Ζαπατίστας* / 31 χρόνια μετά επιμένουν και αναδιοργανώνονται
Στις αρχές του 2025, ο εθνικοαπελευθερωτικός στρατός των Ζαπατίστας (EZLN) γιόρτασε τα 31 χρόνια από την ένοπλη εξέγερσή του το 1994, με μια σειρά εκδηλώσεων που διεξήχθησαν από τις 28 Δεκεμβρίου 2024 έως την 1η Ιανουαρίου 2025, στο San Cristobal de la casas της Τσιάπας στο Μεξικό.
Στην καρδιά της πολιτικής τους στρατηγικής βρίσκεται πλέον αυτό που ονομάζουν “komon” (común στα ισπανικά) — όρος των αυτόχθονων Μάγια που σημαίνει “το κοινό”, δηλαδή η κοινοτική ζωή και εργασία. Η έννοια αυτή αναδείχθηκε ως απάντηση στις ιστορικές και σύγχρονες μορφές εκμετάλλευσης που αντιμετωπίζει ο ιθαγενικός πληθυσμός.
Στο πλαίσιο της επετείου, ο υποδιοικητής Μοϊσές περιέγραψε τη σημασία του “κοινού” ως θεμέλιο για μια ζωή συλλογική, διαγενεακή και απελευθερωμένη: «Όταν λέμε “κοινό”, μιλάμε για κάτι που είναι δικό μας για πάντα, από λαό σε λαό, μιλάμε για ενότητα». Η συζήτηση για το κοινό συνεχίζεται και στο επόμενο κάλεσμα του EZLN: μεταξύ 13 και 19 Απριλίου 2025 οργανώνεται το “(Rebel y revel)”, ένα παγκόσμιο καλλιτεχνικό και πολιτικό φεστιβάλ στις αυτόνομες ζώνες των Ζαπατίστας, όπως αναφέρει ο διεθνής Τύπος.
Διαβάστε επίσης: Ταξιδεύοντας στην Τσιάπας: Ό,τι κι αν γράψω για τους Ζαπατίστας, βγαίνει λειψό
Ιστορική διαδρομή από τον ημι-δουλοπαροικιακό καθεστώς στον κοινοτισμό
Ο πληθυσμός των αγροτών στην Τσιάπας στις αρχές του 20ού αιώνα υπέφερε από ένα ημι-δουλοπαροικιακό σύστημα, όπου πάνω από το 90% ήταν εξαρτημένοι εργάτες χωρίς γη. Η Μεξικανική Επανάσταση (1910-20) δεν ακούμπησε ουσιαστικά την Τσιάπας, και το αγροτικό ζήτημα παρέμεινε ανεπίλυτο. Ορισμένες μεταρρυθμίσεις, όπως ο Αγροτικός Κώδικας του Λασάρο Κάρντενας (1934), αναγνώρισαν κάποιους εργάτες γης ως δικαιούχους γης, αλλά το σύστημα παρέμεινε άδικο και ευνοούσε την ενσωμάτωση της γης στο ατομικό καθεστώς ιδιοκτησίας.
Οι Ζαπατίστας αναλύουν την πορεία αυτή ως μετάβαση από τη συλλογική καλλιέργεια προς τον ατομικισμό και τη σύγκρουση. «Όταν ο καθένας λέει “αυτό είναι δικό μου”, ξεκινούν οι καυγάδες», σημείωσε χαρακτηριστικά ο Μοϊσές. Η απάντηση σε αυτό είναι η επαναφορά στο “κοινό” – από τη καλλιέργεια μέχρι τη στέγαση – με σκοπό την αποφυγή της διάσπασης.
Η πολιτική συνείδηση των ιθαγενενικών πληθυσμών της Τσιάπας ενισχύθηκε τις δεκαετίες του ’70 και ’80, με επιρροές από τη θεολογία της απελευθέρωσης και τη λαϊκή εκπαίδευση. Σημαντικό ορόσημο υπήρξε το συνέδριο του 1974 για την επέτειο θανάτου του Φραϊ Βαρθολομαίου δε λας Κάσας, όπου 1.400 εκπρόσωποι από περισσότερες από 500 κοινότητες συναντήθηκαν και πολιτικοποιήθηκαν βαθιά.
Από το νεοφιλελευθερισμό στον “εκσυγχρονισμένο” ατομικισμό
Η δεκαετία του ’90 σημαδεύτηκε από τη νεοφιλελεύθερη στροφή του Μεξικού. Η μεταρρύθμιση του Άρθρου 27 του Συντάγματος από τον πρόεδρο Κάρλος Σαλίνας ντε Γκορτάρι (1991) κατήργησε την προστασία της κοινοτικής ιδιοκτησίας, επιτρέποντας την αγορά και πώληση γης. Αυτή η μεταβολή ήταν καθοριστική στην απόφαση του EZLN να εξεγερθεί την 1η Ιανουαρίου 1994.
Ωστόσο, ακόμα και μετά την άνοδο της λεγόμενης “Αριστεράς” του προέδρου Λόπες Ομπραδόρ (2018), δεν υπήρξε ουσιαστική ανατροπή των νεοφιλελεύθερων πολιτικών. Αντίθετα, προγράμματα όπως το “Sembrando Vida” (Σπέρνοντας Ζωή) οδήγησαν σε περαιτέρω κατακερματισμό της γης, επιδοτώντας τους αγρότες για φύτευση δέντρων με σκοπό την πώληση, κάτι που ενίσχυσε την τάση πώλησης της γης και την μετανάστευση.
Πολλοί από τους αγρότες πούλησαν τη γη που είχαν και μετανάστευσαν. Όταν επέστρεψαν, αναγκάστηκαν να δουλεύουν μισθωτοί στη γη που κάποτε τους ανήκε. Κατά τους Ζαπατίστας, αυτή η κατάσταση αντικατοπτρίζει τον παλιό καιρό του “baldío” (του χαμένου, ανεκμετάλλευτου), όπου οι εργάτες δουλεύουν για ψίχουλα στη γη των άλλων.
Το “κοινό” ως πράξη αντίστασης και προετοιμασία για το “μετά”
Σε αυτό το πλαίσιο, οι Ζαπατίστας θέτουν σε εφαρμογή την πολιτική του “komon a’teltik” – δηλαδή του συλλογικού μόχθου. Αυτό δεν είναι απλώς ένα μοντέλο αγροτικής οργάνωσης, αλλά μια βαθιά πολιτική πράξη απελευθέρωσης και οικοδόμησης εναλλακτικής ζωής πέρα από τον καπιταλισμό. Οι Ζαπατίστας, μάλιστα, παραχωρούν γη όχι μόνο στους δικούς τους που έχασαν το δικαίωμα γης, αλλά και σε μη-Ζαπατίστας, ασκώντας μια ανοιχτή, κοινοτική πολιτική.
Στόχος είναι η ανασυγκρότηση της κοινότητας και της αυτάρκειας ενόψει ενός πιθανού οικονομικού και πολιτικού “κραχ”. Το “κοινό” των Ζαπατίστας δεν είναι νοσταλγία, αλλά πρόβλεψη και προετοιμασία για το “μετά” – για τη ζωή πέρα από τον καπιταλιστικό ατομικισμό, τη φτώχεια και τη μετανάστευση.
Νέο κάλεσμα
Με το βλέμμα στο μέλλον λοιπόν, οι Ζαπατίστας διοργανώνουν ένα νέο διεθνές κάλεσμα για τον Απρίλιο του 2025: το φεστιβάλ «Επανάσταση και γλέντι: Τέχνη, εξέγερση και αντίσταση την επόμενη μέρα». Εκεί, καλλιτέχνες, ακτιβιστές και συλλογικότητες από όλο τον κόσμο θα συναντηθούν σε τρεις ζαπατιστικές κοινότητες για να σκεφτούν και να δημιουργήσουν μαζί, γύρω από τη δυνατότητα ζωής μετά τον καπιταλισμό.
Το πρόταγμα του «κοινού» δεν είναι μόνο μια στρατηγική επιβίωσης. Είναι ένα κάλεσμα σε ένα διαφορετικό τρόπο ζωής, όπου η γη δεν είναι εμπόρευμα, αλλά βάση της κοινοτικής ύπαρξης. Είναι μια πολιτική της απελευθέρωσης, απέναντι στη μοιρολατρία της αγοράς, της μετανάστευσης και της βίας. Είναι το όραμα των Ζαπατίστας για τον «επόμενο κόσμο» — έναν κόσμο που γεννιέται ήδη «στη σιωπή των κοινοτήτων, στους σπόρους της αντίστασης».
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου