H ATAKA ΤΗΣ ΗΜΕΡΑΣ

Αλλού και αλλιώς η συζήτηση
για την κοιτίδα του πνεύματος

Του Σταύρου Zουμπουλάκη*
___________________
Η Καθημερινή, 12/12/2009
[Από την έρευνα του Κώστα Καλφόπουλου
υπό τον τίτλο Μπορούν τα free press έντυπα να
υποδεχθούν αξιόπιστες κριτικές;]

Το πρώτο ερώτημα που εγείρεται με όλα αυτά τα free press, είναι πόσο free στ’ αλήθεια είναι. Πόσο πραγματικά ελεύθερο, ανεξάρτητο, δίκαιο στην κρίση του μπορεί να είναι ένα έντυπο, το οποίο εξαρτάται αποκλειστικά από τη διαφήμιση; Συγκεκριμένα, επιφυλάσσουν άραγε τα έντυπα αυτά την ίδια μεταχείριση στα βιβλία εκδοτών που τους δίνουν διαφήμιση και στα βιβλία όσων δεν τους δίνουν; Οταν ένας εκδότης, για λόγους οικονομικούς ή άλλους, αποφασίσει να μη διαφημίσει τα βιβλία του στο τάδε ή δείνα free press, θα εξακολουθήσει εκείνο να προβάλλει και να επαινεί στις σελίδες του όσα από αυτά αξίζουν τον κόπο; Ας μη βιαστούν οι άνθρωποι των free press να απαντήσουν, διότι γνωρίζουμε κι εμείς πράγματα.

Εν πάση περιπτώσει, όμως, γεγονός παραμένει ότι τα εβδομαδιαία free press αφιερώνουν πολλές σελίδες στο βιβλίο και ότι ακόμη κυκλοφορούν πια και άλλα αποκλειστικά αφιερωμένα σε αυτό. Δεν είναι όλα τούτα, λοιπόν, λόγος να χαίρονται οι φιλαναγνώστες; Αυτό θα ήταν ασύγγνωστη αφέλεια, γιατί το ζήτημα δεν είναι ασφαλώς ποσοτικό, αλλά έχει σημασία για ποια βιβλία γίνεται λόγος, με ποιον τρόπο γίνεται λόγος και, ακόμη, σε ποιο πλαίσιο γίνεται αυτός ο λόγος. Τα βιβλία λοιπόν για τα οποία κυρίως γίνεται λόγος στα free press είναι όσα δεν χρειάζεται κανείς κόπος για να τα ανακαλύψεις, είναι τα ούτως ή άλλως και με κάθε τρόπο προβεβλημένα, και τα εν λόγω έντυπα συντείνουν κι αυτά με τη σειρά τους στην περαιτέρω προβολή τους. Ο τρόπος με τον οποίο γίνεται λόγος είναι, κατά κανόνα, το σύντομο κείμενο, χωρίς επιχείρημα, χωρίς σκέψη, χωρίς αίσθημα, χωρίς απορία και βεβαίως χωρίς αντιρρήσεις προς το κρινόμενο βιβλίο. Υπάρχει κάποιος συγγραφέας άξιος του ονόματός του που θα συμπεριλάμβανε ένα παρόμοιο κείμενο σε κάποιο ενδεχόμενο απάνθισμα κριτικών για το έργο του; Οσο για το περιβάλλον μέσα στο οποίο δημοσιεύονται τα όποια αυτά κείμενα, τα ίδια τα έντυπα, εννοώ, στην υλικότητά τους, αυτά δεν καλούν στην πράξη της ανάγνωσης, καλούν απλώς στο ξεφύλλισμα, σε μια βιαστική ματιά, στις γρήγορες εντυπώσεις. Ποια σχέση λοιπόν μπορούν να έχουν τα έντυπα αυτά με τον βραδύ χρόνο του πολιτισμού της ανάγνωσης και πώς είναι δυνατόν να διαμορφώσουν αναγνωστικά κριτήρια και φιλαναγνωστική συμπεριφορά.

Οσοι θεωρούν το βιβλίο κοιτίδα του πνεύματος, ξέρουν ότι η συζήτηση γι’ αυτό διεξάγεται αλλού και αλλιώς. Και προπαντός όχι αυταπάτες: όσες δεκάδες free press και αν βγουν για το βιβλίο, η μικρή αυτή κοινότητα δεν πρόκειται εξ αυτού του λόγου να εγγράψει νέα μέλη.

* O Σταύρος Ζουμπουλάκης είναι διευθυντής του περιοδικού «Νέα Εστία».