ΕΝΑ ΣΥΓΚΛΟΝΙΣΤΙΚΟ ΝΤΟΚΟΥΜΕΝΤΟ

 

Φιλμάροντας το γκέτο της Βαρσοβίας

Του Ηλία Mαγκλίνη

Η Καθημερινή, 23/11/11

ΠΡΟΒΟΛΗ. Μήνες μετά την απελευθέρωσή τους από το Αουσβιτς, ομάδα Εβραίων βρήκε καταφύγιο σε βομβαρδισμένο συγκρότημα κατοικιών. Δεν πέρασε πολύς καιρός και μια νεαρή Πολωνέζα βρέθηκε δολοφονημένη, όχι μακριά από την πολυκατοικία «με τους Εβραίους». Αποτέλεσμα, εξαγριωμένοι Πολωνοί επιτέθηκαν στο υπό κατάληψη οίκημα και κατέσφαξαν τους επιζήσαντες του Ολοκαυτώματος.

Θυμήθηκα το περιστατικό ακούγοντας την ιστορικό Οντέτ Βαρών-Βασσάρ να εξηγεί πώς από το 1945 ώς το 1947 σημειώθηκαν πάνω από εκατό πογκρόμ εναντίον Εβραίων στην Πολωνία, όταν οι καμινάδες των κρεματορίων κάπνιζαν ακόμα. Η Ο. Βαρών-Βασσάρ μίλησε στο περιθώριο της προβολής του ντοκιμαντέρ «Μια ταινία ημιτελής» (A Film Unfinished) της Υael Hersonski. Το ντοκιμαντέρ προβλήθηκε δύο φορές στο Exile Room (Αθηνάς 12, 3ος όροφος), υπήρξε μεγάλη προσέλευση κοινού και πιθανώς να επίκειται μια τρίτη προβολή.

Πρόκειται για ταινία-μέσα-στην-ταινία: μια αφήγηση πάνω σε άγνωστο κινηματογραφικό υλικό, γυρισμένο στο γκέτο της Βαρσοβίας από Γερμανούς στρατιώτες. Πρότζεκτ ανολοκλήρωτο, αμοντάριστο. Τρεις μήνες μετά τη λήψη αυτών των πλάνων, το γκέτο διαλύθηκε και ο εβραϊκός πληθυσμός εκτοπίστηκε στα στρατόπεδα. Το φιλμ ξεχάστηκε. Υποτίθεται ότι οι ναζί ήθελαν να γυρίσουν μια προπαγανδιστική ταινία: έστησαν σκηνές με Εβραίους σε ωραία εστιατόρια, σε γεμάτα θέατρα, σε ατμοσφαιρικά διαμερίσματα της εποχής. Μονάχα που οι τέσσερις μπομπίνες περιλαμβάνουν και καθημερινές εικόνες ληγμένων ανθρώπινων σωμάτων είτε μέσα σε τρώγλες είτε στα πεζοδρόμια. Τι ακριβώς ήθελαν λοιπόν να κάνουν οι ναζί; Ο μοναδικός εκ των ένστολων κινηματογραφιστών που μιλάει στην κάμερα, δεν δίνει επαρκείς εξηγήσεις.

Στην ταινία γινόμαστε επίσης μάρτυρες των αντιδράσεων επιζώντων του γκέτο, καθώς παρακολουθούν τα πρωτότυπα φιλμ, καθώς ψηλαφίζουν τα τραύματα της μνήμης και η εσωτερική περιδίνηση εκφράζεται στο βλέμμα τους.

Περισσότερο όμως κι από τους μαζικούς τάφους των τελευταίων πλάνων, οι πιο δυσάρεστες σκηνές είναι τα γκρο πλαν των καλοντυμένων γυναικών μέσα σε αρχοντικά σπίτια, στα στημένα γυρίσματα των ναζί. Η δυσφορία στην αδιάκριτη, βίαιη κάμερα είναι τόσο εμφανής που ως θεατής νιώθεις ότι σε έπιασαν να κρυφοκοιτάζεις σε κλειδαρότρυπα. Ντροπή είναι η λέξη. Διότι είναι η στιγμή που, πολύ πριν από την έσχατη εξαθλίωση και τη σφαίρα στον αυχένα, θίγεται βάναυσα η αξιοπρέπεια αυτών των γυναικών. Και τούτη είναι η πιο ανθρώπινη στιγμή τους.