ΛΕΞΙΚΟ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ

ΛΕΞΙΚΟ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ

ΕΚΔ. ΠΑΤΑΚΗ 2007, ΣΕΛ. 2.459, ΤΙΜΗ: 100 ΕΥΡΩ

Ένα εργαλείο που ενέχει την πρώτη συλλογική ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας

Το «Λεξικό» αλλάζει τα δεδομένα

Γράφει ο Ευριπίδης Γαραντούδης
Τα Νέα, Βιβλιοδρόμιο, 8/2/08

Η συστηματική εργασία εμπλουτισμού και ενημέρωσης των λημμάτων του Λεξικού γίνεται εμφανής από το γεγονός ότι πολλά λήμματα υπογράφονται από περισσότερους συντάκτες. Π.χ. το λήμμα «Βιζυηνός Γεώργιος» (σ.
292-295)
υπογράφεται από τέσσερις

ΠΑΡΑ ΤΑ ΟΠΟΙΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΟΥ, ΟΦΕΙΛΟΜΕΝΑ

ΚΥΡΙΩΣ ΣΤΙΣ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΙΚΕΣ ΑΔΥΝΑΜΙΕΣ ΤΟΥ ΚΛΑΔΟΥ

ΤΗΣ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΦΙΛΟΛΟΓΙΑΣ, ΤΟ ΠΡΩΤΟ ΛΕΞΙΚΟ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΣΥΝΙΣΤΑ ΘΕΤΙΚΗ ΠΡΟΚΛΗΣΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΦΗΣΥΧΑΣΜΕΝΗ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ ΤΩΝ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ ΤΗΣ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ

Ο πολύ μεγάλος όγκος των περίπου 2.500 σελίδων και το τεράστιο εύρος των θεμάτων που καλύπτει το Λεξικόνεοελληνικής λογοτεχνίας των Εκδόσεων Πατάκη προκάλεσαν ήδη το ενδιαφέρον τριών συνεργατών του «Βιβλιοδρομίου» (του Τάκη Καγιαλή, 3-4.11.2007, του Δημοσθένη Κούρτοβικ, 1-2.12.2007 και του Κώστα Γεωργουσόπουλου 19-1-2008). Παράλληλα οι δύο πρώτοι κριτές του Λεξικού επεσήμαναν, με εύστοχες κατά κανόνα παρατηρήσεις, «απουσίες», ελλείψεις και μεθοδολογικά προβλήματά του, δίνοντας την αφορμή για ευρύτερο διάλογο γύρω από ένα έργο εντελώς ασυνήθιστο για τα ελληνικά εκδοτικά δεδομένα, που θα αποτιμηθεί πλήρως σε βάθος χρόνου.

Ανόμοια σύνολα

Η ορθή εκτίμηση του Κούρτοβικ ότι το Λεξικό είναι «ένα πλέγμα από ανόμοια σύνολα, που και αυτά έχουν σχηματιστεί με ανόμοια μεθοδολογία» οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην ετερογένεια των πάμπολλων ειδολογικών κατηγοριών που περιλαμβάνει. Ακριβέστερα, δεν πρόκειται μόνο για λεξικό προσώπων, έργων, ρευμάτων και όρων της νεοελληνικής λογοτεχνίας στην ευρύτερη δυνατή χρονολογική θεώρησή της, από τις αρχές της στον 11ο αιώνα μέχρι σήμερα, αλλά και για έργο συστηματικής απογραφής αρκετών ακόμη λιγότερο ή περισσότερο συναφών πεδίων: της νεοελληνικής φιλολογίας, της κριτικής, της παιδείας και της λογοτεχνικής θεωρίας. Έτσι στο εν λόγω Λεξικό ο αναγνώστης μπορεί να βρει μικρότερα ή μεγαλύτερα λήμματα για Νεοέλληνες (Ελλαδίτες και Κύπριους) λογοτέχνες, θεατρικούς συγγραφείς, κριτικούς λογοτεχνίας, δοκιμιογράφους, φιλόλογους νεοελληνιστές (Έλληνες και ξένους), ιστορικούς της παιδείας, αρχαίους Έλληνες, Λατίνους και νεώτερους ξένους συγγραφείς που λιγότερο ή περισσότερο επηρέασαν τη νεοελληνική λογοτεχνία, βασικά θέματα λογοτεχνικών κειμένων (όπως «ανία», «έρωτας», «θάνατος», «ζώα» κ.ά.), χώρες που η λογοτεχνία τους σχετίστηκε με τη νεοελληνική, τον λογοτεχνικό Τύπο (περιοδικά αλλά και, επιλεγμένα, εφημερίδες), πνευματικά ιδρύματα, εκδοτικούς οίκους. Το γεγονός, εξάλλου, ότι σχεδόν όλα τα λήμματα των συνολικώς 106 συντακτών του Λεξικού συνοδεύονται από αρκετά πλούσια ελληνική και ξένη βιβλιογραφία ενισχύει τη χρηστικότητα και το κύρος του.
Η αξία του Λεξικού καταδεικνύεται από την ύπαρξη πολλών μάλλον απροσδόκητων λημμάτων, όπως «γαστρονομική λογοτεχνία» (σ.
358-360), «εβραϊκή λογοτεχνία» (σ. 569-573) και «κινηματογράφος και λογοτεχνία» (σ. 1.087-1.090). Επίσης, θα αδικούσε κανείς το Λεξικό αν δεν του αναγνώριζε ορισμένες αδιαμφισβήτητες πρωτιές. Πρώτη φορά, π.χ., σε ένα έργο αποθησαύρισης της νεοελληνικής λογοτεχνίας περιλαμβάνεται συστηματικά η κυπριακή λογοτεχνία, ενώ επίσης πρώτη φορά συγκεντρώνονται και καταγράφονται ελεγμένες πληροφορίες για το στελεχικό δυναμικό και το θεσμικό περιβάλλον της νεοελληνικής φιλολογίας.
Κρίνοντας τα λήμματα του Λεξικού που αφορούν τη μεταπολιτευτική λογοτεχνία, ο Κούρτοβικ εντόπισε «αδικαιολόγητες απουσίες» λογοτεχνών σύμφωνα με τις προσωπικές του επιλογές. Με ανάλογο σκεπτικό θα μπορούσα να προσθέσω ακόμη αρκετά ονόματα νέων λογοτεχνών, κριτικών ή και φιλολόγων αυτής της περιόδου, που λείπουν και θα μπορούσαν επίσης να είχαν συμπεριληφθεί στο Λεξικό . Πάντως αυτές οι «απουσίες» οφείλονται πιθανόν στο ότι πολλά, αρχικώς συνταγμένα, λήμματα αφαιρέθηκαν στο στάδιο του τελικού ελέγχου ώστε να καταστεί εφικτή η επίτομη έκδοση του έργου. Μια ουσιωδέστερη έλλειψη είναι ότι, ενώ τα αναφερόμενα στους παλαιότερους λογοτέχνες λήμματα φέρουν βιβλιογραφία, αυτή αφορά κυρίως την κριτική αποτίμησή τους, χωρίς να διακρίνεται με σαφήνεια αυτό που ιδίως θα ήθελε να πληροφορηθεί ο αναγνώστης, οι φιλολογικά επιμελημένες και αξιόπιστες εκδόσεις του έργου τους.
Για να γίνουν αντιληπτές σε ορθή βάση οι ελλείψεις και τα προβλήματα του Λεξικού, πρέπει κατ΄ αρχάς να αναλογιστούμε ότι χρειάστηκαν σχεδόν 20 χρόνια για να ολοκληρωθεί. Η συστηματική εργασία εμπλουτισμού, ενημέρωσης ή και αναθεώρησης των παλαιότερων ως προς τον χρόνο σύνταξης λημμάτων του Λεξικού γίνεται εμφανής από το γεγονός ότι πολλά λήμματα τα υπογράφουν περισσότεροι του ενός συντάκτες. Π.χ. το λήμμα «Βιζυηνός Γεώργιος» (σ.
292-295) υπογράφεται από 4 συντάκτες. Επίσης, αν παρατηρήσουμε ότι η μεγάλη πλειονότητα των 106 συντακτών του Λεξικού είναι φιλόλογοι νεοελληνιστές (από ώριμους ή και υπερώριμους καθηγητές πανεπιστημίου μέχρι διδάκτορες Φιλολογίας ή και νεαρούς πτυχιούχους), θα αντιληφθούμε προοδευτικά, όσο θα διαβάζουμε το Λεξικό, ότι αυτό λειτουργεί ως καθρέφτης αφενός της γενικής προόδου που σημείωσε η νεοελληνική φιλολογία την τελευταία εικοσαετία, αφετέρου όμως της χρόνιας και αξεπέραστης αδυναμίας των φυσικών προσώπων της για αρμονική ένταξη και λειτουργία μέσα σε ένα συλλογικό σχήμα εργασίας.
Ο Ευριπίδης Γαραντούδης είναι αναπληρωτής καθηγητής Νεοελληνικής Λογοτεχνίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών

*Οι γενιές των τριαντάρηδων (κλικ)