Εθνικισμός, τρέλα και τρομοκρατία

Εθνικισμός, τρέλα και τρομοκρατία

Liah Greenfeld 

Professor of Sociology, Political Science 

and Anthropology at Boston University

ΠΗΓΗ: TO BHMA - THE PROJECT SYNDICATE*

21/5/2013

Αν θέλουμε να καταλάβουμε τι οδήγησε τους φερόμενους ως βομβιστές του Μαραθωνίου της Βοστόνης, Ταμερλάν και Τζόχαρ Τσαρνάεφ στην τρομοκρατία, η απάντηση σχεδόν σίγουρα δεν βρίσκεται στο Νταγκεστάν, όπου ζούσαν οι αδερφοί πριν μετακομίσουν στις Ηνωμένες Πολιτείες, ή στους δύο πολέμους που έχει εμπλακεί η Τσετσενία τα τελευταία 20 χρόνια. Αντιθέτως, το κλειδί για τη συμπεριφορά των αδερφών Τσαρνάεφ ίσως τελικά να βρίσκεται σε εξελίξεις στην Αγγλία, πριν από 500 χρόνια.

Κατά τον 16ο αιώνα σημειώθηκαν αρκετά νέα φαινόμενα που έφεραν επανάσταση στην ανθρώπινη εμπειρία. Η αγγλική κοινωνία επαναπροσδιορίστηκε ως «έθνος» - δηλαδή μια κυρίαρχη κοινότητα ίσων μελών. Με αυτό ξεκίνησε η εποχή του εθνικισμού και η κοινωνική κινητικότητα έγινε νόμιμη.

Ταυτόχρονα, παρατηρήθηκε για πρώτη φορά μια «ποικιλία» ψυχικών νόσων, που αργότερα ονομάστηκαν σχιζοφρένεια και καταθλιπτικές διαταραχές - διαφορετικές από μια πλειάδα ήδη γνωστών ψυχικών νόσων. Εφευρέθηκε ένας νέος όρος η «τρέλα», η πρώτη ιατρική ειδίκευση για την αντιμετώπισή της και ειδική νομοθεσία ως προς τους «τρελούς».

Η τρέλα εκφράζεται με βαθμούς ψυχικής βλάβης, τα πιο κοινά συμπτώματα της οποίας ήταν χρόνια δυσφορία εντός του περιβάλλοντος κάποιου (έλλειψη κοινωνικής προσαρμοστικότητας), προσωπική  αβεβαιότητα, ταλάντευση μεταξύ αυτολύπησης και μεγαλομανίας και μερικές φορές απόλυτη απώλεια ταυτότητας. Η αυτοκτονία έγινε κοινότοπη και η φύση των βίαιων εγκλημάτων άλλαξε, με έναν νέο τύπο - παράλογο και ασύνδετο με το προσωπικό συμφέρον- να γίνεται ολοένα και πιο κυρίαρχο.

Αυτά τα φαινόμενα συνδέονταν. Ο εθνικισμός νομιμοποίησε την κινητικότητα, τα δύο τους μαζί παρήγαγαν την τρέλα και την νέα ψυχική νόσο που εκφραζόταν μέσω αυτοκτονιών και παράλογης βίας.

Ο εθνικισμός σήμαινε ειδική εικόνα για την κοινωνία και την πραγματικότητα γενικά - μια συνειδητότητα που έγινε τελικά το πολιτισμικό πλαίσιο του εκμοντερνισμού. Στην αρχική τους, αγγλική μορφή ήταν ουσιαστικά δημοκρατικός και καθώς εξαπλωνόταν μετέφερε τους σπό0τους της δημοκρατίας.

Θεωρώντας μια ζώσα κοινότητα κυρίαρχη, ο εθνικισμός εμμέσως, αλλά δραστικά μείωσε τη σχετικότητα του Θεού με τα πάντα. Ακόμη κι όταν σχετιζόταν με την θρησκεία και παρουσιάζοντας ως θρησκευτικό ιδίωμα, ήταν κατ' ουσία λαϊκός. Η εθνική συνείδηση, ουσιαστικά διέπλασε τον τρόπο που ζούμε σήμερα.

Οι εθνικιστικές αρχές δίνουν έμφαση στο αυτοδύναμο άτομο, συμπεριλαμβανομένου του δικαιώματος να επιλέγει την κοινωνική του θέση και ταυτότητα. Όμως αυτή η ελευθερία περιπλέκει τον σχηματισμό ταυτότητας.

Ένα μέλος ενός έθνους δεν μπορεί να μάθει τι είναι από το περιβάλλον του, όπως θα έκανε ένα άτομο σε μια θρησκευτική και αυστηρά διαστρωματωμένη κοινωνική τάξη, στην οποία η θέση και η συμπεριφορά του καθενός ορίζεται εκ γενέτης και μέσω της θείας πρόνοιας. Η σύγχρονη κουλτούρα δεν μπορεί να παράσχει την συνεκτική καθοδήγηση που δίνουν οι άλλες κουλτούρες στα μέλη τους.  Μη παρέχοντας συνεκτική καθοδήγηση, ο εθνικισμός μας αποπροσανατολίζει ενεργά - πρόκειται για πολιτισμική ανεπάρκεια που λέγεται «ανομία».

Επειδή μια ξεκάθαρη αίσθηση ταυτότητας αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για την επαρκή ψυχική λειτουργία, η δυσμορφία της ταυτότητας οδηγεί σε δυσφορία με τον εαυτό και κακή κοινωνική προσαρμογή, που φτάνουν σε κλινικές διαστάσεις για τους πιο εύθραυστους. Αυτός είναι ο λόγος που η προσθήκη της τρέλας στον κατάλογο με ήδη γνωστές ψυχικές νόσους συνέπεσε με τον εθνικισμό. Όσο περισσότερες επιλογές προσφέρει η κοινωνικό για να ορίσει κανείς την ταυτότητά του και όσο πιο πολύ εμμένει στην ισότητα, τόσο πιο προβληματικός  γίνεται ο σχηματισμός ταυτότητας.

Αυτός είναι ο λόγος που οι πιο ανοιχτή και ελεύθερη κοινωνία, οι Ηνωμένες Πολιτείες βρίσκονται στην πρώτη θέση σε ποσοστά ψυχικών ασθενειών - αντικαθιστώντας την Αγγλία.

Τα περισσότερα παραδείγματα βίαιων εγκλημάτων  από ψυχικά ασθενή άτομα διαπράχθηκαν αρχικά στην Αγγλία κι έπειτα στις ΗΠΑ, συχνά έμοιαζαν πολιτικώς υποκινούμενα, ακόμη και με τη συμμετοχή της θρησκείας.

Το να επιρρίπτει κανείς ευθύνες για την υπαρξιακή του δυσφορία σε εξωτερικούς παράγοντας αποτελεί ένα είδος αυτό-ίασης. Κατασκευάζεται μια ιστορία, η οποία εκλογικεύει τη δυσφορία κάποιου ως καθρέφτισμα της αναγνώρισης ενός γενικού κακού. Σε αυτή την περίπτωση μπορεί κανείς να συμμετάσχει σε μια οργάνωση που είναι αφιερωμένη στην μάχη ενάντια σε αυτό το κακό ή να νιώσει αναγκασμένος να δράσει μόνος του - ως του σημείου να διαπράξει φόνο.

Το σκεπτικό πίσω από τέτοιες πράξεις φέρει τα πλέον ξεκάθαρα σημάδια αυταπάτης: της έλλειψης κατανόησης της συμβολικής φύσης της ανθρώπινης πραγματικότητας, της σύγχυσης των συμβόλων και των «παραπεμπτικών» τους  και της θέασης των ανθρώπων σύμφωνα με το τι αντιπροσωπεύουν. Ακριβώς αυτόν τον μοντέρνο παραλογισμό - ένα προϊόν εκμοντερνισμού και ο ίδιος- αντανακλούν και οι επιθέσεις των αδερφών Τσαρνάεφ.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΣΤΟ ΠΡΩΤΟΤΥΠΟ=>  Nationalism, Madness, and Terrorism by Liah Greenfeld - Project