Όμορφο σαν Ghibli*, άψυχο σαν server
Έχει πέσει το ίντερνετ. Από Ghibli. Social media feeds, group chats, AI πλατφόρμες – όλα βουτηγμένα σε ένα απαλό φιλτράκι τύπου Studio Ghibli. Η υπερπαραγωγή των εικόνων Ghibli style έχει ξεπεράσει το επίπεδο του trend και μαζί του φέρνει ένα ντόμινο από ερωτήματα για την τέχνη, τα memes, τα copyrights, το AI. Κάπως έτσι ξεκινάει (ή μάλλον συνεχίζεται) η κουβέντα.
Ηθική σκοπιά
Η ερώτηση που πρέπει να τεθεί είναι: Πώς εκπαιδεύτηκε το AI; Πήρε άδεια; Προφανώς όχι. Έχει δώσει τη συγκατάθεσή του το Studio Ghibli; Όχι. Πληρώνεται από την αναπαραγωγή του ύφους του; Και πάλι, όχι.
Το ChatGPT «καταλαβαίνει» τον όρο «Studio Ghibli» ως στιλ – και αυτό είναι πρόβλημα. Χωρίς καμία άδεια και χωρίς κανένα πλαίσιο, χρησιμοποιείται δουλειά που υπόκειται σε πνευματικά δικαιώματα. Ο ίδιος ο καλλιτέχνης θεωρεί ότι «το AI είναι προσβολή για την ίδια τη ζωή» – και αυτό είναι αρκετό για να σταματήσει το εν λόγω trend, ακόμα κι αν δεν είχε σκοπό να γελοιοποιήσει το δημιουργό.
Κινδυνεύει όμως η τέχνη συνολικά; Είναι τέχνη τα memes;
Ορισμοί για την τέχνη υπάρχουν αμέτρητοι. Για τους σκοπούς του επιχειρήματός μας, ας συμφωνήσουμε ότι είναι η διαδικασία και το αποτέλεσμα της έκφρασης ενός ατόμου, που μπορεί να προκαλέσει συναισθήματα και να επικοινωνήσει με κάποιον άλλο. Είναι μια μορφή επικοινωνίας, ένας κώδικας.
Τα memes είναι ιδέες, εικόνες, αστεία ή τάσεις που διαδίδονται από άνθρωπο σε άνθρωπο –συνήθως μέσω του ίντερνετ– και εκφράζουν κάτι που νιώθουμε, σκεφτόμαστε ή ζούμε συλλογικά. Είναι ένα είδος μαζικής κουλτούρας.
Παρά το ελαφρύ τους ύφος, τα memes είναι μια μορφή λαϊκής, εκδημοκρατισμένης τέχνης. Το καθένα, με τα περιορισμένα μέσα που διαθέτει, «πατώντας στις πλάτες γιγάντων», προσπαθεί να εκφραστεί και να επικοινωνήσει. Αν το δούμε υπό αυτό το πρίσμα, η τέχνη όχι μόνο δεν απειλείται, αλλά εμπλουτίζεται.
Ωστόσο, η τέχνη δεν μπορεί πλέον να κρίνεται μόνο με βάση την τεχνική αρτιότητα ή την καθαρότητα της έκφρασης. Είναι, κυρίως, φορέας νοήματος. Το έργο τέχνης είναι ένα αντικείμενο που ενσωματώνει ένα νόημα.
Η εμφάνιση της φωτογραφίας έκανε τη μίμηση της πραγματικότητας από τη σκοπιά της ρεαλιστικής/τεχνικής ακρίβειας σχεδόν περιττή. Έτσι, σήμερα, η αναπαράσταση από μόνη της δεν αρκεί. Αυτό που κάνει τον Miyazaki σπουδαίο είναι ότι, μέσα από την αναπαράσταση, μεταφέρει ένα ολόκληρο πλαίσιο αξιών, συναισθημάτων και συμβόλων – τόσο συνειδητά όσο και υποσυνείδητα.
