Αφιέρωμα: 21 Απριλίου 1967 – 21 Απριλίου 2011 … Ο Αγώνας της Μνήμης Ενάντια στη Λήθη Συνεχίζεται!
ΑΠΡΙΛΙΟΣ 1967 – ΙΟΥΛΙΟΣ 1974:
ΤΑ «ΠΕΤΡΙΝΑ ΧΡΟΝΙΑ» ΤΗΣ ΧΟΥΝΤΑΣ
Η επίσημη εκδοχή της ιστορίας θεωρεί την επτάχρονη τυραννία ως «θλιβερή παρένθεση που έκλεισε οριστικά και αμετάκλητα». Δεν είναι όμως αυτή η αλήθεια. Η δικτατορία δεν ήταν «κεραυνός εν αιθρία» ή απλώς «η ανταρσία μιας ομάδας επίορκων αξιωματικών». Αντίθετα, το καθεστώς των νικητών του εμφυλίου πολέμου (Παλάτι-Στρατός) ζέσταινε στον κόρφο του το «αυγό του φιδιού» και λειτούργησε, τελικά, ως εκκολαπτική μηχανή της Χούντας. Μάλιστα το Σύνταγμα του 1952 προέβλεπε την επιβολή «καταστάσεως πολιορκίας», δηλ. δικτατορίας με κοινοβουλευτικό μανδύα (!). Έτσι, «μετά τα Ιουλιανά του 1965, ο διάχυτος φόβος των κυρίαρχων τάξεων τις έκανε αντικειμενικά πρόθυμες να αποδεχτούν την αντικατάσταση του κοινοβουλευτικού καθεστώτος από ένα καθεστώς έκτακτης ανάγκης», έγραψε ο Αριστόβουλος Μάνεσης.
Το «πράσινο φως» για το πραξικόπημα άναψε στην Ουάσιγκτον το Φλεβάρη του 1967, καθώς η χώρα μας αποτέλεσε «έπαλξη» του Ψυχρού Πολέμου», προγεφύρωμα στρατηγικής σημασίας για τον έλεγχο των πετρελαίων της Μ. Ανατολής και την καταστολή των αντιιμπεριαλιστικών αραβικών κινημάτων. Οι ΗΠΑ δεν τήρησαν απλώς «μια στάση ανοχής προς τους δικτάτορες», όπως προκλητικά εξακολουθεί να γράφει το βιβλίο Ιστορίας της Γ΄ Λυκείου(!), αλλά επέβαλαν-στήριξαν με κάθε τρόπο την επιβίωση του τυραννικού καθεστώτος.
Η δικτατορία ποτέ δεν κατάφερε να αποκτήσει λαϊκή βάση, γιατί ήταν ένα βάρβαρο, καταπιεστικό καθεστώς, που δολοφόνησε, βασάνισε, έκλεισε στις φυλακές και τα ξερονήσια δεκάδες χιλιάδες δημοκρατικούς πολίτες.
Η Θεσσαλονίκη συνέβαλε σημαντικά στον αγώνα κατά της Χούντας και πλήρωσε βαρύ τίμημα: τρεις δολοφονημένοι, το στέλεχος των «Λαμπράκηδων» Γιάννης Χαλκίδης, ο βουλευτής της ΕΔΑ Γιώργης Τσαρουχάς, ο αγωνιστής Βασίλης Μπεκροδημήτρης, χιλιάδες οι «προληπτικώς εκτοπισμένοι» στα ξερονήσια. Πάνω από 100 οι καταδικασμένοι σε βαριές ποινές-12 σε ισόβια κάθειρξη-για τη συμμετοχή τους στις αντιδικτατορικές οργανώσεις: ΠΑΜ, Ρήγας Φερραίος, Αντι-ΕΦΕΕ, ΚΚΕ-ΚΝΕ, Δημοκρατική Άμυνα, Σπουδαστική – Λαϊκή Πάλη, ΟΜΛΕ, ΠΑΚ, ΕΚΚΕ-ΑΑΣΠΕ, Κίνημα 29ης Μαΐου, κ.ά.
Όταν άρχισε να στερεύει ο «Πακτωλός» των αμερικάνικων δολαρίων, εξαιτίας της διεθνούς οικονομικής κρίσης το 1971, η Χούντα, για να διατηρήσει την αρπάγη της στην εξουσία, αποπειράθηκε να μεταμφιεστεί, να «πολιτικοποιηθεί» με τη δοτή κυβέρνηση Μαρκεζίνη. Ήδη, όμως, είχε αρχίσει η ανοιχτή αμφισβήτησή της με την κατάληψη της Νομικής το Φλεβάρη του 1973. Εκεί όπου είχαν «σκάψει» οι αντιδικτατορικές οργανώσεις βλάστησε ένα ανατρεπτικό νεολαιίστικο κίνημα που ενσωμάτωνε τις καλύτερες αγωνιστικές παραδόσεις του λαού μας και εμπνεόταν από το διεθνές κίνημα αμφισβήτησης των νέων, όπως ο Μάης του’68. Ήταν η γενιά της εξέγερσης του Πολυτεχνείου. Πνίγοντας στο αίμα την εξέγερση, η Χούντα δεν απέφυγε το μοιραίο. Αντίθετα επιτάχυνε την πτώση της με την πραξικοπηματική ανατροπή του προέδρου Μακάριου, που οδήγησε στη στρατιωτική κατοχή-διχοτόμηση της Κύπρου.
Το κενό εξουσίας που προέκυψε με την πτώση της Χούντας, καλύφθηκε με μια παρασκηνιακή συμφωνία των ΝΑΤΟικών ηγετικών κύκλων με τις συντηρητικές πολιτικές δυνάμεις της χώρας-σε αντίθεση προς τη λαϊκή απαίτηση για ριζικές πολιτικές και κοινωνικές αλλαγές. Ακόμα και η λεγόμενη «αποχουντοποίηση» άφησε στο απυρόβλητο πολλούς από τους υπηρέτες της Χούντας, που με απύθμενο θράσος εμφανίζονται σήμερα ως «τιμητές» και ενοχοποιούν για τα σημερινά δεινά του τόπου τη «γενιά του Πολυτεχνείου»! Έτσι, όχι μόνο δεν «έδωσαν τη Χούντα στο λαό», αλλά και μετέτρεψαν το διαρκές έγκλημά της σε «στιγμιαίο»! Γι’ αυτό και οι υπό κατεδάφιση σήμερα μεταδικτατορικές δημοκρατικές–κοινωνικές κατακτήσεις δεν είναι «παραχωρήσεις» των κυβερνήσεων της «μεταπολίτευσης» αλλά καρπός σκληρών κοινωνικών αγώνων.
Αν «ο αγώνας της μνήμης εναντίον της λήθης δεν είναι παρά ο αγώνας της ελευθερίας εναντίον της τυραννίας», τότε οποιαδήποτε αναφορά στην εξέγερση του Πολυτεχνείου και τον Αντιδικτατορικό Αγώνα αποκτά νόημα στο βαθμό που αναδεικνύει την αντίσταση, την αγωνιστική-συνειδητή στάση ζωής, σε κινητήρια δύναμη της Ιστορίας.
ΟΙ ΠΟΛΙΤΙΚΟΙ ΚΡΑΤΟΥΜΕΝΟΙ ΤΗΣ ΧΟΥΝΤΑΣ
Θεσσαλονίκη, Απρίλιος 2011
Απόσπασμα από μαρτυρία της Γεωργίας Σαρηγιαννίδου στην εκδήλωση της ΕΔΙΑ Κ.- Δ. Μακεδονίας 1940-’74, «Οι γυναίκες στον αντιδικτατορικό αγώνα» 2/4/2006, στο 2ο Γυμνάσιο Συκεών
…Επιτέλους τον Οκτώβριο (1968) μου είπαν ότι κατηγορούμαι για «απόπειρα ανατροπής της καθεστηκυίας τάξης και ανατροπή του πολιτεύματος», γι’ αυτό θα περνούσα το Έκτακτο Στρατοδικείο.
Μεταγωγή στο Τμήμα Μεταγωγών. Εκεί πια ήταν το τέλειο μπουντρούμι, ημιυπόγειο, βρόμικο, χωρίς παράθυρα, ένα ξύλινο πάτωμα γεμάτο τρύπες και τα ποντίκια να έχουν πάρτι κάθε βράδυ. Προσπάθεια να έχει κανείς κάτι από τα αυτονόητα. Λίγο ζεστό νερό για την προσωπική του καθαριότητα, ένα βιβλίο να διαβάζει. Ήταν ένας κρύος και δύσκολος χειμώνας. Αλλά για μένα τότε, στα 21 μου, η πιο δύσκολη κατάσταση ήταν η διαχείριση της βραχύβιας αλλά συχνής συγκατοίκησης με τις γυναίκες του κοινού Ποινικού Δικαίου, ως επί το πλείστον ιερόδουλες. Ένα μεγάλο κεφάλαιο εμπειριών, ενός άλλου κόσμου…Οι «συγκάτοικοι» όμως του διπλανού κελιού, ο αείμνηστος Παύλος Ζάννας, ο Στέλιος ο Νέστωρ, οι έξι της «Δημοκρατικής Άμυνας», τα Σαββατόβραδα τραγουδούσαν και με καλούσαν με χτύπους στο τοίχο να πάμε παρέα στην ταβέρνα…
Όταν η μητέρα κάποια φορά απαίτησε από τη Στρατιωτική Διοίκηση να με δει γιατρός στο Μεταγωγών, δέχτηκε την απάντηση: «Γιατρός! Να ψοφήσει τέτοια που είναι, με τα μυαλά που έχει!». «Τι είναι;», αντέτεινε η μητέρα μου, «Μήπως τη μαζέψατε από τους δρόμους; Από το σπίτι μας την πήρατε.». «Να παρακαλούσες να τη μαζεύανε από τους δρόμους…», της είπανε. «Τότε ίσως θα μπορούσες να τη συμμαζέψεις, ενώ τώρα εκεί που έμπλεξε δε θα ξεμπερδέψει ποτέ».
Γεωργία Σαρηγιαννίδου-Παπαδοπούλου
[1] ΓΕΩΡΓΙΑ ΣΑΡΗΓΙΑΝΝΙΔΟΥ-ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ :Γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη το 1946. Απόφοιτος του Αγγλικού Τμήματος της Φιλοσοφικής Σχολής του Α.Π.Θ. Μετά τη δικτατορία δραστηριοποιήθηκε στην Αριστερά και το Γυναικείο Κίνημα. Εργάζεται στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση ως δασκάλα της αγγλικής γλώσσας. Έχει δύο παιδιά, τη Μαρία και το Σωκράτη.
Τάσος Δαρβέρης: Μια Ιστορία της Νύχτας 1967-1974
Εθνικισμός και λαϊκισμός στην ιδεολογία της Χούντας
Μηταφίδης Τριαντάφυλλος
ΚΥΡΙΑΚΑΤΙΚΗ ΑΥΓΗ, 16-4-06)
«Και εχρειάσθη η 21η Απριλίου δια να μη απωλεσθή η νίκη του Γράμμου» («Νέα Ελλάς», Ιούλιος 1967, σ. 14)
«Δεν θα υπάρξη μπουρλοτιέρης κομμουνιστής, όταν δεν ημπορή να παρασύρη ως σειρήνα τον πένητα και νήστιν εργάτην». (Γ. Παπαδόπουλος, «Το πιστεύω μας», τόμος Β΄ , Αθήνα 1968, σ. 38)[i]
Στα δυο αυτά χαρακτηριστικά αποσπάσματα παρουσιάζονται ανάγλυφα η-σύμφωνα με τη Χούντα-αιτία του πραξικοπήματος, η αποτροπή της υποτιθέμενης «κομμουνιστικής απειλής», και ο πατερναλιστικός λαϊκισμός των συνταγματαρχών.
Στην προσπάθειά της η Χούντα να δικαιολογήσει και να παρατείνει το βάρβαρο καθεστώς της, βαφτίστηκε «Απριλιανή Επανάστασις, προϊόν ιστορικής αναγκαιότητος», που απαιτούσε την «αναδιαπαιδαγώγησιν» των Ελλήνων, ώστε να γίνουν «κοινωνικά άτομα» ως απαραίτητη προϋπόθεση για μια «Νέα Δημοκρατία», που θα αντικαθιστούσε τον «μεγάλον ασθενή», την παραδοσιακή κοινοβουλευτική δημοκρατία, όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και σ’ ολόκληρο τον κόσμο!
Τα παραληρήματα μεγαλείου της Χούντας δεν μπορούσαν να κρύψουν την ιδεολογική της φτώχια και την προσήλωσή της στο παρελθόν, τις παραδοσιακές αξίες του «ελληνοχριστιανικού πολιτισμού» που, κατά τον Πατακό, «αι ένοπλοι δυνάμεις είναι οι σωματοφύλακές του».
Ήδη από το πρώτο «μεσσιανικό» ανακοινωθέν του διακοσμητικού πρωθυπουργού Κ. Κόλλια, προέκυπτε αβίαστα το συμπέρασμα ότι οι πραξικοπηματίες εφάρμοζαν την κλασική λατινοαμερικάνικη συνταγή της «καθάρσεως από την φαυλοκρατίαν», ενώ δεν έλειπαν οι μεταξικής κοπής εθνικιστικές κινδυνολογίες και τα κηρύγματα «συναδελφώσεως όλων των Ελλήνων, αφού από της στιγμής αυτής δεν υπάρχουν δεξιοί, κεντρώοι, αριστεροί»(!). Αυτό, βέβαια, δεν τους εμπόδισε να «εκτοπίσουν προληπτικώς» στα ξερονήσια χιλιάδες αριστερούς και «συνοδοιπόρους» και να ισχυρίζονται ότι «έσωσαν την χώραν την τελευταίαν στιγμήν από κομμουνιστικήν επικράτησιν ανάλογον εκείνης της Πράγας το 1948».
Με εξαίρεση τη διαγραφή των χρεών – των πιο εύπορων – αγροτών, οι αρχικές λαϊκίστικες επαγγελίες της Χούντας αθετήθηκαν. Έτσι, το επιχειρηματικό κατεστημένο της χώρας δέχθηκε με ανακούφιση τις διαβεβαιώσεις του Μακαρέζου ότι «η Επανάστασις διαπνέεται από τας αρχάς της ελευθέρας οικονομίας και βασίζεται εις την ατομικήν πρωτοβουλίαν» και, επομένως, δεν κινδύνευε από «την πολιτικήν κοινωνικών μετασχηματισμών με στόχο την οικονομικήν άνοδον των χαμηλοτέρων εισοδηματικών τάξεων», όπως δημαγωγικά είχαν εξαγγείλει οι συνταγματάρχες. Εξάλλου, όπως σωστά αναλύει ο Αρ. Μάνεσης, μετά τη λαϊκή έκρηξη τον Ιούλιο του 1965, «ο διάχυτος φόβος των κυρίαρχων τάξεων που σκέπτονταν απελπισμένα: ‘η νομιμότητα μας σκοτώνει’, τις έκανε αντικειμενικά πρόθυμες να αποδεχθούν την εκχώρηση της άσκησης της κρατικής εξουσίας σε δυναμικότερους φορείς, ενός δηλαδή καθεστώτος ‘έκτακτης ανάγκης’, οπότε το ‘βία χωρίς φράση’ θα αντικαθιστούσε το ‘βία της φράσης’ του κοινοβουλευτικού καθεστώτος».[ii]
Όσοι επίσης αφελώς διέκριναν «νασερικές τάσεις» στους συνταγματάρχες διαψεύστηκαν γρήγορα, καθώς, αντί του «οικονομικού εθνικισμού», οι συνταγματάρχες προχώρησαν σε γενναίες παραχωρήσεις προς το ξένο – κυρίως αμερικάνικο – κεφάλαιο, ιδιαίτερα ως προς την εξαγωγή κερδών, ενώ οι Έλληνες εφοπλιστές απολάμβαναν καθεστώς «σημαίας ευκαιρίας».
Και τον υπερεθνικισμό της αναγκάστηκε να υποστείλει προσωρινά-η Χούντα. Το Νοέμβριο του 1967 συμμορφώθηκε προς τις ΝΑΤΟικές υποδείξεις και υποχώρησε στις αξιώσεις της Τουρκίας στο «Κυπριακό». Παραιτήθηκε, επίσης, των αλυτρωτικών της βλέψεων στην Αλβανία, με την οποία μάλιστα υπέγραψε και συμφωνία «δικαστικών διευκολύνσεων», δηλαδή να παραδίδονται στους δήμιους της Χούντας όσοι αντίπαλοί της διέφευγαν στη γειτονική χώρα!
Αλλά αυτό δεν σημαίνει πως ο αναδιπλωμένος, σαν το σκαντζόχοιρο, εθνικισμός της Χούντας παρέμεινε μόνο σε ρητορικό επίπεδο και για εσωτερική κατανάλωση. Την περίοδο του «αόρατου» δικτάτορα Ιωαννίδη, έβγαλε τα αγκάθια του και οδήγησε, με την πραξικοπηματική ανατροπή του Μακάριου το 1974, στη δεύτερη, μετά εκείνη του 1964 (Γ. Γρίβας), διχοτόμηση της Κύπρου. Ο τυχοδιωκτικός ελληνικός εθνικισμός έστρωσε το δρόμο στον «Ατίλα» των «θεματοφυλάκων των ιερών παραδόσεων του κεμαλισμού», δηλ. στον τουρκικό εθνικισμό.
Η ιδεολογία της χούντας σε σκίτσο
Όσο κι αν προσπαθούσαν οι χουντικοί να εμφανιστούν ως γηγενές είδος, ως «ο αναγεννώμενος εκ της τέφρας του Φοίνικας», δεν έκρυβαν ούτε τη συμπάθεια ούτε τη συνάφειά τους με τις άλλες αμερικανόπνευστες στρατιωτικές δικτατορίες. Με προεξάρχουσες τις γκροτέσκες φιγούρες των Παττακού και Λαδά, είχαν αναλάβει «να διαπλάσσουν πολιτισμένους χαρακτήρας με τοιαύτην ευθύνην και πατριωτικήν συνείδησιν, ώστε να μην επαναληφθούν αι εγκληματικαί πράξεις των ξενοκίνητων Ερυθρών Διαβόλων». Αυτή η «Εθνική και Ηθική Διαπαιδαγώγησις», εκτός από τα βασανιστήρια, τις δολοφονίες, τα στρατοδικεία, τις φυλακές-εξορίες, περιλάμβανε: το κυνήγι των μακρυμάλληδων, των ομοφυλόφιλων, τον υποχρεωτικό εκκλησιασμό μαθητών και εκπαιδευτικών, τη λογοκρισία και την απαγόρευση χιλιάδων βιβλίων, ακόμη και του Ελληνοβουλγαρικού λεξικού(!). Και εκτός του «αναρχοκομμουνισμού», στο στόχαστρο του χουντικού πουριτανισμού μπήκαν ο «προσωπικός αναρχισμός», και ο «ελεύθερος έρωτας του χιπισμού» που «επικρατούν στις σύγχρονες μεγαλουπόλεις – Βαβυλώνες του εγκλήματος της αθεϊστικής Δύσης».
Γι’ αυτό και ο σοβιετολόγος Γεωργαλάς που καταπιάστηκε να επενδύσει θεωρητικά το «γύψο» και τις προγονόπληκτες γελοίες παράτες της Χούντας, κατέληξε να προτείνει ως φάρμακο για την «παρακμή της καταναλωτικής κοινωνίας» την εφαρμογή «εκτεταμένων ψυχοθεραπευτικών προγραμμάτων»(!)
Για να απαλλαγούν οι Έλληνες «από το σαράκι του εγωκεντρισμού, για να εξυγιάνουν τους εαυτούς τους και να συγκροτήσουν τον περιούσιον Λαόν του Κυρίου» (Παπαδόπουλος), το «Εγχειρίδιον δια τα στελέχη της Εθνικής Προπαγάνδας» του συνταγματάρχη Κ. Βρυώνη συνιστούσε, αλά Γκαίμπελς, την «ακατάπαυστον δογματικήν επανάληψιν της εθνικής ιδέας, γνώμης ή απόψεως εις τον τύπον υπό μορφήν συνθήματος…το ‘Ελλάς Ελλήνων Χριστιανών’… ώστε ο λαός την συνηθίζει και στο τέλος η εθνική ιδέα καθίσταται πίστις του».
Η κοινωνική απομόνωση της Χούντας, η εντεινόμενη εσωτερική αντίσταση και η διεθνής κατακραυγή που την υποχρέωσε να αποχωρήσει από το Συμβούλιο της Ευρώπης, την ανάγκαζαν να απολογείται διαρκώς και να καλεί «να επιλέξουν το δρόμο του ψυχιατρείου» όσους αμφισβητούσαν την πρόθεσή της να εγκαθιδρύσει μια αλά Ραφαέλ Τρουχίλιο «Νέα Δημοκρατία». Σύμφωνα με την αλήστου μνήμης «Πολιτική Αγωγή» του Υπουργού Παιδείας Θ. Παπακωνσταντίνου «ο παντελώς αδιαφώτιστος ελληνικός λαός έπρεπε να εκπαιδευθεί πολιτικώς εις τας ιδεολογικάς αρχάς της Επαναστάσεως»…εντρυφώντας στις παρανοϊκές ασυναρτησίες του Γ. Παπαδόπουλου. Αλλά ούτε και η «Ιδελογία της Επαναστάσεως» του Γ. Γεωργαλά κατορθώνει να πείσει ότι «η Επανάστασις υπήρξεν αντιδικτατορική και αντιολοκληρωτική» και ότι όσοι την πολεμούν είναι «αντεπαναστάτες, η αντίδρασις που εμποδίζει εμάς τους Έλληνες να γίνουμε για μια ακόμα φορά η πρωτοπορία του κόσμου».
Είναι φανερό ότι τα ιδεολογικά «πιστεύω»-αμαλγάματα της Χούντας δεν διακρίνονται για την εσωτερική συνοχή τους. Γι’ αυτό και η ταξινόμησή τους πίσω από μια και μόνη ιδεολογική ταμπέλα, όπως π.χ. «φασιστική δικτατορία», είναι απλουστευτική. Αναμφίβολα η Χούντα χρησιμοποίησε φασιστικές μεθόδους: ο αντικομμουνισμός, ο μιλιταρισμός, η διάλυση των συνδικάτων και των κομμάτων, ο υπερεθνικισμός, οι λαϊκίστικες επιθέσεις στις «παλαιοκομματικές ελίτ», η ρατσιστική προπαγάνδα κατά του «τυραννικού ασιατικού πνεύματος» (Γεωργαλάς), τα αντισημιτικά κείμενα της Αρχιεπισκοπής που διανέμονταν στο στρατό, η εμετική προβολή του Παπαδόπουλου ως «Αρχηγού της Επαναστάσεως, που είναι σαρξ εκ της σαρκός του λαού και υλοποιεί τα όνειρα της φυλής», οι αποτυχημένες απόπειρες να συγκροτήσει νεολαία – «Άλκιμοι» – κατά τα πρότυπα της μεταξικής ΕΟΝ και οι στενοί δεσμοί του «Κόμματος της 4ης Αυγούστου» με σημαίνοντα στελέχη της Χούντας δεν κατάφεραν να της προσφέρουν τη μαζική αντικοινοβουλευτική βάση που χαρακτήριζε τα φασιστικά καθεστώτα.
Γι’ αυτό, μπροστά στην οικονομική και πολιτική κρίση του ’71-’72, σε μια ύστατη προσπάθεια να κρατηθεί στην εξουσία, αποπειράθηκε να μεταμφιεστεί, να «πολιτικοποιηθεί» με τη δοτή κυβέρνηση Μαρκεζίνη. Ήδη όμως είχε αρχίσει η ανοιχτή αμφισβήτηση της, ακόμα και μέσα στο στρατό (κίνημα του Ναυτικού, ανταρσία του αντιτορπιλικού «Βέλους»). Με την κατάληψη της Νομικής το Φλεβάρη του 1973, άρχισε να αναπτύσσεται ένα ανατρεπτικό κίνημα νεολαίας, που ενσωμάτωνε όχι μόνο τις αγωνιστικές παραδόσεις του λαϊκού κινήματος στη χώρα, αλλά και εμπνεόταν από το κίνημα αμφισβήτησης της δεκαετίας του ’60, από το διεθνές αντιπολεμικό κίνημα, από το μεγαλειώδη απελευθερωτικό αγώνα του βιετναμέζικου λαού. Ήταν η ριζοσπαστική «γενιά» της εξέγερσης του Πολυτεχνείου.
Ως προϊόν και καθεστώς κρίσης της αστικής κυριαρχίας, η πατερναλιστική – βοναπαρτιστική δικτατορία των συνταγματαρχών, απέτυχε να επιβάλει ως κυρίαρχη ιδεολογία τη μετεμφυλιακή αντικομμουνιστική εθνικοφροσύνη. Αντίθετα, κατά ειρωνεία της Ιστορίας, δημιούργησε τις συνθήκες μιας «εθνικής αντιδικτατορικής ενότητας»-με αποκορύφωμα το αμίμητο «ή Καραμανλής ή τανκς» του Μ. Θεοδωράκη-στην οποία ηγεμόνευε ιδεολογικά ο αμυντικός αντιιμπεριαλισμός-αντιαμερικανισμός της παραδοσιακής και όχι μόνο Αριστεράς, που της έλειπε όμως ο σοσιαλιστικός προσανατολισμός. Έτσι η Αριστερά, με ελάχιστες φωτεινές εξαιρέσεις, έγινε το φερέφωνο ενός εθνικού συσπειρωτικού λόγου, το αριστερό άλλοθι ενός εθνικίζοντος κατά βάθος ιδεολογήματος που ταύτιζε το σοσιαλισμό με την «κατοχύρωση της εθνικής ανεξαρτησίας» – «η Ελλάδα στους Έλληνες»- και πάνω στο οποίο στήριξε το ΠΑΣΟΚ τη ραγδαία άνοδό του προς την εξουσία.
Θεσσαλονίκη 20/4/05
[i] Όλες οι παραπομπές σε λόγους ή κείμενα της Χούντας βρίσκονται στο συλλογικό έργο «Η Ελλάδα κάτω από το στρατιωτικό ζυγό», που επιμελήθηκαν στα αγγλικά οι Ν. Γιαννόπουλος και R. Clogg και κυκλοφόρησε στα ελληνικά από τις «εκδόσεις Παπαζήση» το 1976.
[ii] Αρ. Μάνεσης, «Ο εύκολος βιασμός της νομιμότητας και η δύσκολη νομιμοποίηση της βίας», στο «Η ΔΙΚΤΑΤΟΡΙΑ 1967-74» της ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΤΑΙΡΙΑΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ, σελ. 37-38, εκδ. ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ, 1999.
20-4-1967
Ιστορικό ντοκουμέντο με τις εντολές του Στέιτ Ντιπάρτμεντ
προς την Αθήνα μία μέρα πριν από το πραξικόπημα της
21ης Απριλίου παρουσιάζει η «Θ»
ΤΙΤΛΟΣ Βασιλική εκτροπή ήθελε το ΥΠΕΞ των ΗΠΑ
ΠΛΑΓΙΟΣ ΤΙΤΛΟΣ Το ιστορικό ντοκουμέντο με τις εντολές του Στέιτ Ντιπάρτμεντ προς την Αθήνα μία μέρα πριν από το πραξικόπημα της 21ης Απριλίου παρουσιάζει η “Θ”
Της ΜΑΡΟΥΛΑΣ ΠΛΗΚΑ
ΕΙΣΑΓΩΓΗ Πέμπτη 20 Απριλίου του 1967, λίγες ώρες πριν να εκδηλωθεί το πραξικόπημα των συνταγματαρχών και δύο ημέρες πριν από την προεκλογική άνοδο του Γεωργίου Παπανδρέου στη Θεσσαλονίκη, το Στέιτ Ντιπάρτμεντ απέστειλε στον αμερικανό πρέσβη στην Αθήνα Φίλιπ Τάλμποτ το έγγραφο 179151 με εντολές για το πώς πρέπει να χειριστεί την κατάσταση στην Ελλάδα.
ΚΕΙΜΕΝΟ Το σημαντικό ιστορικό ντοκουμέντο βρίσκεται στα ιστορικά αρχεία της ΕΔΙΑ Κεντρικής και Δυτικής Μακεδονίας, περιόδου 1940-1974, και το παρουσιάζει σήμερα η “Θ”. Μέσα από αυτό φαίνεται ότι το ΥΠΕΞ των ΗΠΑ προέκρινε τη λύση του βασιλικού πραξικοπήματος (σ.σ. το οποίο αρχικά ήταν να εκδηλωθεί στις 16 Απριλίου και αναβλήθηκε για τις 24 Απριλίου του ’67), ενώ την ίδια ώρα το έτερο αμερικανικό κέντρο, η CIA, προτιμούσε την εγκαθίδρυση χούντας συνταγματαρχών, μία συνταγή που είχε δοκιμαστεί στη Λατινική Αμερική… Το έγγραφο ασχολείται με τη ρήξη Γεωργίου Παπανδρέου-παλατιού και φέρει την υπογραφή του τότε αμερικανού ΥΠΕΞ Ντιν Ρασκ, ενώ τις εντολές δίνει ο υφυπουργός του Λουκ Μπατλ. Συντάκτες του είναι ο υπεύθυνος των ελληνικών υποθέσεων Νταν Μπρούστερ και ο βοηθός του Τζον Όουενς, οι οποίοι διαμηνύουν στον Τάλμποτ ότι “έχουμε μελετήσει προσεκτικά τα τελευταία μηνύματά σας, που περιγράφουν τη σοβαρή κατάσταση στην Ελλάδα και το δίλημμα που αντιμετωπίζει ο βασιλιάς ή (1) να επιβάλει δικτατορία ή (2) να επιτρέψει στην Ένωση Κέντρου να αναλάβει την εξουσία μετά τις επικείμενες εκλογές, με πιθανές σοβαρές συνέπειες για την Ελλάδα και τις σχέσεις της με τις ΗΠΑ”.
Το διαπραγματευτικό χαρτί. Στη συνέχεια διαπιστώνουν ότι ο Γεώργιος Παπανδρέου “πάνω απ’ όλα φοβάται τη σύλληψη του γιου του Ανδρέα για την εικαζόμενη συμμετοχή του στη συνομωσία του ΑΣΠΙΔΑ” και εκτιμούν πως τυχόν σύλληψή του “θα μπορούσε εύκολα να πυροδοτήσει βίαιες διαδηλώσεις, οι οποίες με τη σειρά τους θα επέφεραν ακραία μέτρα καταστολής από την κυβέρνηση και πιθανόν την επιβολή δικτατορίας”. Αναφέρουν ότι ενδόμυχος φόβος του βασιλιά είναι ότι, αν ο Παπανδρέoυ κερδίσει τις εκλογές, η Ένωση Kέντρου θα κινηθεί αμέσως, για να τον αποδυναμώσει, με τελικό στόχο “την υπονόμευση και ίσως και την εξάλειψη της μοναρχίας”, και εκφράζουν την ανησυχία τους ότι “ο νεότερος Παπανδρέου θα βγάλει την Ελλάδα από τη Δυτική Συμμαχία”. Προτείνουν έτσι στον Τάλμποτ να καλέσει τον Γ. Παπανδρέου και να του τονίσει αρχικά ότι “η κυβέρνηση των ΗΠΑ έχει πλήρη επίγvωση της αφοσίωσής του στη δημοκρατία, της μακράς του ιστορίας στον αντικομμουνισμό και της αφoσίωσής του στην ευημερία της χώρας του”. “Ύφεση στην εξαιρετικά φορτισμένη πολιτική ατμόσφαιρα θα μπορούσε να προκύψει από τη συμφωνία και των δύο πλευρών (σ.σ. Παπανδρέου-παλατιού) να μετριάσουν τους τόνους στις δημόσιες δηλώσεις και oμιλίες τους”, παρατηρούν και τονίζουν πως αυτό “θα ήταν ιδιαίτερα σημαντικό στην παρούσα συγκυρία, δεδoμένoυ ότι ο πρεσβύτερος Παπανδρέου πρόκειται να κάνει μία από τις δύο κεντρικές ομιλίες του αυτήν την Κυριακή στη Θεσσαλονίκη. Πρέπει να σημειωθεί ότι οι εξτρεμιστές με την ευκαιρία αυτή θα μπορούσαν να προσδώσουν επικίνδυνους τόνους σε ολόκληρη την προεκλογική εκστρατεία και να ανεβούν οι εντάσεις, που ήδη είναι επικίνδυνα υψηλές, σε σημείο ρήξης”.
Η “φόρμουλα”. Προτείνουν συμβιβασμό “που θα βασίζεται σε ‘σιδερένιες’ διαβεβαιώσεις και από τις δύο πλευρές” με την εξής φόρμουλα: “Διαβεβαίωση του βασιλιά προς τον Γ. Παπανδρέου ότι ο Ανδρέας Παπανδρέου δεν θα συλληφθεί σε αντάλλαγμα με τις ακόλoυθες δύο παραχωρήσεις του Παπανδρέου, εφόσον κερδίσει τις εκλογές στις 28 Mαΐου: (1) ότι θα διορίσει μόνο άτομα ‘αμοιβαίας εμπιστοσύνης’ στις σημαντικές θέσεις των υπουργείων Εξωτερικών και Άμυνας και (2) ότι δεν θα πραγματοποιήσει εκτεταμένες αλλαγές στην ηγεσία των ενόπλων δυνάμεων”. Ακολουθεί το υστερόγραφο που χαρακτηρίζει τις δύο αυτές εγγυήσεις του Γ. Παπανδρέου ως τις “μίνιμουμ αποδεκτές παραχωρήσεις”, ώστε “να μην επιβάλει δικτατορία” ο βασιλιάς, σε περίπτωση που η Ένωση Κέντρου κέρδιζε τις εκλογές. “Έντιμος μεσολαβητής”. Σε περίπτωση που ο Γ. Παπανδρέου αποδεχόταν τη φόρμουλα, έδιναν την άδεια στον πρέσβη τους να εμφανιστεί και να την παρουσιάσει στο παλάτι ως “έντιμος μεσολαβητής”. “Ωστόσο νιώθουμε ότι ο χρόνος είναι σημαντικός ενόψει των ραγδαίων εξελίξεων στην Ελλάδα, συμπεριλαμβανομένης της ανοικτής oμιλίας του Παπανδρέου αυτό το Σαββατοκύριακο και των ενδείξεων ότι η κυβέρνηση ίσως κινηθεί για να συλλάβει τον Ανδρέα Παπανδρέoυ. Εάν συμβεί αυτό, ίσως είναι πολύ αργά, για να παίξουμε εποικοδομητικό ρόλο σε αυτήν την επιδεινούμενη κατάσταση”, καταλήγει το μήνυμα, που καλεί τον Τάλμποτ να τους ενημερώσει άμεσα “για ενδεχόμενους κινδύνους, καθώς και για το κόστος της ανάμειξης των ΗΠΑ στην εσωτερική κατάσταση”, ενώ επισημαίνεται ότι υπάρχει και η δυνατότητα προσέγγισης μέσω CAS (σ.σ. Υπηρεσία Προξενικών Υποθέσεων) ή από ανεπίσημο κανάλι…
Το έγγραφο 179151
Department of State, Central Files,
POL 15 GREECE 20-4-1967
Ουάσιγκτον, 20 Aπριλίoυ 1967, 6.51΄ μ.μ.Πηγή: Υπουργείο Εξωτερικών, Kεντρικά Αρχεία, ΡΟL 15 ΕΛΛΑΔΑ. Απόρρητο, Επείγον, Συντάχθηκε από τους ΄Oουενς και Μπρούστερ, αποχαρακτηρίστηκε από τους Ρόκγουελ και Kάτσεμπαχ, εγκρίθηκε από τον Μπατλ.
179151. Για τον πρέσβη μας [στην Αθήνα] από τον Βάτλ
1. Έχουμε μελετήσει προσεκτικά τα τελευταία μηνύματά σας που περιγράφουν τη σοβαρή κατάσταση στην Ελλάδα και το δίλημμα που αντιμετωπίζει ο Βασιλιάς ή (1) να επιβάλει δικτατορία ή (2) να επιτρέψει στην Ένωση Κέντρου να αναλάβει την εξουσία μετά τις επικείμενες εκλογές, με πιθανές σοβαρές συνέπειες για την Ελλάδα και τις σχέσεις της με τις ΗΠΑ. Έχουμε μελετήσει προσεκτικά το ερώτημα για το ποια, ενδεχoμένως, μέτρα θα μπορούσε να λάβει η κυβέρνηση των ΗΠΑ για την αντιμετώπιση της κατάστασης και να προτείνουμε την παρακάτω φόρμουλα προς εξέταση και σχολιασμό.
2. Εργαζόμαστε για την υπόθεση Παπανδρέου ο οποίος πάνω απ’ όλα φοβάται τη σύλληψη του γιου του Ανδρέα για την εικαζόμενη συμμετοχή του στη συνομωσία του ΑΣΠΙΔΑ. Μια σύλληψη του Ανδρέα θα μπορούσε εύκολα να πυροδοτήσει βίαιες διαδηλώσεις οι οποίες με τη σειρά τους θα επέφεραν ακραία μέτρα καταστολής από την κυβέρνηση και πιθανόν την επιβολή δικτατορίας, Από την άλλη πλευρά, ο ενδόμυχος φόβος του Βασιλιά είναι ότι, αν ο Παπανδρέoυ κερδίσει τις εκλογές, η ‘Ενωση Kέντρου θα κινηθεί αμέσως για να τον αποδυναμώσει μέσα από σημαντικές ανακατατάξεις στις ένοπλες δυνάμεις και αναδιαρθρώσεις στις υπηρεσίες πληροφοριών, με τελικό στόχο την υπονόμευση και ίσως και την εξάλειψη της μοναρχίας. Ταυτόχρονα, είναι γενική η ανησυχία ότι ο νεότερος Παπανδρέου θα βγάλει την Ελλάδα από τη Δυτική Συμμαχία.
3. ‘Ενα προτεινόμενο σενάριο θα ήταν να καλέσετε, με την πρώτη ευκαιρία, τον Γεώργιο Παπανδρέου και να τον ενημερώσετε ότι έχετε εντολή της κυβέρνησης των ΗΠΑ να εκφράσετε την έντονη ανησυχία της για το σημερινό ρήγμα στο ελληνικό πολιτικό σώμα και την αυξανόμενη πολιτική πόλωση, τα οποία οφείλονται στις ακραίες θέσεις που υποστηρίζουν και οι δύο πλευρές. Πρέπει να του τονίσετε με έμφαση ότι ποντάρουμε πολύ στο μέλλον της Ελλάδας, λόγω των μεγάλων επενδύσεων των ΗΠΑ σε άνδρες, χρήματα και υλικό που χρονολογούνται από το 1947. Θεωρούμε ότι μια ευημερούσα Ελλάδα είναι απαραίτητη για τη Δυτική Συμμαχία. Η κυβέρνηση των ΗΠΑ έχει πλήρη επίγvωση της αφοσίωσης του Παπανδρέου στη δημοκρατία, της μακράς του ιστορίας στον αντικομμουνισμό και της αφoσίωσής του στην ευημερία της χώρας του.
