Βαλτινός Θανάσης: Ο αριστερός επιλέγει, είναι ελευθερόφρων

ο αναγνώστης στις 29 Νοεμβρίου, 2015

Συνέντευξη στον Γιάννη Ν. Μπασκόζο.

Ο Ακαδημαϊκός Θανάσης Βαλτινός εκδίδει σε λίγες μέρες μια ακόμα  συλλογή διηγημάτων ενώ πληθαίνουν οι μελέτες για το σύνολο του έργου του. Ενεργός  πάντα μέσα στο σήμερα διατρέχει εύκολα τις χρονικές αποστάσεις και μιλάει για την ιστορία, το ποιος είναι αριστερός σήμερα, τι ζητά η γλώσσα μας.
 Κύριε Βαλτινέ στη μελέτη του Γιώργου Αριστηνού που κυκλοφόρησε πρόσφατα σημειώνεται  ότι το έργο σας πραγματοποιεί τομή στην ελληνική λογοτεχνία. Εσείς, μετά από τόσα χρόνια δημιουργίας, πώς το αντιλαμβάνεστε αυτό; Τι πιστεύετε ότι φέρατε στην ελληνική λογοτεχνία;
Δεν ξέρω αν είναι τομή , θα έλεγα όμως ότι προσπάθησα να βάλω μια καινούργια ματιά σε ότι αφορά στην ιστορία. Πέταξα διάφορα βάρη που κουβαλούσαν πολλά και ίσως καλά παλιότερα μυθιστορήματα. Με ενδιέφερε μια λιτότητα στην αντιμετώπιση ιστορικών γεγονότων και  όχι η εξάρτηση από την ιστορία , είτε ιδεολογική είτε μιας παγιωμένης ερμηνείας, δήθεν αυθεντικής.
Δηλαδή ποιος είναι ακριβώς ο δικός σας τρόπος αντιμετώπισης της ιστορίας;
Πήγα λίγο παραπέρα τις χοντρές γραμμές της ιστορίας, τα πάθη που πέρασε ο ελληνικός λαός, στις δικές μου μέρες, γεγονότα που τα έχω ζήσει, ο εμφύλιος, η μετανάστευση. Μη ξεχνάτε ήμουν υποψήφιος μετανάστης όταν έγραφα το «συναξάρι του Ανδρέα Κορδοπάτη». Δεν είχα δουλειά, δεν είχα μοίρα εδώ και σκεφτόμουν να φύγω. Είναι οι καταστάσεις που με έχουν ζεματίσει. Ήθελα να τα περάσω αυτά στις ιστορίες μου αλλά με κάποια  αδρότητα. Στην «Κάθοδο των εννιά» δεν ήθελα να πάρω μια θέση ιδεολογική. Για μένα ήταν μια κατάβαση στον Άδη, μια Νέκυια. Αν και το δράμα εκτυλίσσεται στον Πάρνωνα έβαλα τοπωνύμια από όλη την Ελλάδα, όπως κι έμπλεξα τα ονόματα. Ο Νικήτας ο αρχηγός είναι αριστερός αλλά ο δεύτερος, ο Μπρατίτσας, είναι πραγματικό όνομα επικεφαλής αντικομουνιστικών τμημάτων στη Λακωνία. Ήθελα να πω ότι από άποψη υλικού ο Δημοκρατικός Στρατός όσο  και ο Εθνικός Στρατός αποτελείτο από έλληνες. Και η μοίρα τους κοινή.
Σε άλλα βιβλία σας., όπως στον «Τελευταίο Βαρλάμη» βάζετε  ψευδοιστορικά στοιχεία, είναι σα να ξεγελάτε τον αναγνώστη. Γιατί;
Φυσικά, δεν είμαι κολλημένος με την ιστορία. Παίζω μαζί της, κάνω λογοτεχνία. Η ιστορία έχει νόημα από τη στιγμή που συνδέεται με κάποιες υπαρξιακές θέσεις. Με ενδιαφέρει μια υπαρξιακή αντιμετώπιση της ζωής και της ιστορίας. Και αυτό το κάνεις με όχημα τη δική σου ζωή. Ο επαρκής αναγνώστης δεν ξεγελιέται. Στον «Βαρλάμη» η  συνάντηση του Σεφέρη με τον Κόλλια έχει γίνει αλλά κανείς δεν ξέρει ποιο ήταν το αντικείμενο του θυμού του Σεφέρη. Οπότε  εγώ στήνω κάτι δικό μου.
Στον «Ανάπλου» γυρνάτε μάλλον στην παιδική σας ηλικία, διακρίνεται μια νοσταλγία.
Πράγματι αλλά στον «Βαρλάμη» υπάρχει η νοσταλγία της γλώσσας. Είναι αυτό που με γοητεύει, η μεγάλη προφορική παράδοση, το κλέφτικο τραγούδι, η ζωή των κλεφτών… είναι μια ιστορία που μας αφορά, υπαρξιακά, τουλάχιστον. Από κει δεν βγαίνουμε;
Υπάρχει πια αυτή η παράδοση; βλέπετε να επηρεάζει νεότερους συγγραφείς;
Δεν το βλέπω. Η αστική ζωή έχει αλλάξει από ότι ήταν πριν λίγες δεκαετίες. Τα νέα παιδιά έχουν μεγαλώσει με την τηλεόραση. Αναρωτιέμαι αν το δημοτικό τραγούδι τους λέει κάτι. Για μένα το δημοτικό τραγούδι είναι η ποιητική κορύφωση του λαού μας. Και να σκεφτούμε ότι αυτό έγινε από έναν λαό που δεν χρησιμοποιούσε πάνω από 600- 700 λέξεις στην ομιλία του. Ο λογοτεχνικός πλούτος και η δύναμή του είναι τεράστια. Ο κόσμος είχε χυμούς και ρίζες, τότε και ήθελε να εκφραστεί. Ένας θείος μου, αμόρφωτος, το είχε θέσει πολύ ωραία: «παλιά μπαίναμε στο λεωφορείο και τραγουδούσαμε, μετά ήρθε το ραδιόφωνο και πια ακούγαμε». Γίναμε παθητικοί.
Αποκλείεται σήμερα να υπάρχει μια νέα, αστική παράδοση;
Δεν το αποκλείω καθόλου. Αλλά τι ρίζες έχει αυτή η παράδοση; Τι παρελθόν έχει; Κάποιοι νέοι, βέβαια, ζουν στις πόλεις αλλά οι γονείς τους έχουν έρθει από το χωριό, οπότε η αστικοποίησή τους δεν είναι πλήρης. Σήμερα στην επαρχία τρέφονται με τα σκουπίδια της τηλεόρασης. Οπότε βουβαίνονται, δεν μπορούν καν να πουν σωστά δυο προτάσεις. Δεν έχουμε μια παγιοποιημένη αστικοποίηση, που θα οδηγούσε σε μια νέα αστικολαϊκή παράδοση.
Υπάρχει κίνδυνος για τη γλώσσα όπως κάποιοι κατά καιρούς λένε;
Η γλώσσα θα δουλευτεί, θα βγάλει μεγάλους μαστόρους που θα την δικαιώσουν. Η γλώσσα βρίσκει τους δρόμους της και βελτιώνεται. Από τον μέγιστο, κατ΄εμέ, Κάλβο, περάσαμε στη γενιά του ΄30 και από εκεί στο σήμερα. Πιστεύω ότι σήμερα γράφονται καλύτερα μυθιστορήματα από ότι στη γενιά του ΄30.
Βλέπετε να συντηρείται σήμερα ο διαχωρισμός αριστερά/δεξιά;
Υπάρχουν πιο ψύχραιμες ιστορικές ματιές σήμερα. Νεότεροι ιστορικοί αντιμετωπίζουν πιο ψύχραιμα γεγονότα που χρόνια μας δίχασαν. Ακόμα κι ο κόσμος έχει εν μέρει απελευθερωθεί. Όχι όσο θα έπρεπε για το καλό του τόπου. Θα έπρεπε όλα αυτά να είναι «παλιά πράγματα». Εδώ λένε αριστερός κι εννοούν ακόμα τους σκληροπυρηνικούς κομμουνιστές. Προσωπικά πιστεύω ότι είμαι αριστερός και στη ζωή και στα έργα μου. Οι άλλοι όταν λένε αριστερός εννοούν «κομματικός».
Τι σημαίνει για σας «είμαι αριστερός σήμερα»;
Ο αριστερός επιλέγει, είναι ελευθερόφρων, ανοικτό μυαλό, δεν ακολουθεί δόγματα, κομματικές επιταγές.
Δηλαδή θα βρίσκατε αριστερό και στη ΝΔ;
Για πείτε μου ΠΑΣΟΚ και  ΝΔ σε τι διαφέρουν τα προγράμματα τους; Και κάτι παραπέρα. ΠΑΣΟΚ, ΝΔ , ΣΥΡΙΖΑ σήμερα, που και τα τρία κόμματα πρέπει να κινηθούν μέσα στην Ευρώπη, δεν έχουν πολλά κοινά στοιχεία; Δεν είναι πολύ λεπτές οι αποχρώσεις μεταξύ τους; O αριστερός είναι τελικά η ανεξάρτητη ατομική στάση απέναντι στη ζωή και τα φαινόμενά της. Μπορεί να νομίζει κάποιος ότι είναι αριστερός χωρίς να διαβάζει λογοτεχνία, να ακούει μουσική, να σκέπτεται, να ασχολείται με τα νέα ρεύματα, να είναι ενταγμένος σε ένα πολιτιστικό χώρο;
Η κρίση επηρεάζει το τοπίο που ζούμε;
Η κρίση είναι αποτέλεσμα κακών επιλογών του λαού και των κομμάτων του. Η κρίση είναι αποτέλεσμα μιας κακής διαπαιδαγώγησης. Οι συνδικαλιστές που δεν θέλουν να χάσουν τα κεκτημένα, οι αγρότες που δεν παράγουν, οι πολιτικοί που δανείζονται συνεχώς για να μη στενοχωρήσουν τους ψηφοφόρους τους.
Το  νέο υλικό , αυτού του λαϊκισμού που ζούμε θα μπορούσε να γίνει αντικείμενο λογοτεχνικής δημιουργίας;
Φυσικά. Δεν είναι στις δικές μου προτεραιότητες αν και στο βιβλίο μου «Στοιχεία από τη δεκαετία του ΄60» το έκανα με έναν άλλο, δικό μου τρόπο.

Πώς μπορείς να λειτουργήσετε εσείς, που αισθάνεστε αριστερός όπως μου είπατε προηγουμένως, μέσα στην αραχνιασμένη όπως λέγεται Ακαδημία;

Ως ένα σημείο είναι φυσικό η Ακαδημία να είναι συντηρητική, μη ξεχνάτε μπαίνουν μεγάλης ηλικίας άνθρωποι (γελάει). Είναι δύσκαμπτη από τον χαρακτήρα της. Δεν μπορεί να παρέμβει πολιτικά. Όμως ένα μεγάλο έργο που κάνει η Ακαδημία δεν είναι γνωστό στον κόσμο. Αναφέρω για παράδειγμα το Ιατρικό Κέντρο που έχει δημιουργήσει και είναι πρωτοπόρο σε έρευνες. Έχει κορυφαίους επιστήμονες στις τάξεις της. Η τάξη των γραμμάτων και των τεχνών έχει ορισμένα πολύ καλά μυαλά στην ιστορία, τη μουσική, τη λογοτεχνία.
Είχατε φτιάξει στην Ακαδημία ένα μεταφραστικό τμήμα για ξένους ελληνιστές. Έχει αποτελέσματα;
Πολλά. Βγαίνει μια γενιά μεταφραστών που στη χώρα τους θα ασχοληθούν με τα δικά μας γράμματα. Ήδη ένας από τους υποτρόφους μας υπέγραψε συμφωνία με τις εκδόσεις του  Πανεπιστήμιου Γέιλ να μεταφράσει ελληνικά διηγήματα, μεταφράζει ήδη ένα βιβλίο του  ιστορικού Κώστα Κωστή. Μια κοπέλα από τη Σερβία άρχισε ήδη να δημοσιεύει μεταφρασμένα ελληνικά διηγήματα.Μια Σλοβάκα έχει κάνει ήδη τρία αφιερώματα σε ένα λογοτεχνικό περιοδικό ενώ μεταφράζει και ανθολογία ποιημάτων της Κικής Δημουλά. Μια Ιταλίδα μεταφράζει νεότερους έλληνες πεζογράφους κ.ά.
Γνωρίζω ότι ετοιμάζετε ένα νέο βιβλίο. Τι θα περιμένουμε από αυτό;
Είναι μια συλλογή διηγημάτων. Κάποια είναι ήδη δημοσιευμένα. Υπάρχουν όμως και ανέκδοτα διηγήματα που τα ονομάζω «τρίπτυχα». Πρόκειται για πέντε μικρά κείμενα που έχουν μια δική τους εσωτερική ενότητα.  Ο τίτλος της συλλογής είναι «Επείγουσα ανάγκη ελέου», φράση παρμένη από ένα διήγημα μου.
Θεωρείτε ότι το έργο σας είναι «ανάδελφο»;
Μπορεί να είναι ιδιόμορφο αλλά όχι ανάδελφο. Κάποιοι νέοι μιλάνε σήμερα για «σχολή Βαλτινού», όπως μου λένε. Επηρεασμένοι θεματολογικά αλλά και από τον  τρόπο γραφής. Αντίθετα με τους παλιότερους δεν έχω πολλές συνάφειες.
Τελικά είστε ένας βιωματικός συγγραφέας;
Αυτά ήταν τα χρόνια μου, αντλούμε όλοι από την εφηβεία μας. Εκεί διαμορφωνόμαστε, από το περιβάλλον, τα σχολεία, τον περίγυρο. Το όνειρο που διαμορφώνεις στην αρχή της ζωής σου δεν μπορείς να το εγκαταλείψεις σε συνδυασμό πάντα με μια ευρύτερη μοίρα. Π.χ. η «Κάθοδος των εννιά» γράφτηκε την  εποχή που είχα μια ερωτική αποτυχία. Δεν ήθελα να γράψω γι αυτό το γεγονός, μετέφερα λοιπόν το υπαρξιακό μου κλίμα στη νουβέλα εκείνη, σε αυτούς που κυνηγάνε το άπιαστο όραμα.

Σημείωση:  Οι φωτό είναι της Άρτεμις Μανούκη
( Τμήμα της συνέντευξης δημοσιεύτηκε στην εφ. Επένδυση το Σάββατο 21/11/2015