Καρέκλες και όπλα

Εφημερίδα των Συντακτών

13.06.2017

Συντάκτης: 

Κύρκος Δοξιάδης *

Παραθέτω απόσπασμα από άρθρο μου σε τούτη την εφημερίδα που δημοσιεύτηκε πριν από έξι μήνες ακριβώς, με τον τίτλο «Γιατί δεν πρέπει να γίνουν πρόωρες εκλογές» («Εφ.Συν.», Τρίτη 13 Δεκεμβρίου 2016): «...Μπορεί ένα αριστερό κόμμα που θέλει να παραμείνει αριστερό να καταξιώνει την παραμονή του στην κυβέρνηση απλώς και μόνο επειδή η εναλλακτική είναι χειρότερη; Η απάντηση στο [...] ερώτημα είναι ναι - όταν η εναλλακτική είναι τόσο χειρότερη».
Ακριβώς μισό χρόνο αργότερα, και με δεδομένα τα όσα έχουν συμβεί στο μεταξύ, εξακολουθώ να επιμένω στην παραπάνω άποψη. Ενα από τα πλεονεκτήματα της Αριστεράς δεν είναι τόσο το ίδιο το (αμφι)λεγόμενο «ηθικό πλεονέκτημα», αλλά το ότι η ηθική διάσταση της πολιτικής της δεν είναι υποχρεωμένη να αποσυνδέεται από τον ρεαλισμό της.
Θα εξηγήσω με απλά λόγια τη σημασία τούτου του πλεονεκτήματος, δικαιολογώντας ταυτόχρονα την επιμονή μου ακριβώς στη συγκεκριμένη άποψη.
Η εναρκτήρια διατύπωση του πρώτου μέρους του ιδρυτικού μανιφέστου της αριστερής ιδεολογίας -που υπό τουλάχιστον μία έννοια είναι και το ιδρυτικό δοκίμιο της αριστερής κοινωνικής θεωρίας- έχει ως εξής: «Μέχρι τώρα, η ιστορία όλης της κοινωνίας είναι ιστορία ταξικών αγώνων.»1
Αυτή τη θέση, στον βαθμό που η Αριστερά εξακολουθεί να την υιοθετεί, θα πρέπει να την εφαρμόζει και στην άποψή της για τα κοινοβουλευτικά πράγματα.
Η κλασική φιλελεύθερη ιδεολογία περί κοινοβουλευτισμού συγκροτεί μια αναπαράσταση της κοινοβουλευτικής πρακτικής, σύμφωνα με την οποία το εκάστοτε κυβερνών κόμμα παραμένει στην εξουσία στον βαθμό που είναι στοιχειωδώς ικανό να πραγματοποιεί τις πολιτικές του εξαγγελίες.
Δεδομένου ότι κρίνεται από το εκλογικό σώμα επί τη βάσει τόσο της ικανότητάς του να τις πραγματοποιεί όσο και της συνεπούς και ειλικρινούς σχέσης μεταξύ προεκλογικών εξαγγελιών αφ’ ενός και μετεκλογικών κυβερνητικών επιλογών αφ’ ετέρου.
Ως προς το δεύτερο, εξυπακούεται πως η Αριστερά όχι απλώς αποδέχεται την κλασική φιλελεύθερη άποψη περί ειλικρίνειας και συνέπειας, αλλά έχει κι ένα λόγο παραπάνω από τα αστικά κόμματα να την εφαρμόζει.
Η Αριστερά δεν είναι «φιλολαϊκή» στις προεκλογικές της υποσχέσεις για δημαγωγικούς λόγους, είναι υπέρ του λαού, ήτοι των λαϊκών τάξεων, εξ ορισμού. Ρεαλιστικά τη συμφέρει να είναι ειλικρινής.
Το πρώτο σκέλος είναι κομμάτι πιο δύσκολο. Ολες οι κυβερνήσεις κρίνονται για την ικανότητά τους – αριστερές, κεντρώες και δεξιές. Η δριμύτατη κριτική που υφίσταται η σημερινή κυβέρνηση στην Ελλάδα από τη σημερινή αντιπολίτευση για ανικανότητα έχει δύο πλευρές. Η μία πλευρά είναι η άμεσα προπαγανδιστική:
«Είστε ανίκανοι να εφαρμόσετε ακόμα και αυτά που υποτίθεται ότι πιστεύετε, άρα αδειάστε μας τη γωνιά». Τούτη η προπαγανδιστική επίθεση συνοδεύεται και από μια κραυγαλέα προσβλητική «ερμηνεία» της «επιμονής» της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝ.ΕΛΛ. να παραμένει στην εξουσία παρά την ανικανότητά της. «Το μόνο που σας νοιάζει είναι οι καρέκλες [της εξουσίας]» είναι η μόνιμη επωδός του τρέχοντος αντιπολιτευτικού λόγου.
Η άλλη πλευρά, όμως, της κριτικής περί ανικανότητας έχει να κάνει με την ίδια την έννοια της «ανικανότητας». Πρόκειται για μια έννοια που στηρίζεται ακριβώς στην κλασική νεοφιλελεύθερη ιδεολογική αναπαράσταση της κοινοβουλευτικής πραγματικότητας, στην οποία η Αριστερά -πρώτιστα για λόγους πολιτικούς- οφείλει να ασκήσει τη δική της κριτική.
Σύμφωνα με αυτήν λοιπόν την αναπαράσταση, δεδομένου ότι το κυβερνών κόμμα διαθέτει την εκτελεστική εξουσία αλλά και την πλειοψηφία στο νομοθετικό σώμα, αν δεν μπορεί να εφαρμόσει τις πολιτικές για τις οποίες εκλέχτηκε, τούτο δεν μπορεί παρά να οφείλεται όντως στην ανικανότητά της και επομένως όντως οφείλει να παραιτηθεί και να προκηρύξει (πρόωρες) εκλογές.
Η σημερινή πραγματικότητα της πολιτικής ζωής είναι τόσο εμφανώς πιο περίπλοκη από τούτο το απλοϊκό σχήμα ώστε δεν χρειάζεται να ανατρέξει κανείς σε εμβριθείς μαρξιστικές αναλύσεις για να καταλάβει την απατηλότητα του τελευταίου.
Αρκεί να πούμε ότι η σημερινή κριτική της αντιπολίτευσης στην κυβέρνηση για ανικανότητα δεν είναι παρά η επικοινωνιακή πλευρά μιας εντελώς σκόπιμης απόπειρας για αυτοεκπληρούμενη προφητεία.
Δεδομένου ότι οι «θεσμοί», που δεν ελέγχονται από καμία ελληνική εκτελεστική ή νομοθετική εξουσία, σε αγαστή συνέργεια με τους εγχώριους συμμάχους τους, δεν κάνουν τίποτε άλλο από το να καθιστούν «ανίκανη» την κυβέρνηση που κατηγορείται από τους δεύτερους για «ανικανότητα».
Αυτή είναι η σκληρή πραγματικότητα της κοινωνικο-πολιτικής κατάστασης, πέρα από τις ιδεολογικές της αναπαραστάσεις. Θα ήταν ολέθριο σφάλμα, πρώτα απ’ όλα από πλευράς ηθικής στάσης απέναντι στο λαϊκό κίνημα, αν η Αριστερά παρέδιδε το σημαντικό όπλο της κυβερνητικής εξουσίας στους πολιτικούς της αντιπάλους. Περί όπλου πρόκειται – όπλου των ταξικών αγώνων.
(1) Καρλ Μαρξ και Φρίντριχ Ενγκελς, Το Μανιφέστο του Κομμουνιστικού Κόμματος (πρώτη έκδοση: 1848 – μτφρ.: Γιώργος Κόττης), Αθήνα: Θεμέλιο, 1999, σ. 45.
* καθηγητής της Κοινωνικής Θεωρίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών