Περιβαλλοντικό έγκλημα στις Σκουριές

της Δήμητρας Τριανταφύλλου

Ταξίδι στη φύση της βορειοανατολικής Χαλκιδικής.
Τέσσερα  χρόνια τώρα ακούμε πάρα πολλά για τις  Σκουριές και τα μεταλλεία της που θέλει να εκμεταλλευτεί με νέους όρους η εταιρεία Eldorado Gold (η οποία απέκτησε μέσα σε μια νύχτα στις αρχές του 2012 με την έγκριση του τέως υπουργού Γιώργου Παπακωνσταντίνου τα δικαιώματα διαχείρισης της εταιρείας «Ελληνικός Χρυσός»). Aκούμε για τον σθεναρό αγώνα της συντριπτικής πλειοψηφίας των κατοίκων ενάντια σε αυτό το φαραωνικών διαστάσεων έργο και για τις διαμαρτυρίες των λιγότερων εκείνων που είναι υπέρ του έργου, αλλά δεν ακούγονται και τόσα πολλά για τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις του.  
Πόσα γνωρίζουμε εμείς που ζούμε στην υπόλοιπη Ελλάδα, και ειδικά στην Αθήνα, για εκείνο το… μακρινό τόπο της βορειοανατολικής Χαλκιδικής;  Τι ξέρουμε για εκείνο το μαγευτικό τοπίο στο βουνό Κάκαβος και τη μοναδικότητά του, για εκείνο το οικοσύστημα -σημαντική ψηφίδα της ελληνικής χλωρίδας και πανίδας;
Με αφορμή την παγκόσμια Ημέρα Περιβάλλοντος στις 5 Ιουνίου, η Νatura Νrg αποφάσισε να επικεντρωθεί στη μεγάλη περιβαλλοντική σημασία του ζητήματος παρουσιάζοντας τις αλυσιδωτές καταστροφικές αντιδράσεις που θα έχει για το ελληνικό περιβάλλον αυτό το έργο, αν ολοκληρωθεί.

Η ταυτότητα της περιοχής

Τρεις δασικοί οικότοποι, αρχέγονα δάση με αιωνόβιες οξιές και δρυς (σπάνια σε όλη την Ελλάδα) αλλά και φιλύρες, καστανιές, οστρύες, δάφνες, αριές, πουρνάρια μέχρι λεύκες και πλατάνια (στο σημείο που τα πλούσια δάση καταλήγουν στη θάλασσα).  Ένα από αυτά τα δάση θεωρείται από τα πιο όμορφα πλατύφυλλα στην Ελλάδα. Το «χρυσό» τοπίο περιλαμβάνει ακόμα ποτάμια, χαράδρες και βάθρες. Στην ευρύτερη περιοχή ευδοκιμούν 33 σημαντικά φυτά, όπως το εκουιζέτο το οποίο έχει επιβιώσει από τους προϊστορικούς χρόνους. Από αυτή τη μοναδική δασική έκταση, λοιπόν, έχουν ήδη καταστραφεί 450 στρέμματα για τη δημιουργία των υποστηρικτών δομών που είχε ανάγκη η περιοχή, όπως ο δρόμος που συνδέει σήμερα τις Σκουριές με το χωριό Μεγάλη Παναγιά, έναν από τους καλύτερα κατασκευασμένους περιφερειακούς δρόμους στην Ελλάδα. Αν το έργο της Eldorado Gold προχωρήσει τελικά, η απώλεια δασικής έκτασης θα είναι δραματική, μιας και θα απαιτηθούν άλλα 391 στρέμματα μέχρι την ολοκλήρωση του open pit (ανοιχτής εξόρυξης) στις Σκουριές, 1269 στρέμματα  για τον χώρο απόθεσης των αποβλήτων στα ρέματα Καρατζά και Λοτσάνικο, 126 στρέμματα για επιφανειακές εγκαταστάσεις και 430 στρέμματα για κατασκευή νέων δρόμων.

Η ροή των υδάτων

Σε πολλά σημεία τα παραπάνω δάση είναι ήδη αποψιλωμένα, οπότε αν χαθούν ακόμα περισσότερα το νερό των βροχοπτώσεων δεν θα συγκρατείται πια επαρκώς. Παρ’όλα αυτά οι εργαζόμενοι της εταιρείας «Ελληνικός Χρυσός» αποψίλωσαν πριν από μερικούς μήνες μέρος του δάσους για να διαμορφώσουν την πλαγιά, προκειμένου να κατασκευαστεί το φράγμα λυμάτων πάνω στο ρέμα Καρατζά. Επιπρόσθετα, το μητρικό πέτρωμα στις Σκουριές είναι ο βιοτιτικός σχιστόλιθος ο οποίος σχηματίζει μέτριας έως ελαφριάς υφής εδάφη με μεγάλη περιεκτικότητα σε άμμο και λιγότερη σε άργιλο. Αυτό σημαίνει ότι, όσο αποψιλώνεται αυτό το ήδη «ευαίσθητο» έδαφος, τόσο πιο απρόβλεπτη γίνεται η ροή των υδάτων. Στην πρόχειρη συμφωνία, όπως όλα καταμαρτυρούν, που υπέγραψε η εταιρεία, το ελληνικό δημόσιο έχει δεσμευτεί να διαχειριστεί και τη ροή των υδάτων, απαραίτητη μετά την εκτεταμένη αποψίλωση δασών μιας και τα νερά που θα συγκεντρώνονται γύρω αλλά κι υπογείως του λάκκου δίπλα από το open pit θα καθιστούν την εξόρυξη αδύνατη. Αυτό όμως σημαίνει ότι η εταιρεία θα προχωρήσει σε εννέα γεωτρήσεις για να χαμηλώσει η στάθμη του νερού κατά 650 μέτρα. Το αποτέλεσμα θα είναι να συμπαρασυρθούν κι ήδη υπάρχουσες γεωτρήσεις (χρησιμοποιούνται για την άρδευση καλλιεργειών) ενώ πολύ πιθανό είναι να ξηρανθεί και το έδαφος γύρω από το open pit. Γίνεται λοιπόν αντιληπτό ότι κάθε τοπική παρέμβαση θα προκαλεί ένα ντόμινο αρνητικών επιπτώσεων σε ακτίνα πολλών χιλιομέτρων.

Το [όχι και τόσο] πολύτιμο έδαφος

Το έδαφος μπορεί να είναι πολύτιμο κάτω από πολύ συγκεκριμένες προϋποθέσεις.  Στην πραγματικότητα η περιεκτικότητά του σε ορυκτό πλούτο είναι τόσο χαμηλή (0,8 γρ. ανά τόνο) που να για μπορέσει η επένδυση να είναι προσοδοφόρα, πρέπει να υπάρξει μια εκτεταμένη ανοιχτή εξόρυξη η οποία θεωρείται η μόνη γρήγορη μέθοδος για τα μικρά κοιτάσματα αλλά ταυτόχρονα και η πλέον επιζήμια για το περιβάλλον. Η παραπάνω ανοιχτή εξόρυξη θα πρέπει να συνοδεύεται από χρήση εκρηκτικών τέτοιας ποσότητας που σε 11 χρόνια θα μιλάμε για 16.878 τόνους. Οι εκπομπές μικροσωματιδίων από τη σκόνη που θα δημιουργούν τα εκρηκτικά θα είναι πολύ πάνω από τα επιτρεπτά όρια.

Το «ντόμινο» της σκόνης

Οι υπερβολικές ποσότητες σκόνης που θα εκλύονται σε καθημερινή βάση σε συνδυασμό με τα μολυσμένα λύματα που θα συγκεντρώνονται από τα φράγματα θα προκαλέσουν σοβαρότατο πλήγμα στη μελισσοκομία της περιοχής. Η σκόνη θα ταξιδεύει με τον αέρα και θα επικάθεται σε καλλιέργειες και νερά αλλά και στις εκκρίσεις των πεύκων και των δρυών. Επιπρόσθετα, η επικονίαση των καλλιεργειών από τις μέλισσες θα διαταραχθεί εξαιτίας της μόλυνσης του υδροφόρου ορίζοντα από τα βαρέα μέταλλα (που περιέχουν τα μικροσωματίδια) καθιστώντας τα τελευταία απορροφήσιμα από τους ιστούς των δέντρων και των φυτών. Αποτέλεσμα; Θα προσβάλλεται άμεσα το νέκταρ και η γύρη. Για να μιλήσουμε λίγο με αριθμούς, περίπου 65% της ετήσιας παραγωγής μελιού προέρχεται από τα πευκοδάση της Χαλκιδικής και της Θάσου. Αν αυτό το πευκόμελο προσβληθεί, οι επιπτώσεις θα αφορούν όλη τη χώρα αφού χρησιμοποιείται κατά κόρον ως βάση στις αναμίξεις ελληνικών μελιών επειδή δεν κρυσταλλώνει. Με δύο λόγια, η παραγωγή μελιού θα μειωθεί δραματικά.

Υδροφόρος ορίζοντας

Η τοξική θειούχα σκόνη που θα  εκλύεται στην ατμόσφαιρα από τα εκρηκτικά θα επικάθεται στο έδαφος και στα νερά (θάλασσα και ποτάμια) μολύνοντάς τα. Οι βροχές θα την κάνουν όξινη βροχή και τα μολυσμένα νερά, χωρίς να συναντούν εμπόδια, θα μεταφέρονται μέσω των χειμάρρων στη θάλασσα. Το βουνό Κάκαβος υδροδοτεί τόσο τη βόρεια Χαλκιδική όσο και τη νότια (από τον ποταμό  Χαβρία στον οποίο σκοπεύουν να κάνουν άλλο ένα φράγμα). Όπως εύκολα καταλαβαίνει κανείς, τα νερά του φράγματος θα είναι  μολυσμένα αφού θα ξεπλένουν την τοξική σκόνη που θα έχει επικαθίσει στην ατμόσφαιρα και στο έδαφος.

Η αμφιλεγόμενη διαδικασία εξόρυξης

Πρόκειται για τη διαδικασία της ακαριαίας τήξης (flash smelting) η οποία χρησιμοποιείται κατά κόρον από μεταλλεία σε όλο τον κόσμο. Το πρόβλημα είναι ότι αυτή η μέθοδος εξόρυξης  θεωρείται ασφαλής, μόνο αν το μείγμα εδάφους προς επεξεργασία δεν ξεπερνά σε περιεκτικότητα το 0,2% σε αρσενικό. Είναι απίστευτο λοιπόν το γεγονός  πως η ελληνική κυβέρνηση ενέκρινε –βάση μια εντελώς πρόχειρης περιβαλλοντικής μελέτης- την απόφαση για αυτή την επεξεργασία, ενώ τα επίπεδα αρσενικού στο έδαφος της περιοχής  φτάνουν το 11%. Παγκοσμίως δεν υπάρχει ούτε ένα μεταλλείο που να επεξεργάζεται τα συμπυκνώματα αυτά με την τόσο μεγάλη περιεκτικότητα, γιατί η  επικινδυνότητα σε ένα δεύτερο στάδιο επεξεργασίας και απόθεσης των εξαιρετικά τοξικών λυμάτων είναι πολύ αυξημένη.

Το σοβαρό ζήτημα της ατμοσφαιρικής ρύπανσης

Ο Δημήτρης Μελάς, αναπληρωτής καθηγητής Φυσικής Περιβάλλοντος στο Α.Π.Θ είναι πολύ κατατοπιστικός σε αυτά που λέει στη Νatura. nrg  για το σοβαρότατο ζήτημα της ατμοσφαιρικής ρύπανσης.
Διαβάζοντας την πλήρη μελέτη του έργου διαπίστωσα κατ’ αρχάς ότι το μέγεθος της επιφανειακής εξόρυξης θα είναι δυσθεώρητο. Μιλάμε για 30.000 τόνους μεταλλεύματος την ημέρα. Ένα τεράστιο μέγεθος δηλαδή, ανάλογο με αυτό της ΔΕΗ στην Πτολεμαΐδα. Τα τελευταία 25 χρόνια όμως καμία άλλη πηγή ρύπανσης με αυτήν της ΔΕΗ δεν δημιουργήθηκε στην Ελλάδα. Από τη συγκεκριμένη διαδικασία, αν αυτή προχωρήσει όπως το έχουν ορίσει, τα αιωρούμενα σωματίδια που θα εκλύονται στην ατμόσφαιρα της συγκεκριμένης περιοχής θα είναι περισσότερα απ’ ότι εκλύονται στη Θεσσαλονίκη απ’ όλες τις μεταφορές μαζί. Κάποιες μέρες του χρόνου τα όρια των αιωρούμενων σωματιδίων που έχει θέσει η Ευρωπαϊκή Ένωση θα παραβιάζονται σίγουρα.
Μιλάμε για σοβαρότατη ατμοσφαιρική μόλυνση της περιοχής, αφού τα σωματίδια θα περιέχουν μεγάλο ποσοστό βαρέων μετάλλων. Ούτως ή άλλως η περιοχή έχει ένα ιστορικό υψηλών συγκεντρώσεων λόγω των μεταλλευτικών δραστηριοτήτων των προηγούμενων τριών δεκαετιών. Με δύο λόγια, το μέγεθος του έργου ξεφεύγει από οποιαδήποτε ικανότητα έχει η περιοχή για να το υποδεχτεί.
Οι άμεσες επιπτώσεις θα αφορούν μια ακτίνα δεκάδων χιλιομέτρων αλλά σταδιακά θα υπάρξει αύξηση του περιφερειακού υπόβαθρου – δηλαδή σε βάθος χρόνου θα έχουμε να κάνουμε με μόλυνση που θα πλήξει όλη την περιοχή της Κεντρικής Μακεδονίας. Να πω εδώ ότι οι επιπτώσεις αυτής της ρύπανσης για την υγεία των κατοίκων των γύρω περιοχών αλλά και για το περιβάλλον αναφέρθηκαν πρόχειρα και με ψιλά γράμματα στη μελέτη που κατέθεσε η Eldorado Gold για να πάρει την άδεια από το ελληνικό δημόσιο. Όλοι οι καθηγητές του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης  που ασχοληθήκαμε με τις επιπτώσεις του έργου καταλήξαμε στο εξής συμπέρασμα:  πρόκειται για μια τεράστια επένδυση, μη διαχειρίσιμη απ’ όλες τις απόψεις. Ίσως, μάλιστα,  η μόλυνση του νερού να είναι και το χειρότερο αποτέλεσμα απ’ όλα μιας κι είναι σίγουρο ότι και η ποσότητά του θα μειωθεί αλλά και η ποιότητά του. Συμπερασματικά, θα έλεγα ότι αυτή η επένδυση δεν είναι για αυτή την εποχή αλλά για 25 χρόνια πίσω τότε που το κριτήριο της χώρας ήταν μόνο η μαζική παραγωγή και καθόλου το περιβαλλοντικό κόστος. Αν φτιάχναμε τη ΔΕΗ σήμερα, θα τη φτιάχναμε με νέους όρους έτσι ώστε να υπήρχε σεβασμός στο περιβάλλον».

Η χλωρίδα κι η πανίδα που θα επηρεαστεί από τη μόλυνση

• 20 είδη ερπετών στην ερπετοπανίδα του όρους Κάκαβος
• Πάνω από 70 είδη πουλιών στην ορνιθοπανίδα
• Εδώ ζουν αλεπούδες, νυφίτσες, ζαρκάδια, ασβοί, τρία είδη νυχτερίδας, τέσσερα σπάνια είδη πεταλούδας, αγριόγατοι,
  κουνάβια, λύκοι, αγριογούρουνα αλλά και, τα σπάνια πια στην Ελλάδα, τσακάλια
• 427.237 στρ. σιτηρών
• 18.874 στρ. αμπελιών
• 280.559 στρ. ελιάς
• 931.657 στρ. με όσπρια, κηπευτικά και κτηνοτροφικά

Τα επαγγέλματα που θα πληγούν ανεπανόρθωτα

• Μελισσοκόμοι
• Κτηνοτρόφοι
• Τυροκόμοι
• Τουριστικές επιχειρήσεις
• Οικοδόμοι (η αξία της γης πέφτει δραματικά)
• Ψαράδες (ο κόλπος δυτικά από το τρίτο πόδι της Χαλκιδικής είναι εδώ κι αρκετό καιρό μολυσμένος από τα τοξικά απόβλητα που έχουν προκαλέσει τόσο η προηγούμενη όσο κι η σημερινή ιδιοκτήτρια εταιρεία).

Τι περιλαμβάνει η σύμβαση του ελληνικού δημοσίου με την Ελντοράντο Γκόλντ

Την εκμετάλλευση των ήδη υπαρχόντων ορυχείων στην περιοχή Μαντέμ Λάκο, το εργοστάσιο εμπλουτισμού στην περιοχή της Ολυμπιάδας, τις λίμνες τελμάτων τις οποίες η εταιρεία έχει την υποχρέωση  αποκατάστασης μέσα σε μία χρονική περίοδο τριών ετών, τον εκσυγχρονισμό του λιμανιού στο Στρατώνι, την κατασκευή μιας σειράς υποστηρικτικών έργων, μεταξύ των οποίων υπόγεια σήραγγα μεταξύ Ολυμπιάδας και Μαντέμ Λάκκου για τις ανάγκες μεταφοράς των μεταλλευμάτων καθώς και την παραχώρηση της περιοχής στις Σκουριές για την εκμετάλλευση του υπό κατασκευή open pit (ανοιχτή εξόρυξη).

Πηγή: NaturaNrg #61, 9-6-2015