Όταν η εικόνα μένει μόνο στο διακοσμητικό επίπεδο, δηλαδή στην ghiblοποίηση φωτογραφιών εκατομμυρίων ατόμων, χάνει το βάθος της. Μπορούμε να πούμε πως και η επανερμηνεία ή η χρήση αυτών των συμβόλων με στόχο την αισθητική απόλαυση ή το εμπορικό κέρδος είναι τέχνη;
Μετριέται η αξία σε εργατοώρες;
Πολλ@ επικρίνουν την τεχνητή νοημοσύνη επειδή παράγει αποτελέσματα μέσα σε δευτερόλεπτα. Αλλά μετριέται με αυτό τον τρόπο η τέχνη;
Όταν ο Cartier-Bresson απαθανάτισε τις Καρυάτιδες στην οδό Ασωμάτων, χρειάστηκε μόνο ένα κλικ. Αν αυτή η εικόνα αποτυπωνόταν ζωγραφικά με φωτορεαλιστική τεχνική, ίσως να απαιτούσε μήνες δουλειάς. Κι όμως, και τα δύο είναι τέχνη – το μέσο αλλάζει, όχι η αξία.
Σε πόσα επαγγέλματα ακούμε το γνωστό «πέντε λεπτά δουλειά είναι» αγνοώντας τα χρόνια εμπειρίας και σπουδών που χρειάζονται για να γίνει «εύκολο»; Το ίδιο ισχύει κι εδώ. Ο χρόνος και ο κόπος δεν είναι δείκτες αξίας. Αντίθετα, η παραγωγή μεγάλης αξίας με λιγότερο κόπο είναι, όπως είχαμε γράψει και στο προηγούμενο άρθρο, ζητούμενο – και προϋπόθεση για την οικονομική απελευθέρωση.
Η αγιογραφία είναι τέχνη, αλλά τέχνη είναι και ο Σουπρεματισμός. Ο Malevich πιθανώς χρειάστηκε λίγα λεπτά για να ζωγραφίσει το «Μαύρο Τετράγωνο». Το ίδιο και ο Miró, ο Lissitzky – η απλότητα εξυπηρετούσε το βάθος.
Ας μην ξεχνάμε ότι το AI δεν είναι μαγικό ή θεόσταλτο. Εκπαιδεύεται και οι αλγόριθμοί του γράφονται από ανθρώπους (ή από άλλα AI, επίσης προϊόν ανθρώπινης εργασίας). Η εκπαίδευσή του είναι μια επίπονη, εξειδικευμένη διαδικασία – ίσως πιο χρονοβόρα από το να μάθει κάποιος εικονογράφηση από την αρχή. Οπότε τέτοιες συγκρίσεις αποπροσανατολίζουν τη συζήτηση, αντί να την εμπλουτίζουν.
Η τέχνη του μετρίου
Το AI μοντέλο εκπαιδεύεται από τα πάντα, με όλες τις αναφορές. Αναπαράγει την «κοινή λογική» – αυτή που κανείς δεν έχει, και που δεν είναι καθόλου κοινή. Δημιουργεί τέχνη του προφανούς: λειτουργική, η οποία μπορεί να είναι πρακτική, αλλά ταυτόχρονα δεν διαφέρει από το συρμό. Δεν μπορεί να ξεφύγει από στεγανά, να φέρει νέα ρεύματα ή να γεννήσει κάτι πραγματικά καινούργιο με απλές εντολές. Γιατί αναπαράγει αυτό που αρέσει σε όλους, με το μοναδικό συναίσθημα που αναδύεται να είναι ένα: η πλήξη.
Στον αντίποδα, όσο περισσότερο εμπλέκεται ο ανθρώπινος συναισθηματισμός, η διάδραση προσωπικών στοιχείων στην παραγωγή του αποτελέσματος, δηλαδή όσο το AI λειτουργεί ως εργαλείο και όχι ως δημιουργός, τόσο περισσότερο μπορούμε να μιλάμε για τέχνη.
Κι αν…
Κι αν το AI, με την εύκολη αναπαραγωγή αισθητικά «όμορφων» εικόνων σε τόσο μεγάλη κλίμακα, μας οδηγήσει τελικά στο να εκτιμήσουμε ξανά το ατελές, το ουσιώδες, το γεμάτο νόημα έργο;
ΠΟΙΟΣ ΕΙΝΑΙ Ο ΧΑΓΙΑΟ ΜΙΓΙΑΖΑΚΙ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου