Πέντε λεπτά με την Ειρήνη Κούτμου*: «Ο Νεύτωνας μάλλον είχε κάποια μορφή νευροδιαφορετικότητας»

Πέντε λεπτά με την Ειρήνη Κούτμου με αφορμή το βιβλίο της «Αϊζάκ Νιούτον - Πάνω στη μηλιά» (εκδ. Ψυχογιός) σε εικονογράφηση Kanellos Cob. Μια  μυθιστορηματική βιογραφία του Νεύτωνα για παιδιά. 

Επιμέλεια: Ελένη Κορόβηλα**

bookpress.gr

Γιατί επιλέξατε να συστήσετε στα παιδιά τον Ισαάκ Νεύτωνα;

Στην εποχή μας τα παιδιά έχουν μια πρώτη επαφή με τις φυσικές επιστήμες ήδη από το νηπιαγωγείο, ενώ στις τελευταίες τάξεις του δημοτικού διδάσκονται κανονικά το μάθημα της φυσικής. Ως εκ τούτου, από πολύ νωρίς στη σχολική τους ζωή θα ακούσουν ονόματα μεγάλων επιστημόνων, όπως αυτό του Νεύτωνα. Μαθαίνουν μάλιστα πως πολλές από τις ανακαλύψεις του ονομάζονται σήμερα νόμοι, πράγμα που σημαίνει πως οι θεωρίες του υπήρξαν ρηξικέλευθες για τη φυσική.

Χωρίς αμφιβολία ο Νεύτωνας υπήρξε μια από τις μεγαλύτερες προσωπικότητες στην ιστορίας της επιστήμης. Μέσα από το βιβλίο μου Άιζακ Νιούτον, πάνω στη μηλιά θέλησα να τον συστήσω στο παιδικό κοινό όχι ως αυθεντία, όπως θα τον γνωρίσουν στο μάθημα της φυσικής, αλλά ως ένα απλό παιδί, έφηβο και νέο, που αναζητούσε τον προορισμό του σε έναν τομέα που ουσιαστικά ακόμα δεν υπήρχε και ως έναν άνθρωπο που κατάφερε να διατηρήσει την πίστη στον εαυτό του, ενώ οι ικανότητές του δεχόταν συχνά ισχυρή αμφισβήτηση.

Με έφερε πιο κοντά του η προσφώνηση αυτή, μόνο ως Άιζακ μπορούσα να τον φανταστώ ως παιδί, οπότε προτίμησα αρκετά αυθόρμητα αυτή την εκδοχή του ονόματός του.

Οπωσδήποτε ο προσωπικός θαυμασμός που τρέφω για τον Νεύτωνα έχοντας σπουδάσει το έργο του, μα και η συμπόνια που ένιωσα για εκείνον, για τις δυσκολίες που βίωσε ως παιδί, διαβάζοντας τη βιογραφία του, μου έδωσαν έμπνευση για το βιβλίο.

Ονομάζετε τον ήρωα της ιστορίας σας Άιζακ Νιούτον, όπως προφέρεται στα αγγλικά. Σε τι εξυπηρετεί αυτή η επιλογή;

Από την πρώτη στιγμή φαντάστηκα τον ήρωά μου με το όνομα Άιζακ Νιούτον όπως είναι στα αγγλικά, στη μητρική του γλώσσα. Με έφερε πιο κοντά του η προσφώνηση αυτή, μόνο ως Άιζακ μπορούσα να τον φανταστώ ως παιδί, οπότε προτίμησα αρκετά αυθόρμητα αυτή την εκδοχή του ονόματός του. Επίσης, με το σκεπτικό ότι το βιβλίο μου είναι μια μυθιστορηματική βιογραφία για παιδιά αναγνώστες, ένιωσα άνετα με την επιλογή μου να διαφοροποιηθώ από τα σχολικά εγχειρίδια, βιβλία και άρθρα, στα οποία θα τον συναντήσει κανείς με την εξελληνισμένη εκδοχή του ονόματός του, ως Ισαάκ Νεύτωνα.

Στη βιβλιογραφία έχει διατυπωθεί από ειδικούς η άποψη ο Νεύτωνας πολύ πιθανόν να είχε κάποια μορφή νευροδιαφορετικότητας.

Τον περιγράφετε μοναχικό, φιλοπερίεργο, ιδιόρρυθμο και διαρκώς σκαρφαλωμένο «πάνω στη μηλιά». Ένα παιδί που, με σημερινά μέτρα και σταθμά, θα λέγαμε ότι χρειάζεται κάποια παρέμβαση για να γίνει «κανονικό». Είναι το βιβλίο σας και μια προτροπή για την αποδοχή των διαφορετικών τρόπων σκέψης;

Στη βιβλιογραφία έχει διατυπωθεί από ειδικούς η άποψη ο Νεύτωνας πολύ πιθανόν να είχε κάποια μορφή νευροδιαφορετικότητας. Παρολ' αυτά σήμερα αμφισβητείται η εγκυρότητα μιας διάγνωσης που χρησιμοποιεί μόνο έμμεσα δεδομένα, χωρίς τη δια ζώσης συζήτηση και εξέταση του ατόμου με ειδικά τεστ.

Δεν είμαι ειδική στο θέμα των διαταραχών του αυτιστικού φάσματος, ωστόσο διαπίστωσα μέσα από τα διαβάσματά μου για το βιβλίο, πως ο Νεύτωνας είχε πολλά στοιχεία που υποδηλώνουν νευροδιαφορετικότητα. Πιθανολογώ πως στην εποχή του φαινόταν στους άλλους αρκετά ιδιόμορφος, όσο ο Άιζακ στο βιβλίο μου. Από παιδί μοναχικός, ανά περιόδους σε ολόκληρη τη ζωή του μελετούσε σχεδόν εμμονικά συγκεκριμένα θέματα, αφήνοντας στην άκρη άλλα ενδιαφέροντα και επιστημονικούς τομείς. Είχε δυσκολία στις κοινωνικές σχέσεις ήταν όμως ιδιαίτερα ευρηματικός και ταλαντούχος, μια μαθηματική διάνοια θα λέγαμε. Υπήρξε αυτοδίδακτος σε πολλά θέματα, παρήγαγε νέα σύνθετη γνώση σε πολλούς τομείς με προσωπική μελέτη και κάνοντας πρωτότυπα πειράματα.

Ο καθένας έχει δικαίωμα να είναι ο εαυτός του, να ακολουθεί το δρόμο που τον κάνει να νιώθει πληρότητα και ευτυχία. Κι αν αυτός ο δρόμος δεν υπάρχει, μπορεί να κινήσει για να τον χαράξει μόνος του από την αρχή, με πείσμα, υπομονή και σκληρή δουλειά κι ας φαίνεται στους άλλους αλλόκοτη η συμπεριφορά του και αντισυμβατικές οι επιλογές του

Μια ειδική «παρέμβαση» με τη σημερινή προσέγγιση, θα τον βοηθούσε πιθανόν σε ζητήματα ψυχοκοινωνικά, ωστόσο δεν θα άλλαζε τον ιδιαίτερο, μοναδικό τρόπο σκέψης του που τον έκανε να παρατηρεί και να κατανοεί τον κόσμο διαφορετικά από κάθε άλλον. Η διαφορετικότητα αυτή, στο κομμάτι των προσωπικών σχέσεων σίγουρα θα είχε δυσκολέψει τον ίδιο, όμως για την ανθρωπότητα υπήρξε ένα ευτύχημα.

Κατά την άποψή μου οι άνθρωποι δεν μπαίνουν σε καλούπια, ούτε θα έπρεπε να αντιμετωπίζονται ως επιτυχόντες ή μη στις προσδοκίες των άλλων. Ο καθένας έχει δικαίωμα να είναι ο εαυτός του, να ακολουθεί το δρόμο που τον κάνει να νιώθει πληρότητα και ευτυχία. Κι αν αυτός ο δρόμος δεν υπάρχει, μπορεί να κινήσει για να τον χαράξει μόνος του από την αρχή, με πείσμα, υπομονή και σκληρή δουλειά κι ας φαίνεται στους άλλους αλλόκοτη η συμπεριφορά του και αντισυμβατικές οι επιλογές του∙ όπως έκανε ο Άιζακ στο βιβλίο, όπως έκανε πραγματικά ο Νεύτωνας.

Ο κάθε διαφορετικός τρόπος σκέψης του ενός είναι πολύτιμος για το κοινωνικό σύνολο, ακριβώς γιατί παρατηρεί τον κόσμο με νέα ματιά. Χωρίς τις τολμηρές διαφορετικές ιδέες, η επιστήμη δεν θα μπορούσε να προχωρήσει και η ανθρωπότητα δεν θα εξελισσόταν σε κανέναν τομέα. Αν αυτό μπορεί να το δείξει η διδασκαλία της φυσικής και η λογοτεχνία στα παιδιά, είναι ευχής έργον. Μακάρι να έχει βάλει ένα λιθαράκι σε αυτή την κατεύθυνση και το δικό μου βιβλίο.

Όχι λοιπόν κάτω, αλλά πάνω σε μια μηλιά ο Άιζακ θα κοιτούσε τη φύση γύρω του, θα δάγκωνε ένα μήλο, θα έβλεπε ένα άλλο να πέφτει.

Ο εικονογράφος Kanellos Cob φιλοτέχνησε το εξώφυλλο του βιβλίου. Κοιτάζοντας το ανάπτυγμα παρατηρούμε ότι έχει κάνει κάτι παραπάνω από μια λέξη προς λέξη απεικόνιση του τίτλου. Πώς συνεργαστήκατε;

Είναι χαρά και τιμή μου η συνεργασία μας με τον Κανέλλο Cob για τα εικαστικά του βιβλίου μου. Συζητήσαμε αρκετά πάνω στην έμπνευση μου για το έργο, για την τρόπον τινά «αντιστροφή» της κλασικής ιστορίας που ακολουθεί τον Νεύτωνα με το μήλο. Λέγεται πως κάποτε, καθώς ο Νεύτωνας καθόταν κάτω από μια μηλιά στον κήπο του πανεπιστημίου του Κέιμπριτζ, του έπεσε ένα μήλο στο κεφάλι και από αυτό εμπνεύστηκε τη θεωρία της βαρύτητας. Εγώ τον φαντάστηκα ως παιδί να κάνει ό,τι κάνουν οι γιοι μου, που τρελαίνονται να σκαρφαλώνουν και να μένουν με τις ώρες πάνω στα δέντρα. Για πολλά παιδιά άλλωστε το σκαρφάλωμα στα δέντρα προσφέρει την ικανοποίηση μιας κατάκτησης, δίνει την αίσθηση της απομόνωσης και την δυνατότητα για παρατήρηση από άλλη οπτική. Όχι λοιπόν κάτω, αλλά πάνω σε μια μηλιά ο Άιζακ θα κοιτούσε τη φύση γύρω του, θα δάγκωνε ένα μήλο, θα έβλεπε ένα άλλο να πέφτει.

Τις σκέψεις αυτές ο Κανέλλος τις μετασχημάτισε μοναδικά στην εικόνα του εξωφύλλου, που ζωντανεύει τον ήρωα και την αγάπη του για τα δέντρα και τη φύση, ενώ ταυτόχρονα εκπέμπει το ενδιαφέρον του για τα φυσικά φαινόμενα. Είναι μια εικόνα με ιδιαίτερα δυναμική σχεδίαση, που καταφέρνει παράλληλα να παρουσιάσει τον σπουδαίο και ιδιοφυή Νεύτωνα ως ένα απλό παιδί, με το οποίο κάθε έφηβος αναγνώστης αυθόρμητα θα νιώσει ότι μπορεί να ταυτιστεί. Στα σκίτσα στο εσωτερικό επίσης, ο Κανέλλος αποτύπωσε πανέμορφα μικρές αλλά χαρακτηριστικές εικόνες της αφήγησης. Πιστεύω πως η συνεργασία μας έδωσε το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα και μια ευδιάκριτη νότα υψηλής αισθητικής στο σύνολο.

Επιστήμη και λογοτεχνία: Πώς συνδυάζονται στη σκέψη σας αυτά τα δύο και πώς μπορούν να συνδυαστούν μέσα στην εκπαίδευση;

Μέσα από τη λογοτεχνία τα παιδιά μπορούν να έρθουν σε επαφή με πλείστα πεδία που σχετίζονται με όλες τις επιστήμες, με τρόπο διαφορετικό από την προσέγγιση των σχολικών εγχειριδίων. Μυθιστορηματικές βιογραφίες επιστημόνων, όπως είναι και το δικό μου βιβλίο, μπορούν να χρησιμοποιηθούν διαθεματικά με τη διδασκαλία της φυσικής, για να τραβήξουν το ενδιαφέρον των παιδιών γύρω από τον άνθρωπο, πριν ή παράλληλα με τη διδασκαλία του μαθήματος που θα τους μάθει τις θεωρίες και τις ανακαλύψεις του-της.

Το εκπαιδευτικό σύστημα στη χώρα μας νομίζω πως χρειάζεται πολύ περισσότερες διαθεματικές προσεγγίσεις γενικότερα.

Οι προσωπικές ιστορίες άλλωστε έχουν πάντα κάτι ιδιαίτερα προσιτό κι ανθρώπινο, πόσο μάλλον όταν οι διηγήσεις αφορούν την παιδική ηλικία. Οι νεαροί αναγνώστες είναι πολύ πιθανό να αναπτύξουν φιλικά αισθήματα για τον ήρωα, να τον συμπονέσουν ή ακόμα σε σημεία να νιώσουν πως ταυτίζονται μαζί του. Έτσι θα θελήσουν να μάθουν περισσότερα για όσα κατάφερε κι ανακάλυψε σε πρακτικό επίπεδο, ενώ θα θυμούνται πιο εύκολα το όνομα και τη διαχρονική αξία του έργου του, ακόμα και χρόνια αφότου τελειώσουν το σχολείο.

Το εκπαιδευτικό σύστημα στη χώρα μας νομίζω πως χρειάζεται πολύ περισσότερες διαθεματικές προσεγγίσεις γενικότερα. Η ιστορία της επιστήμης, όπως παρουσιάζεται μέσα από βιογραφίες επιστημόνων και άλλα ελκυστικά λογοτεχνικά έργα, μπορεί όπως είπαμε να γίνει όχημα για την ίδια τη διδασκαλία των μαθημάτων των θετικών επιστημών, κάνοντας τα παιδιά να την δέχονται με μεγαλύτερο ενδιαφέρον κι ενθουσιασμό.

Παράλληλα, μέσα από τις διηγήσεις για τις ζωές των επιστημόνων, αποδυναμώνεται η γενικότερη εντύπωση που έχουν οι μαθητές για τις αυθεντίες, για το ότι οι σπουδαίοι επιστήμονες υπήρξαν δια βίου παντογνώστες και αιωνίως αλάνθαστοι.

Ο κάθε επιστήμονας ανακαλύπτει ό,τι μπορεί, ανάλογα με τις δυνατότητες που του δίνει η εποχή του, έχοντας να αντιπαλέψει συχνά με παγιωμένες νοοτροπίες. Ο Γαλιλαίος, ο Νεύτωνας, ο Κοπέρνικος και άλλοι «διόρθωσαν» τον Αριστοτέλη, αργότερα ο Αϊνστάιν, τον Νεύτωνα. Αυτό δεν υποτιμά ωστόσο κανέναν τους, αφού στην εποχή τους υπήρξαν όλοι πρωτοπόροι. Έτσι προχωρά και εξελίσσεται η επιστήμη και οι μαθητές αξίζει να έχουν μια ιδέα γύρω από αυτό.

Ο καθένας και η καθεμιά έχει ταλέντα που θα έπρεπε να μπορεί να ανακαλύψει, να δουλέψει και να αναδείξει.

Πιστεύετε ότι κάθε παιδί μπορεί, δυνάμει, μια μέρα να κάνει μια σπουδαία ανακάλυψη; Ποιες είναι οι συνθήκες που απαιτούνται και θα επέτρεπαν σε περισσότερα παιδιά να ανθίσουν;

Η ερώτησή σας αυτή με συγκινεί ιδιαίτερα. Μέσα από τον Άιζακ Νιούτον και από άλλα κείμενα που γράφω (ακόμα ανέκδοτα) προσπαθώ να αναδείξω ακριβώς αυτό. Ότι ο καθένας και η καθεμιά έχει ταλέντα που θα έπρεπε να μπορεί να ανακαλύψει, να δουλέψει και να αναδείξει.

Βλέπω την παιδική ηλικία ως μια μεγάλη ευκαιρία. Είναι η εποχή που δεν έχουν γαντζωθεί ακόμα στον άνθρωπο οι απογοητεύσεις και οι ματαιώσεις της ενήλικης ζωής. Οι προσδοκίες των γονέων, των εκπαιδευτικών, του περίγυρου, η πίεση του συστήματος ωστόσο, καραδοκούν ∙ κι απ' την άλλη το άγχος για την επιβίωση, ενδέχεται να κλείσει δρόμους που ενέχουν το ρίσκο της πρωτοτυπίας. Τα παιδιά όμως δικαιούνται να κάνουν όνειρα και να τα αγκαλιάζουν, να τα πιστεύουν.

Ένα ιδανικό εκπαιδευτικό σύστημα κατά τη γνώμη μου θα ήταν, μεταξύ άλλων, αυτό που θα παρείχε ποικιλία γνώσεων και δεξιοτήτων στους μαθητές, με τη δυνατότητα μαθημάτων επιλογής στα πεδία που τους ενδιαφέρουν περισσότερο.

Παράλληλα με την ενθάρρυνση και την εμπιστοσύνη των γονέων στα ταλέντα του παιδιού τους, σημαντικό ρόλο παίζει φυσικά το εκπαιδευτικό σύστημα, η φιλοσοφία και οι απώτεροι στόχοι του. Ένα ιδανικό εκπαιδευτικό σύστημα κατά τη γνώμη μου θα ήταν, μεταξύ άλλων, αυτό που θα παρείχε ποικιλία γνώσεων και δεξιοτήτων στους μαθητές, με τη δυνατότητα μαθημάτων επιλογής στα πεδία που τους ενδιαφέρουν περισσότερο. Σε αυτή την περίπτωση οι μαθητές θα μπορούσαν να ανθίσουν προς οποιαδήποτε κατεύθυνση και γιατί όχι, ο καθένας και η καθεμιά τους θα μπορούσε μια μέρα να ανακαλύψει ή να δημιουργήσει κάτι σπουδαίο και μοναδικό.

. 

*Η ΕΙΡΗΝΗ ΚΟΥΤΜΟΥ γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Αθήνα, σπούδασε φυσικός και έκανε μεταπτυχιακές σπουδές στη διδασκαλία των φυσικών επιστημών. Η αγάπη της για τη λογοτεχνία και τη συγγραφή την ώθησαν να γράψει δικά της κείμενα για τα παιδιά.
Έργα της έχουν βραβευθεί από τη Γυναικεία Λογοτεχνική Συντροφιά και την Πανελλήνια Ένωση Λογοτεχνών. Ένα από αυτά είναι το ΑΪΖΑΚ ΝΙΟΥΤΟΝ – ΠΑΝΩ ΣΤΗ ΜΗΛΙΑ, το πρώτο της παιδικό βιβλίο που εκδίδεται.
Ως μητέρα τριών αγοριών διαβάζει μαζί τους αμέτρητα παιδικά βιβλία και μοιράζεται τη γνώμη της γι’ αυτά στα μέσα δικτύωσης, στις σελίδες @biblia_gia_ta_paidia στο Instagram, @paidikaibiblio στο Facebook και στο Tik Tok, καθώς και στο βιβλιοφιλικό μπλογκ της paidi-kai-biblio.blogspot.com 

 

** Η ΕΛΕΝΗ ΚΟΡΟΒΗΛΑ είναι δημοσιογράφος