντας το ζήτημα της κρίσης σε ζήτημα πολιτισμικής συνέχειας και συνοχής, αναρωτιέται «αν οι Ευρωπαίοι είναι υποχρεωμένοι να απαλείψουν τις πολιτισμικές τους διαφορές» εξαιτίας του κοινού νομίσματός τους. Η απάντηση του Βάλζερ είναι ξεκάθαρη. Το κοινό νόμισμα δεν πρόκειται να εξισώσει τις πολιτισμικές διαφορές ή τις διαφορές νοοτροπίας μεταξύ των ευρωπαϊκών λαών (όπως άλλωστε δεν εξισώθηκαν οι γλωσσικές διαφορές), επειδή η Ευρώπη κατέχει μια εξαιρετική παράδοση μάθησης και κατανόησης που ξεπερνά τα όποια σύνορα. Το μοναδικό για το οποίο δεν πρέπει να ανησυχούν οι οικονομικοί και πολιτικοί αναλυτές είναι οι πολιτισμικές διαφορές μεταξύ των ευρωπαϊκών κρατών.

Ο Βάλζερ θεωρεί πως η κυκλοφορία του ευρωπαϊκού κοινού νομίσματος ήταν κάτι το αναμενόμενο. Κάτι που συνέβη αβίαστα, σχεδόν φυσιολογικά. Κουβαλώντας στις πλάτες τους δεκάδες αιώνες κατά τους οποίους σχημάτισαν αξίες και ιδέες που πλέον αποτελούν κοινή κληρονομιά όλων των ευρωπαϊκών λαών, το μόνο που απέμενε να πραγματοποιήσουν οι Ευρωπαίοι ήταν η νομισματική ενοποίηση. «Δεν έπεσε από τον ουρανό» η ιδέα του ευρώ, γράφει χαρακτηριστικά και δηλώνει αδιάφορος ως προς τα όσα υποστηρίζουν οι επικριτές τού κοινού νομίσματος. Αναγνωρίζει στους οικονομικούς αναλυτές το ελαφρυντικό της μη κατανόησης της έννοιας της «αλληλεγγύης» και ισχυρίζεται πως το μόνο που μπορούν κάνουν οι ευρωπαίοι πολίτες είναι να είτε να ακούσουν τα όσα δυσοίωνα προβλέπουν οι αναλυτές είτε να τα παραβλέψουν. Ο ίδιος εμφανίζεται συγκρατημένα αισιόδοξος ως προς το μέλλον του κοινού νομίσματος και αποκαλύπτει πως εγγυητής της εμπιστοσύνης του στο ευρώ είναι, παραδόξως, ο Σόιμπλε.

Αλλά καθώς το μέλλον της Ευρώπης δεν είναι ζήτημα αποκλειστικά πολιτικό, πόσω μάλλον οικονομικό, ο Μάρτιν Βάλζερ εκφράζει τις απόψεις του για το μέλλον της Γηραιάς Ηπείρου όχι ως απλός ευρωπαίος πολίτης αλλά ως ευρωπαίος διανοούμενος. «Πόσο μακριά φθάσαμε εμείς οι άνθρωποι των γραμμάτων και πριν από πόσο καιρό; Τι είναι η Ευρώπη για τους πολιτικούς και τους ειδικούς αναλυτές;» αναρωτιέται, για να απαντήσει αμέσως έπειτα πως η Ευρώπη είναι «ο Σαίξπηρ, ο Αμλετ και η Εκάβη. Αυτή είναι η Ευρώπη».

Ενα από τα παραδείγματα που φέρνει ο γερμανός στοχαστής υπέρ του ισχυρισμού του ανάγεται στο μακρινό 1799 και πρωταγωνιστής είναι ο Φρίντριχ Χέλντερλιν. Σε ένα σχεδίασμα που απέστειλε ο Χέλντερλιν σε κάποιον φίλο του με θέμα την έκδοση ενός μηνιαίου περιοδικού ποίησης, ο γερμανός λυρικός υπογράμμιζε πως τα κείμενα που θα δημοσιεύονταν στο περιοδικό θα έπρεπε να εμπεριέχουν χαρακτηριστικά στοιχεία από τις ζωές των ποιητών «αρχαίων και νέων, του Ομηρου και της Σαπφώς, του Αισχύλου, του Σοφοκλή, του Οράτιου και του Ρουσό, του Σαίξπηρ», και να αναδεικνύουν ό,τι είναι «παράδοξα όμορφο» μέσα στο έργο τους, «ο χαρακτήρας του Αχιλλέα, ο Προμηθέας του Αισχύλου, η Αντιγόνη, ο Οιδίποδας του Σοφοκλή». Ο λόγος που ο Βάλζερ αναφέρεται στον Χέλντερλιν, ο οποίος εξυμνεί τους αρχαίους Ελληνες, δεν είναι γιατί η Ελλάδα αποτελεί σήμερα το κύριο πρόβλημα του ευρώ αλλά για να δείξει πως ένας 24χρονος ποιητής που γεννήθηκε και μεγάλωσε στο Νίρτιγκεν, ζούσε ταυτόχρονα σε περισσότερες από μία ευρωπαϊκές χώρες, πως ο εσωτερικός του κόσμος ήταν γεμάτος με εικόνες μιας χώρας (της Ελλάδας) μακρινής και άγνωστης, πως αυτή η χώρα αποτελούσε τμήμα της συνείδησης και της ταυτότητάς του. «Η λογοτεχνία ήταν ανέκαθεν ευρωπαϊκή», γράφει ο Βάλζερ, «η λογοτεχνική πατρίδα μας ήταν πάντα η Ευρώπη». Και παραθέτει ένα ποίημα από τους «Υμνους και τις Ωδές» του Χέλντερλιν για να υπενθυμίσει πως ο εξαιρετικός γερμανός ποιητής έμαθε να γράφει βάσει ελληνικών ασκληπιάδειων στίχων, πως το έργο του βρίθει από Ελλάδα.

«Τι είναι αυτό που με αλυσοδένει σε αυτές τις ευλογημένες αρχαίες ακτές που τις αγαπώ περισσότερο και από την ίδια μου την πατρίδα;» αναρωτιέται ο Χέλντερλιν στους «Πατριωτικούς Υμνους» και ο Βάλζερ συνεχίζει τον συλλογισμό του μιλώντας για έναν άλλο εξαιρετικό ευρωπαίο στοχαστή και «οπαδό του φιλοσόφου Διόνυσου», τον Φρίντριχ Νίτσε. Στο «Ανθρώπινο, πολύ ανθρώπινο» ο Νίτσε αναδεικνύει την «πολιτιστική έννοια της Ευρώπης» η οποία περιλαμβάνει «μονάχα εκείνους τους λαούς ή τμήματα λαών των οποίων το κοινό παρελθόν βασίζεται στην ελληνικότητα, στη ρωμαϊκότητα, στον εβραϊσμό και στον χριστιανισμό». Είτε πρόκειται για ηθική είτε για φιλοσοφία, είτε για μόδα ή για πολιτική είτε για θρησκεία ή τέχνη, ο Νίτσε, υποστηρίζει ο Βάλζερ, την ερμηνεύει πρώτα ως Ευρωπαίος και έπειτα ως Γερμανός.

Επιθυμώντας να αναδείξει τις ισχυρούς πολιτισμικούς δεσμούς που υπάρχουν μεταξύ των λαών της Ευρώπης και οι οποίοι αποτελούν τη βάση πάνω στην οποία οικοδομήθηκε στο παρελθόν η ιδέα, ενώ τώρα εξελίσσεται η πραγματικότητα, της ενωμένης Ευρώπης, ο Βάλζερ κλείνει το άρθρο του υπογραμμίζοντας ότι δεν πρέπει να επιτρέψουμε στη μικροψυχία (η οποία εμφανίζεται ως ανταγωνισμός) να κυριαρχήσει, ότι αυτό που έχει σημασία για την Ευρώπη είναι να συνεχίσει να υπάρχει ως ιδέα, γιατί η Ευρώπη δεν είναι ούτε μια λέσχη εκλεκτών μελών ούτε μια συνομοσπονδία κρατών στην οποία την εξουσία κατέχει μια υπέρτατη Αρχή. «Η σωστή Ευρώπη - καταλήγει ο Βάλζερ - είναι μια κοινότητα μάθησης που βασίζεται στην αυτόβουλη συμμετοχή και στην αυτοδιάθεση».