Ο ΚΑΡΛΟΣ ΦΟΥΕΝΤΕΣ
ΑΞΙΟΛΟΓΕΙ
ΤΑ 20 ΚΑΛΥΤΕΡΑ
ΛΑΤΙΝΟΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΑ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑΤΑ
Της Νατάσας Μπαστέα
Τα Νέα/Βιβλιοδρόμιο (17/09/2011)
Με αφορμή το καινούργιο του δοκιμιακό έργο για το «Μεγάλο μυθιστόρημα της Λατινικής Αμερικής» ο 83χρονος σήμερα συγγραφέας του περίφημου «Ο θάνατος του Αρτέμιο Κρουζ» (Αγρα) και άλλων 23 μυθιστορημάτων, 9 συλλογών διηγημάτων, 5 θεατρικών έργων και 15 δοκιμίων, έδωσε στο λογοτεχνικό περιοδικό «Babelia» της ισπανικής «El Pais» τη δική του αξιολόγηση για τα καλύτερα έργα τα οποία σηματοδοτούν το μεγαλείο αλλά και τη σημερινή δυναμική της λατινοαμερικανικής λογοτεχνίας, καθιερώνοντάς την ως μία από τις σημαντικότερες λογοτεχνίες στην ιστορία. Αν όμως η λίστα, ή μάλλον ο κανόνας του Φουέντες για τα δέκα καλύτερα μυθιστορήματα της μεγάλης γενιάς των λατινοαμερικανών συγγραφέων - πολλοί από τους οποίους συνδέθηκαν με το κίνημα του λεγόμενου μαγικού ρεαλισμού - είναι ως έναν βαθμό αναμενόμενος, ο κανόνας του για τα καλύτερα έργα των επιγόνων τους αποτελεί έκπληξη. Ετσι:
Ο κανόνας του 20ού αι.
περιλαμβάνει τα πεζά των:
• Χόρχε Λουίς Μπόρχες «Το Αλεφ» (Ελληνικά Γράμματα) • Αλέχο Καρπεντιέρ «Τα χαμένα βήματα» (Εξάντας) • Χούλιο Κορτάσαρ «Το κουτσό» (Εξάντας) • Γκαμπριέλ Γκαρσία Μαρκές «Εκατό χρόνια μοναξιά» (Λιβάνης) • Χοσέ Λεσάμα Λίμα «Paradiso» (Ινδικτος) • Χουάν Κάρλος Ονέτι «Η σύντομη ζωή» (Καστανιώτης) • Φερνάντο ντελ Πάσο «Σημειώσεις της αυτοκρατορίας» (Noticias del imperio) • Αουγκούστο Ρόα Μπάστος «Εγώ ο ύπατος» (Yo el supreme) • Χουάν Ρούλφο «Πέδρο Πάραμο» (Πατάκης) • Μάριο Βάργκας Λιόσα « Πότε πήραμε την κάτω βόλτα» Conversacion en La Catedral (Εξάντας) • Τομάς Ελόι Μαρτίνες «Αγία Εβίτα» (Ωκεανίδα).
Ο κανόνας του 21ου αι.
περιλαμβάνει τα (αμετάφραστα τα περισσότερα) πεζά των:
• Χουάν Γκαμπριέλ Βάσκες: «Η μυστική ιστορία της Κοσταγκουάνα» (Historia secreta de Costaguana) • Χόρχε Βόλπι «Αναζητώντας τον Κλίνγκσορ» (En busca de Klingsor) • Αρτούρο Φοντέν «Ακου τη φωνή σου» (Oir su voz) • Κάρλος Φρανζ «Η έρημος» (El desierto) • Σέρχιο Μισάνα «Οι παράλληλοι θάνατοι » (Las muertes paralelas) • Ιγνάσιο Παδίγια «Αμφιτρύων» (Κέδρος) • Σαντιάγο Γκαμπόα «Το σύνδρομο του Οδυσσέα» (El syndrome de Ulises) • Σαντιάγο Ρονκαλιόλο «Ο κόκκινος Απρίλης» (Καστανιώτης).
Οι κανόνες αυτοί είναι μια ιδανική αφορμή για να ξανασχεδιαστεί ο λογοτεχνικός χάρτης της Λατινικής Αμερικής μετά τους πολέμους που μεταξύ 1810 και 1821 χάρισαν στα διάφορα κράτη της την ανεξαρτησία από τους ισπανούς αποικιοκράτες. Αυτό επιχειρεί στο καινούργιο του βιβλίο ο σπουδαίος Μεξικανός που θεωρείται ότι έχει επηρεάσει όσο λίγοι τους ισπανόφωνους συγγραφείς.
Η πιο περίπλοκη και πλούσια λογοτεχνία της Λατινικής Αμερικής, είναι η αργεντίνικη, λέει ο Φουέντες, ο οποίος όμως αναφέρεται ελάχιστα στον Ερνέστο Σάμπατο και αγνοεί τον Μανουέλ Πουίγκ. Η πιο ιδιαίτερη (sui generis) λογοτεχνία πιστεύει όμως ότι έχει γεννηθεί στην Χιλή. Ο Φουέντες εκπλήσσει γιατί δεν κάνει καμία αναφορά στον πολύ εντυπωσιακό - και πρόσφατα χαμένο - Χιλιανό Ρομπέρτο Μπολάνιο. Στέκεται όμως στους ποιητές Νερούδα, Ουιντόμπρο, Μιστράλ, Παρά. Και τονίζει ότι η σύγχρονη μυθοπλασία έχει σφραγιστεί από τον Χοσέ Δονόσο και τον Χόρχε Εντουαρντς και συνεχίζεται με την Ιζαμπέλ Αλιέντε, τον Αρτούρο Φοντέν και τον Σέρχιο Μισάνα.
Το Περού, μας λέει στη συνέχεια, χαρακτηρίζεται από το έργο του (περσινού νομπελίστα) Μάριο Βάρκας Λιόσα.
Πιο δύσκολη είναι, αντίθετα, η αξιολόγηση των νέων συγγραφέων της Κολομβίας. Εκεί, ο Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες παραμένει μια μόνιμη ιστορική και ποιοτική αναφορά, ειδικότερα μάλιστα αφού στα «Εκατό χρόνια μοναξιά» συνέθεσε τις μεγάλες παραδόσεις των δασών και των πεδιάδων για να τις μετατρέψει σε μια διπλή αφήγηση. Αυτό ήταν το μυστικό. Η κληρονομιά αυτή όμως, είναι το πρόβλημα του Σαντιάγο Γκαμπόα και του Χουάν Γκαμπριέλ Βάσκες οι οποίοι χρειάστηκε να υπερβούν την παράδοση παρουσιάζοντας κάτι καινούργιο. Πράγματι, το «Σύνδρομο του Οδυσσέα» του Γκαμπόα και η «Μυστική ιστορία του Κοσταγκάνα ντε Βασκές» αποδεικνύουν ότι οι δύο συγγραφείς δεν αρνούνται αυτό που κληρονόμησαν αλλά γνωρίζουν ότι η πατροκτονία μπορεί να αποτελέσει μια αναγέννηση.
Από τη λογοτεχνία της Κούβας ο Φουέντες ξεχωρίζει δύο ονόματα: τον «νεοπλατωνικό» Χοσέ Λεσάμα Λίμα που το 1966 έγραψε τον «Παράδεισο», ένα από τα πιο περίπλοκα λατινοαμερικανικά μυθιστορήματα, και τον Αλέχο Καρπεντιέρ που «ανακάλυψε και πάλι τον κόσμο μας».
Υπάρχουν τέλος σε αυτό το βιβλίο δύο ονόματα που θα παραξενέψουν τον αναγνώστη. Η Βραζιλιάνα Νελίντα Πινιόν που «ακολουθεί την παράδοση του Χόρχε Αμάντο και του Ζοάο Γκιμαράες Ρόσα». Και ο Ισπανός Χουάν Γοϊτισόλο «άθεος και κληρονόμος εκών-άκων της Ελλάδας και της Ρώμης. Είναι δικός μας επειδή έδειξε όπως κανένας άλλος ποια είναι η κληρονομιά μας». Το κλειδί πάντως για να καταλάβουμε την πορεία της λατινοαμερικανικής λογοτεχνίας είναι το εξής: «Φανταστείτε», μας λέει ο Φουέντες, «τη Νότια Αμερική μαζί με τον Νέο Κόσμο όχι ως μια προέκταση στον χώρο αλλά ως μια προέκταση στον χρόνο, στην ιστορία. Ε! λοιπόν, αυτός ο αμερικανικός χωροχρόνος έχει τη δική του αφήγηση».
Ο Φουέντες ξεκινά το ταξίδι του στον χωροχρόνο με τους συγγραφείς που εμφανίστηκαν όταν ακόμα η Λατινική Αμερική βρισκόταν υπό ισπανική κατοχή, αλλά η καταγραφή του αρχίζει ουσιαστικά μετά τους Πολέμους της Ανεξαρτησίας. Ως παραδείγματα αναφέρει τον Λαστάρια ι Μπιλμπάο στη Χιλή, τον Μόρα στο Μεξικό και τον Αντρές Μπέλο - τον Βενεζουελανό που έζησε στη Χιλή. Κυρίως όμως μιλά για τον Ντομίνγκο Φαουστίνο Σαρμιέντο που έγραψε ένα από τα σημαντικότερα βιβλία του 19ου αιώνα στη Λατινική Αμερική, το οποίο (όπως και ο «Δον Κιχώτης») αποτελεί μια σύνθεση ειδών: είναι βιογραφία, γεωγραφία, ιστορία και πολιτική.
Ο Φουέντες θεωρεί ότι το λεγόμενο «μυθιστόρημα της Ανεξαρτησίας» εγκαινιάσθηκε από τον Μεξικανό Φερνάντες ντε Λιζάρντι και συνεχίσθηκε από διάφορους συγγραφείς που επηρεάσθηκαν από τον ρομαντισμό, τον ρεαλισμό και τον ευρωπαϊκό νατουραλισμό. Μεγάλη εξαίρεση ήταν ο Βραζιλιάνος Χοακίμ Μαρία Ματσάδο δε Ασίς ο οποίος επανέφερε τη θερβαντική παράδοση της μείξης των ειδών.
Στις αρχές του 20ού αιώνα αναδεικνύεται το ρεαλιστικό μυθιστόρημα με τον Ρόμουλο Γκαγιέγος και τους συγγραφείς της Μεξικανικής Επανάστασης. Ανάμεσά τους ο Αουγκουστίν Γιάνες και ο Χουάν Ρούλφο έκαναν την υπέρβαση στην πρωτοτυπία του ύφους, της δομής και της ιδεολογικής πρόθεσης, ανοίγοντας το κεφάλαιο της αισθητικής αναζήτησης με μια γραφή που ψάχνεται σε θέματα που μέχρι τότε κανείς δεν είχε θίξει. Ετσι, η ιστορία που αφηγούνται οι λατινοαμερικανοί συγγραφείς τον 19ο αιώνα γίνεται τον 20ό αιώνα μια ιστορία που κανείς δεν έχει αφηγηθεί πριν: «Ποιες είναι οι επιρροές και ποιες οι ρίζες μου;».
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου