ΔΕΣΜΟΙ ΜΑΦΙΑΣ

Πώς βαφτίζεται

ανάπτυξη η οπισθοδρόμηση

Της Μαριας Kατσουνακη

Η Καθημερινή, 22/1/2012

Στην ταινία «Τα χέρια πάνω από την πόλη» ο Φραντσέσκο Ρόσι καταγγέλλει την εργολαβική κερδοσκοπία στην Ιταλία της δεκαετίας του 1960, χρησιμοποιώντας ως παράδειγμα τη Νάπολη. Ομως το όνομα της πόλης λίγο τον ενδιαφέρει – ακούγεται εξάλλου μετά παρέλευση αρκετής ώρας στην ταινία. Ο σκηνοθέτης ενδιαφέρεται για τη συστηματική καταστροφή του τόπου με τη συνεργασία κεφαλαίου, πολιτικών, οργανωμένου εγκλήματος και μικροεπενδυτών. Θέλει να μιλήσει για τις παράλληλες («σκοτεινές» τις αποκαλούσαν τότε) δυνάμεις που δρουν και οδηγούν στην απομυθοποίηση της οικονομικής ανάκαμψης της μητρόπολης, καθώς η ανεξέλεγκτη ανοικοδόμηση αδιαφορεί για την τύχη των ανθρώπων και του φυσικού περιβάλλοντος. Η ταινία θα μπορούσε να είναι και το χρονικό των οικιστικών παρεμβάσεων στη Νάπολη που αποτυπώνονται στην άναρχη και τυχοδιωκτικά σχεδιασμένη επέκτασή της.


Η υπόθεση με τη δράση των τεσσάρων πολυμελών εγκληματικών οργανώσεων στη Θεσσαλονίκη, εκ πρώτης όψεως, δεν έχει τίποτα κοινό με την ταινία. Οι 53 συλληφθέντες για τοκογλυφία, εκβίαση, απάτη, δεν συναντώνται πουθενά με τον αδίστακτο εργολάβο και δημοτικό σύμβουλο Εντοάρντο Νοτόλα (που υποδυόταν ο Ροντ Στάιγκερ). Αλλες εποχές, άλλα ήθη, διαφορετικοί στόχοι. Εκτός και αν θεωρήσουμε ότι το ασύμπτωτο των δύο ιστοριών θα μπορούσε να συγκλίνει στο γενικόλογο περί μεγέθους της διαφθοράς και παράνομου πλουτισμού. Υπάρχει όμως και ένα πιο εντοπισμένο σημείο συνάντησης: πώς η διαφθορά λειτουργεί απομυθοποιητικά για την ίδια την πόλη, παρεμποδίζοντας (αν όχι καταστρέφοντας) τις υγιείς δυνάμεις ανάπτυξης, συντηρώντας τη νοσηρή υποταγή στη βρώμικη συναλλαγή και τα ηγεμονικά πρότυπα της απάτης και της μαφιόζικης διαπλοκής. Αθροιστικά: πώς βαφτίζεται ανάπτυξη η οπισθοδρόμηση.


Εγκέφαλος του κυκλώματος, σύμφωνα με τις ενδείξεις, είναι μεγαλοεπιχειρηματίας, ιδιοκτήτης νυχτερινών κέντρων και εταιρειών real estate, που φλέρταρε επίμονα με την πολιτική εξουσία. Τον πλαισιώνουν στελέχη τραπεζών, δικηγόροι, εκπρόσωποι ΜΜΕ, εφοριακοί, αστυνομικοί, παράγοντες του ποδοσφαίρου. Η κοινωνική εκπροσώπηση είναι πράγματι εντυπωσιακή.


Εις βάρος τους ο εισαγγελέας άσκησε ποινικές διώξεις, κατά περίπτωση, για σύσταση εγκληματικής οργάνωσης, τοκογλυφία κατ’ επάγγελμα και κατ’ εξακολούθηση, εκβίαση κατ’ εξακολούθηση, νομιμοποίηση εσόδων από παράνομες δραστηριότητες, κατάχρηση εξουσίας (αφορά ανώτερο στέλεχος του ΣΔΟΕ), αρπαγή και οπλοκατοχή. Η δικογραφία αριθμεί 15.000 σελίδες ανάμεσα στις οποίες και απομαγνητοφωνημένες τηλεφωνικές συνδιαλέξεις... Στις συνέπειες της δράσης τους αποδίδεται η αυτοκτονία 45χρονου επιχειρηματία της Θεσσαλονίκης τον περασμένο Ιούνιο...


Και βέβαια οι 53 που συνελήφθησαν δεν λειτουργούσαν αποκομμένα από το κοινωνικό σύνολο. Απομονωμένοι μέσα σε κάποια φυλή ή γιάφκα. Συνδιαλέγονταν, συναναστρέφονταν, έρχονταν σε επαφή, προφανώς «υποστηρίζονταν» και από πολλούς άλλους. Χωρίς αμοιβαίες εξυπηρετήσεις, εξάλλου, δεν είναι δυνατόν να κινηθεί και να αποδώσει ένας παρόμοιος μηχανισμός.

Συνέπεσε, στην ειδησεογραφία των ημερών, και ένα ακόμη περιστατικό: άγνωστοι κατέστρεψαν αμπελώνα περίπου επτά στρεμμάτων της οικογένειας του δημάρχου Θεσσαλονίκης Γιάννη Μπουτάρη στη Φλώρινα. Περισσότερα από 2.000 κλήματα της ποικιλίας «Chardonnay» κόπηκαν λίγα εκατοστά πάνω από τη ρίζα. Οι φήμες που κυκλοφορούν ότι η πυγμή, η επιμονή και η ισχυρή θέληση που έχει επιδείξει ο δήμαρχος για τον παροπλισμό πάσης φύσεως κυκλωμάτων της πόλης, θα μπορούσαν να αποτελούν κίνητρο για τους δράστες, δεν είναι αβάσιμες. Ας μη μείνουμε, όμως, σε υποθέσεις που αργά ή γρήγορα θα διαλευκανθούν από τις Αρχές. Η πράξη αυτή καθαυτή δηλώνει βαρβαρότητα. Απευθείας βολή στην περιουσία ενός ανθρώπου όχι ίσως τόσο την οικονομική αλλά την ψυχική. Στους δεσμούς του με τη γη και με τους αμπελώνες. Και για τούτο είναι ωμή.

Η ανάγνωση των δύο γεγονότων (της μαφίας και του αμπελώνα) δεν είναι κοινή. Ούτε μετατοπίζει το πρόβλημα και τις ευθύνες από το κράτος των Αθηνών, που εκτρέφει δεκαετίες τώρα τα δίδυμα υδροκέφαλα «παραοικονομία και παρακράτος», χωρίς να επενδύει σε έργα πνοής τα οποία δίνουν εκτός από υπερηφάνεια και αυτοεκτίμηση στους κατοίκους και τη δυνατότητα επιλογών. Με τα χρόνια το πλέγμα εξουσιών λεπταίνει, σε σημείο εξαφάνισης, τη διαχωριστική γραμμή μεταξύ νομιμότητας και παρανομίας, αφήνοντας τη διαχείριση ζωτικών κοινωνικών ζητημάτων στα χέρια «εγκληματικών οργανώσεων». Oσο και να εξαρθρώνονται, η ζημιά έχει γίνει και χρειάζεται πολύς, πάρα πολύς χρόνος για να αποκατασταθεί.

Η διάχυση της παρανομίας σε όλον τον κοινωνικό ιστό δεν προκαλεί μόνο εθισμό, αλλά οργανώνει και την καθημερινότητα των ανθρώπων γύρω από αυτήν. Κατασκευάζει πρότυπα (πιο επικίνδυνα από Ζορό καρικατούρες) εξομοιώνοντας τη βία με την κατάκτηση του στόχου και το αίσθημα της αδυναμίας με την ήττα και -γιατί όχι; - τον αυτοχειριασμό. Η ζωή φτωχαίνει και αφυδατώνεται. Η απειλή του θανάτου (και η καταστροφή του αμπελώνα θάνατος είναι), κυριολεκτική ή μεταφορική, οδηγεί στο ίδιο συμπέρασμα: ότι «όλα επιτρέπονται».