4. Επιπρόσθετα, όπως βλέπουμε την κατάσταση, ύφεση στην εξαιρετικά φορτισμένη πολιτική ατμόσφαιρα θα μπορούσε να προκύψει από τη συμφωνία και των δύο πλευρών να μετριάσουν τους τόνους στις δημόσιες δηλώσεις και oμιλίες τους. (Αυτό φαίνεται ότι θα ήταν ιδιαίτερα σημαντικό στην παρούσα συγκυρία, δεδoμένoυ ότι ο πρεσβύτερος Παπανδρέου πρόκειται να κάνει μία από τις δύο κεντρικές του ομιλίες αυτή την Κυριακή στη Θεσσαλονίκη. Πρέπει να σημειωθεί ότι οι εξτρεμιστές, με την ευκαιρία αυτή, θα μπορούσαν να προσδώσουν επικίνδυνους τόνους σε ολόκληρη την προεκλογική εκστρατεία και να ανεβούν οι εντάσεις, που ήδη είναι επικίνδυνα υψηλές, σε σημείο ρήξης).
5. Για να αvτιμετωπιστεί το πρόβλημα που παρουσιάζεται στην παράγραφο 2, προτείνουμε ένα συμβιβασμό που θα βασίζεται σε «σιδερένιες» διαβεβαιώσεις και από τις δυο πλευρές. Μια φόρμουλα θα μπορούσε να είναι, ενδεχόμενως, η διαβεβαίωση του Βασιλιά προς το Γ. Παπανδρέου ότι ο Ανδρέας Παπανδρέου δεν θα συλληφθεί, σε αντάλλαγμα με τις ακόλoυθες δύο παραχωρήσεις του Παπανδρέου, εφόσον κερδίσει τις εκλογές στις 28 Mαΐου: (1) ότι θα διορίσει μόνο άτομα «αμοιβαίας εμπιστοσύνης» στις σημαντικές θέσεις των υπουργείων Εξωτερικών και Άμυνας και (2) ότι δεν θα πραγματοποιήσει εκτεταμένες αλλαγές στην ηγεσία των Ενόπλων Δυνάμεων.
Υστερόγραφο: Αυτές οι δύο εγγυήσεις του Παπανδρέου θα πρέπει να παρουσιαστούν ως οι μίνιμουμ αποδεκτές από το βασιλιά παραχωρήσεις, ώστε να μην επιβάλει δικτατορία, εν όψει του γεγονότος ότι η Ένωση Κέντρου θα κερδίσει την πλειοψηφία στις εκλογές.
Πρέπει να παρακινήσετε τον Γεώργιο Παπανδρέου να προτείνει, με δική του ευθύνη, στο Παλάτι μια τέτοια συμβιβαστική φόρμουλα.
Αν δεν μπορέσει να δει το Βασιλιά, αλλά σας ζητήσει βοήθεια, θα μπορούσατε να χρησιμεύσετε ως «έντιμος μεσολαβητής» και να μεταφέρετε τη συμβιβαστική πρόταση στο Βασιλιά.
7. Κανένα από τα στοιχεία της πρoτεινόμενης φόρμουλας δεν είναι ιερό και απαραβίαστο. Αφήνουμε σ’ εσάς να την τροποποιήσετε ανάλογα με τις συνθήκες που θα επικρατήσουν εκεί. Αν αντιληφθείτε μείζονες ενστάσεις για τη δράση που σας συνιστούμε, θα ήταν καλοδεχούμενες οι εκ μέρους σας αντιπροτάσεις. Ωστόσο, νιώθουμε ότι ο χρόνος είναι σημαντικός εν όψει των ραγδαίων εξελίξεων στην Ελλάδα, συμπεριλαμβανομένης της ανοικτής oμιλίας του Παπανδρέου αυτό το Σαββατοκύριακο και των ενδείξεων ότι η κυβέρνηση ίσως κινηθεί για να συλλάβει τον Ανδρέα Παπανδρέoυ. Εάν συμβεί αυτό, ίσως είναι πoλύ αργά για να παίξουμε εποικοδομητικό ρόλο σ’ αυτή την επιδεινούμενη κατάσταση.
8. Θα εκτιμούσαμε πολύ εάν μας στέλνατε επειγόντως τις παρατηρήσεις σας για την ανωτέρω σχετική πρόταση. Παρακαλούμε να συμπεριλάβετε τις εκτιμήσεις σας για ενδεχόμενους κινδύνους καθώς και για το κόστος της ανάμειξης των ΗΠΑ στην εσωτερική κατάσταση. Επίσης σκέψεις για τη δυνατότητα προσέγγισης μέσω CAS (CONSULATE AFFAIRS SERVICES;)-Υπηρεσίες Προξενικών Υποθέσεων-ή από ανεπίσημο κανάλι.
9. Μην κάνετε τίποτε χωρίς νέες οδηγίες.
Rusk
Έκθεση Αμερικανικού Προξενείου (2/12/70) Σχετικά με τη Δίκη και τις Ποινές που Επιβλήθηκαν στους 9 Θεσσαλονικείς Φοιτητές που Κατηγορήθηκαν για Ανατρεπτική Δράση
Χειρόγραφο Ντοκουμέντο από τις Φυλακές της Χούντας
Γράμμα από το Γεντί Κουλέ
Μια έκκληση των πολιτικών κρατουμένων Επταπυργίου προς το Διεθνή Ερυθρό Σταυρό και τη διεθνή κοινή γνώμη (ΙΟΥΛΙΟΣ 1972)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου