1. Ο παρεμβατικός διανοούμενος της Αριστεράς
Πάθος με τη γλώσσα, τη σωστή, δημοκρατική και εύρυθμη χρήση της δημοτικής στον προφορικό και τον γραπτό λόγο, χιούμορ, τελειομανία, παρατηρητικότητα, ευφυΐα αλλά και οξύτητα στην αρθρογραφία του, διαρκής επαφή με την κοινωνία, ακόμα κι όταν ο ίδιος λόγω της ασθένειάς του παροπλίστηκε. Ο Γιάννης Η. Χάρης, που πέθανε χθες τα ξημερώματα μετά από μακρά μάχη με την οξεία λευχαιμία, παρέμεινε μέχρι τέλους επί των επάλξεων: ακόμα κι από τη σελίδα του στο Facebook είχε πάντα κάτι καίριο να σχολιάσει, να στηλιτεύσει, να επισημάνει, να διορθώσει, να καυτηριάσει. Μαχητικός και παρεμβατικός διανοούμενος της Αριστεράς, άνθρωπος των γραμμάτων και του γραπτού λόγου, μελετητής και στιλίστας της γλώσσας, επιμελητής εκδόσεων κι εξαιρετικός μεταφραστής, ταυτισμένος κυρίως με τις ελληνικές μεταφράσεις του έργου του Μίλαν Κούντερα, υπήρξε βέβαια και τακτικός αρθρογράφος της «Εφημερίδας των Συντακτών», όπου διατηρούσε επί μία δεκαετία τη στήλη «Ασκήσεις Μνήμης» (2012-2022) για γλωσσικά αλλά και ευρύτερα πολιτικά-κοινωνικά-πολιτιστικά (ακανθώδη) ζητήματα. Βαθιά πολιτικό ον, διανοούμενος «παλαιάς κοπής», με ισχυρή και συχνά αμετακίνητη, μα και πάντα τεκμηριωμένη άποψη, αλλά και ποιητική ευαισθησία και τρυφερότητα, ήταν από τις περιπτώσεις με τις οποίες χαιρόσουν ακόμα και να διαφωνείς: η διαφωνία θα είχε πάντα περιεχόμενο κι ακόμα κι ένας π.χ. φιλολογικός «καβγάς» με αντίπαλο τον Γιάννη Χάρη και τα επιχειρήματά του έτρεφε τη σκέψη και τον διάλογο.
Ο Γιάννης Η. Χάρης είχε γεννηθεί στις 26 Ιανουαρίου του 1953 στην Αθήνα, προορισμένος λες να ασχοληθεί με τη γλώσσα. Ηδη από το σχολείο, παρότι όπως εξομολογούνταν γελώντας ο ίδιος δεν ήταν αριστούχος μαθητής, ξεχώριζε για τις καλές του εκθέσεις. Και όπως είχε αφηγηθεί στην Ολγα Σελλά σε μια συνέντευξή του, καθοριστικός παράγοντας στη μετέπειτα πορεία του υπήρξε ένας θείος του, ο εκπαιδευτικός Κώστας Χάρης, που, προδικτατορικά, εργαζόταν στο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο. Ετσι βρέθηκε ήδη στα 18 του στη διόρθωση τυπογραφικών δοκιμίων, δουλεύοντας για την εγκυκλοπαίδεια «Ελλάς - Μπριτάννικα», δίπλα στην αφρόκρεμα της διανόησης, τον Αιμίλιο Χουρμούζιο, τον Δ.Ν. Μαρωνίτη, τον Φάνη Κακριδή, τον Μανόλη Γιαλουράκη, τον Νάσο Δετζώρτζη κ.ά., οι οποίοι βρίσκονταν συγκεντρωμένοι εκεί «χάρη στην εμπνευσμένη διεύθυνση του αείμνηστου Κώστα Τριανταφυλλίδη».
«Μέσα σ’ αυτό το κλίμα», έλεγε ο ίδιος, «18χρονος, είπαμε, παρακολουθούσα έκθαμβος, πραγματικά μέσα στη χώρα των θαυμάτων. Τότε επέλεξα, κατά κάποιον τρόπο, και πάντως ερήμην του, σαν δάσκαλο τον Μαρωνίτη. Οπως πολλοί δηλαδή την εποχή εκείνη, θεώρησα τον Μαρωνίτη δάσκαλό μου, κοιτούσα, από μακριά κι από κοντά, και μάθαινα».
Τα επόμενα βήματά του τον οδηγούν από το 1971 έως το 2002 στην επιμέλεια εκδόσεων για διάφορους οίκους και οργανισμούς: Ολκός, Μορφωτικό Ιδρυμα Εθνικής Τραπέζης (αναλαμβάνοντας μεταξύ άλλων τη φιλολογική επιμέλεια στα «Οράματα και θάματα» του Μακρυγιάννη), Ικαρος (για τον οποίο επιμελήθηκε τα τελευταία έργα του Οδυσσέα Ελύτη και τη συγκεντρωτική έκδοση της ποίησής του), Μέγαρο Μουσικής Αθηνών κ.ά.
Με τη Μεταπολίτευση εργάστηκε στο τότε ΕΙΡΤ, στο τμήμα ανασύνταξης, που συστάθηκε ειδικά για τη μεταγραφή του δελτίου ειδήσεων στη δημοτική.
Δίδαξε επί 16 χρόνια ελληνικά στο Study in Greece και στο Beaver College, σε τμήματα Αμερικανών φοιτητών από αμερικανικά κολέγια.
Μία λιγότερη γνωστή του ιδιότητα ήταν η ενασχόλησή του με τη βυζαντινή μουσική: είχε σπουδάσει κοντά στον Σίμωνα Καρά, στον «Σύλλογο προς διάδοσιν της ελληνικής μουσικής», όπου και δίδαξε εν συνεχεία, ενώ μετείχε στην Ελληνική Βυζαντινή Χορωδία του Λυκούργου Αγγελόπουλου, με την οποία ταξίδεψε στην Ελλάδα και στο εξωτερικό (σε Επίδαυρο, Βενετία, Μόσχα, Αζερμπαϊτζάν κ.α.).
Από το 1994 με βάση τις αναθεωρημένες γαλλικές μεταφράσεις, που επέχουν θέση πρωτοτύπου, μετέφρασε για την «Εστία» εξαρχής το συνολικό έργο του Μίλαν Κούντερα - με τον οποίο διατηρούσαν και φιλική σχέση μέχρι τον θάνατο του κορυφαίου λογοτέχνη. «Μετάφραση όλων των καινούργιων του βιβλίων και αναμετάφραση των παλιών, πάντα με την πολύτιμη βοήθειά του: 13 συνολικά έργα, ένα, η “Συνάντηση”, βραβεύτηκε από το ΕΚΕΜΕΛ», έχει επισημάνει ο ίδιος που, σε συνεννόηση με τον Κούντερα, επέβαλε και την απόδοση του τίτλου του διασημότερου ίσως μυθιστορήματος του Τσέχου συγγραφέα ως «Η αβάσταχτη ελαφρότητα της ύπαρξης», αμφισβητώντας το καθιερωμένο μέχρι τότε στα ελληνικά «Η αβάσταχτη ελαφρότητα του είναι». «(…) Ο Κούντερα, στο συγκεκριμένο έργο του, μιλάει για τη ζωή, για την ύπαρξη (…) Επίσης, σε άλλο σημείο, διαβάζουμε: “εάν δεν υπάρχει διαφορά ανάμεσα στο ευγενές και στο ποταπό, […] η ανθρώπινη ύπαρξη (existence) χάνει τις διαστάσεις της και αποκτά μιαν αβάσταχτη ελαφρότητα”: Ιδού, δηλαδή: ο καινούργιος τίτλος υπάρχει εξαρχής μέσα στο βιβλίο, δίνεται από τον ίδιο τον συγγραφέα(...)», εξηγούσε ο ίδιος σε συζήτηση που είχε με τον κριτικό Βαγγέλη Χατζηβασιλείου. Εκεί φαινόταν η εμμονή του στη λεπτομέρεια, η τελειομανία του... Πιο πρόσφατα (2024) ο Χάρης μετέφρασε και εξέδωσε («Εστία») το πολύτιμο και προφητικό κείμενο του Κούντερα «Πράγα, ένα ποίημα που χάνεται», το οποίο είχε πρωτοδημοσιευθεί στο περιοδικό Le débat το 1980.
Πιο γλαφυρά την πορεία της ζωής του την είχε περιγράψει στο τελευταίο σημείωμα της στήλης του «Ασκήσεις Μνήμης» στην «Εφ.Συν.», το οποίο με τίτλο «Αντίο; Στο επανιδείν; Ή και τα δυο;» (είχε δημοσιευτεί, 30/4/2022). Εκεί μεταξύ άλλων περιέγραφε και τη συνάντησή του με τον Οδυσσέα Ελύτη: «(…) Παράλληλα, τύχη ανέλπιστη, ο Ελύτης: σε στενή συνεργασία, ο δεύτερος τόμος με τα πεζά του, τα τελευταία έργα του, ποιητικά και άλλα, ενώ σχεδιάζαμε καταλεπτώς τη συγκεντρωτική έκδοση της ποίησής του, που μπήκε όμως μπροστά και εκδόθηκε μετά τον θάνατό του(…)».
Σε δική του επιμέλεια έχουν κυκλοφορήσει από τις Εκδόσεις Πατάκη οι «Δέκα μύθοι για την ελληνική γλώσσα» (2001, 9η έκδ. 2009), ενώ το δίτομο έργο (που συγκέντρωνε τα γραπτά από τη στήλη του «Μικρά Γλωσσικά», την οποία διατηρούσε στα «Νέα» από το 1999 έως το 2011) «Η γλώσσα, τα λάθη και τα πάθη» πρωτοκυκλοφόρησε από τις Εκδόσεις Πόλις (2003, 2008), επανεκδόθηκε από τον Γαβριηλίδη (2015, 2017) και το 2022 κυκλοφόρησε σε νέα, επίτομη, αναθεωρημένη έκδοση από την «Εστία». Επίσης από τις Εκδόσεις Γαβριηλίδη είχε κυκλοφορήσει καταρχάς η σειρά «Στοιχήματα», αποθησαύριση της έτερης στήλης του στα «Νέα» («Τα αδέσποτα»), «Στοιχήματα Α' - Εθνικισμός, Ρατσισμός, Μετανάστευση» (2013), «Στοιχήματα Β' - Γλωσσικά, Μεταφραστικά» (2013), «Στοιχήματα Γ' - Κοινωνία, Θρησκεία, Πολιτισμός» (2014) και «Στοιχήματα Δ' - Πολιτική και ιδεολογία» (2014). Η σειρά επανεκδίδεται σταδιακά από την «Εστία», αναθεωρημένη και συμπληρωμένη με τις «Ασκήσεις Μνήμης».
Τον Ιούνιο του 2024 ο Γιάννης Η. Χάρης είχε αναγορευτεί επίτιμος διδάκτορας στο Τμήμα Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Πατρών.
Η κηδεία του θα γίνει την ερχόμενη ΣΗΜΕΡΑ, Δευτέρα, 3 Φεβρουαρίου, στις 14.00, στον Αγιο Νικόλαο Ραγκαβά, στην Πλάκα.[..............................................]
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΟΛΑ ΤΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΣΤΟ ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΓΙΑΝΝΗ Η. ΧΑΡΗ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου