ΟΙ ΚΑΚΟΙ ΟΔΗΓΟΙ

Με οδηγό τα ένστικτα 

και όπλο το θυμικό

Tης Τασουλας Καραϊσκακη

H Καθημερινή,19/10/2012

Ολο και πιο συχνά ο διεθνής Τύπος αφιερώνει χώρο στην άνοδο και τις πρακτικές της Χρυσής Αυγής. Φιλόπτωχες δράσεις μόνο για Ελληνες και αύξηση οπαδών σε γειτονιές και σχολεία, επιθέσεις σε μετανάστες, συμπλοκές με αναρχικούς, πολεμικό κλίμα με δάδες, ασπίδες και ακόντια σε συγκεντρώσεις των μελών της, ηχηρές διαμαρτυρίες μετ’ απειλών και ύβρεων, όπως έξω από το «Χυτήριο» για την παράσταση «Corpus Christi», και άλλα πολλά. Ποικίλα σχόλια προκάλεσε πρόσφατο ρεπορτάζ του BBC, στο οποίο ο βουλευτής της Χρυσής Αυγής Ηλ. Παναγιώταρος εμφανίζεται να μιλάει για ένα είδος εμφυλίου πολέμου στη χώρα, καθορίζοντας και τα στρατόπεδα: από τη μια «οι εθνικιστές, οι Ελληνες που θέλουν τη χώρα όπως ήταν», από την άλλη «οι παράνομοι μετανάστες, οι αναρχικοί, όσοι έχουν κατ’ επανάληψη καταστρέψει την Αθήνα». Στο μεταξύ πυκνώνει η δημόσια συζήτηση για τις πολιτικοκοινωνικές ρίζες του φαινομένου. Τον γύρο του Ιντερνετ έκανε τις τελευταίες ημέρες άρθρο με πολλά «αναγνωρίσιμα» σημεία στις θέσεις του Ερικ Χόμπσμπαουμ για τον φασισμό. Με λίγα λόγια έλεγε ο γνωστός ιστορικός ότι το Γ΄ Ράιχ στήριξε την άνοδό του στην αντισυστημική φρασεολογία του. Βασίστηκε στο θυμικό των λαϊκών στρωμάτων, παραμερίζοντας τη λογική και δίνοντας προτεραιότητα στα ένστικτα. Ισχυροποιήθηκε με την κινητοποίηση των μαζών, σε περίοδο που αυτές ζούσαν τις συνέπειες μιας μεγάλης οικονομικής κρίσης (’29), αλλά και την κατάρρευση αξιών και θεσμών. Οταν το πολιτικό σύστημα εμφανίζεται ανίκανο να διασφαλίσει την ευημερία, παύουν να επικρατούν ο συμβιβασμός και η συναίνεση, και ο κοινωνικός ιστός διαρρηγνύεται. Ειρμό σκέψεων, που βρίσκουμε και σε άλλους σύγχρονους ιστορικούς, Ρόμπερτ Πάξτον, Μαρκ Μαζάουερ, Στέφαν Μαρκς κ.ά.

Οι εκπρόσωποι του φασισμού, διατυπώνεται στην ευρύτατη διεθνή βιβλιογραφία, κέρδισαν την υποστήριξη εκατομμυρίων όχι μέσω της πειθούς των ιδεών, του διαλόγου, των πολιτικών επιχειρημάτων τους, αλλά εκμεταλλευόμενοι την ανασφάλεια, την πολύπλευρη σύγχυση και τον πανικό που χαρακτηρίζει μεγάλη μερίδα των μικρομεσαίων στρωμάτων σε περίοδο ύφεσης, εξηγούν. Ανάλυση, που νεότεροι ιστορικοί αμφισβητούν αναφέροντας παραδείγματα χωρών διαφορετικού κοινωνικοοικονομικού προφίλ (Νορβηγία, Ολλανδία, Ελλάδα) όπου όμως παρατηρείται παρόμοια άνοδος ακροδεξιών ρευμάτων. Η απόρριψη των ορθολογικών δημοκρατικών κομμάτων δεν συνδέεται με την οικονομική κρίση, λένε. Είναι περισσότερο αποτέλεσμα φοβιών που έχουν να κάνουν με την εθνική ταυτότητα, την κουλτούρα, τον τρόπο ζωής.

Εναν διαφορετικό προβληματισμό για τις σύγχρονες κοινωνίες σε κρίση, πάντως, κατέθεσε ο Ερικ Χόμπσμπαουμ στην τελευταία του συνέντευξη στο BBC. Πρόκειται για αντιδράσεις, είπε, σε κοινωνίες που έχουν αποηθικοποιηθεί, που δεν ξέρουν τι τους συμβαίνει. «Το γεγονός ότι ένας μεγάλος αριθμός ανθρώπων χάνει τις αξίες του γιατί βρίσκεται σε κατάσταση πλήρους απραξίας», τόνισε, «είναι σημαντικότερο από το προσωρινό φαινόμενο της ανεργίας. Εκεί βρίσκεται ο πραγματικός κίνδυνος».