Το βιβλίο «Οι Ευρωπαϊκοί Εμφύλιοι Πόλεμοι στον Κινηματογράφο: Μνήμη, Σύγκρουση και Νοσταλγία» αποτελεί μια σημαντική συμβολή στον τομέα της κινηματογραφικής και ιστορικής ανάλυσης, μελετώντας πώς ο κινηματογράφος διαχειρίζεται και αναπαριστά τις εσωτερικές συγκρούσεις που διαμόρφωσαν την Ευρώπη του 20ού αιώνα και συγκεκριμένα μέσα από εμφύλιους πολέμους και εσωτερικές συγκρούσεις που έλαβαν χώρα στην Ισπανία, την Ιρλανδία, τη Γιουγκοσλαβία και την Ελλάδα.

Οι ευρωπαϊκοί εμφύλιοι πόλεμοι του 20ού αιώνα, με την ένταση, τις πολιτικές και κοινωνικές συγκρούσεις που τους χαρακτήρισαν, υπήρξαν καταλυτικοί για την ιστορία της ηπείρου. Αυτές οι εσωτερικές αναταραχές, που εκδηλώθηκαν σε χώρες όπως η Ισπανία, η Ιρλανδία, η Γιουγκοσλαβία και η Ελλάδα, αποτυπώνονται με ιδιαίτερη ένταση στον κινηματογράφο, καθώς οι σκηνοθέτες προσπαθούν να κατανοήσουν, να αναπαραστήσουν και να επεξεργαστούν τα τραύματα του παρελθόντος. Ο κινηματογράφος, ως τέχνη και ως μέσο μαζικής επικοινωνίας, ανέλαβε να αναδείξει τα πάθη, τις διχόνοιες και τις ηρωικές στιγμές αυτών των πολέμων, δημιουργώντας ταινίες που αναφέρονται στη μνήμη, στην σύγκρουση και στην αναμέτρηση με το παρελθόν.

Οι εμφύλιοι πόλεμοι, με τον επώδυνο χαρακτήρα τους, μεταμορφώθηκαν σε κινηματογραφικές αφηγήσεις που όχι μόνο αναπαρίσταναν τα γεγονότα, αλλά και αναζητούσαν το νόημά τους μέσα από τις ανθρώπινες τραγωδίες και τις ηθικές αμφιβολίες που τα συνόδευαν. Μέσα από τα φιλμ, το κοινό όχι μόνο βίωσε τις ιστορικές συγκρούσεις, αλλά και ανακάλυψε τις πολυπλοκότητες των ηθικών, πολιτικών και κοινωνικών επιλογών που διαμορφώθηκαν σε μια εποχή πλήρους αναστάτωσης. Από τις μάχες της Ισπανικής Επανάστασης μέχρι την αναγέννηση των εθνικών και πολιτισμικών ταυτοτήτων μέσω της βίας των εμφυλίων, οι ταινίες έγιναν ένα παράθυρο στην καρδιά αυτών των συγκρούσεων, μεταφέροντας τη φρίκη και τη δραματικότητα τους σε όλο τον κόσμο.

Οι ταινίες αυτές δεν περιορίζονται απλώς στην αναπαράσταση των ιστορικών γεγονότων. Αντιθέτως, χρησιμοποιούν την αφήγηση, την αλληγορία και την εικαστική αισθητική για να διαπραγματευτούν την πολιτική μνήμη, τις συνέπειες του πολέμου και τις ηθικές προεκτάσεις των ιστορικών γεγονότων. Στο επίκεντρο αυτών των ταινιών βρίσκεται η αναζήτηση για μια συλλογική ή εθνική ταυτότητα, για την κατανόηση των αιτίων και των συνεπειών των εμφυλίων, αλλά και για την επανένωση ενός λαού με το τραυματισμένο του παρελθόν. Ο κινηματογράφος, λοιπόν, λειτουργεί ως καθρέφτης των κοινωνικών και πολιτικών αδιεξόδων, ενώ ταυτόχρονα ως εργαλείο ερμηνείας και αναστοχασμού της ιστορίας.

Το έργο εξετάζει τις αναπαραστάσεις των ευρωπαϊκών εμφύλιων πολέμων στον κινηματογράφο, δίνοντας έμφαση σε τρεις βασικούς άξονες. Στην μνήμη εξηγώντας στον αναγνώστη το πώς οι ταινίες λειτουργούν ως μέσα κατασκευής συλλογικής ή/και εθνικής μνήμης, πολλές φορές μετασχηματίζοντας ή αποσιωπώντας ιστορικά γεγονότα. Στην σύγκρουση μεταφέροντας την κινηματογραφική απεικόνιση της βίας, του πολιτικού διχασμού και της ηθικής πολυπλοκότητας των εμφυλίων, μελετώντας τις ιδεολογικές θέσεις που λαμβάνουν οι δημιουργοί. Και την νοσταλγία με την χρήση της αισθητικής της νοσταλγίας και του παρελθοντοστραφούς βλέμματος για να δημιουργηθεί μια οικεία και συχνά εξιδανικευμένη αναπαράσταση της εποχής των συγκρούσεων.

Η συγγραφέας, η οποία είναι λέκτορας στο Πανεπιστήμιο του Σάλφορντ και ειδικεύεται στον Κινηματογράφο και την Πολιτισμική Μνήμη, αναλύει τις αναπαραστάσεις αυτών των πολέμων μέσα από την κινηματογραφική ματιά, εστιάζοντας σε τρεις κεντρικούς άξονες: τη μνήμη, τη σύγκρουση και τη νοσταλγία. Η μνήμη γίνεται το θεμέλιο για την κατανόηση του τρόπου με τον οποίο οι ταινίες κατασκευάζουν συλλογική ή και εθνική συνείδηση, συχνά με την αλλαγή ή την απόκρυψη ιστορικών γεγονότων. Η σύγκρουση αναφέρεται στην απεικόνιση της βίας, του πολιτικού διχασμού και της ηθικής πολυπλοκότητας, καταδεικνύοντας τις ιδεολογικές θέσεις των δημιουργών. Η νοσταλγία, τέλος, διαχέεται σε κάθε πλάνο, δημιουργώντας μια αίσθηση επιστροφής στο παρελθόν, που είναι συχνά εξιδανικευμένο και φορτισμένο συναισθηματικά.

Μέσα από την ανάλυση κινηματογραφικών έργων όπως τα Belle Époque (1992) του Fernando Trueba, Butterfly’s Tongue [Η Γλώσσα Της Πεταλούδας] (1999) του José Luis Cuerda, Land and Freedom [Γη και Ελευθερία] (1995) του Ken Loach, Michael Collins (1996) του Neil Jordan, The Wind That Shakes The Barley [Ο Άνεμος Χορεύει Το Κριθάρι] (2006) του Ken Loach, Underground (1995) του Emir Kusturica, No Man’s Land [Ουδέτερη Ζώνη] (2001) του Danis Tanović και Ο Θίασος (1975) του Θόδωρου Αγγελόπουλου, η Κοσμίδου διερευνά τις διαφορετικές προσεγγίσεις που χρησιμοποιούν οι σκηνοθέτες για να αναπαραστήσουν τις συγκρούσεις αυτές. Μέσω των αναλύσεων του Mikhail Bakhtin για το καρναβαλικό βλέμμα, των θεωριών του Hayden White για την ιστοριοφωτία και των εννοιών της αλληγορίας και της πολιτισμικής μνήμης, η συγγραφέας φωτίζει τις αφηγηματικές στρατηγικές που επιλέγονται για να επανεξετάσουν το παρελθόν.

Το βιβλίο δεν είναι μόνο μια ανάλυση του κινηματογράφου, αλλά και μια σημαντική συμβολή στην κατανόηση του πώς οι ταινίες λειτουργούν ως μέσα αναστοχασμού της ιστορίας, προσφέροντας νέες αναγνώσεις και διαπραγματεύσεις των ιστορικών γεγονότων. Η Κοσμίδου, μέσω της αναλυτικής της προσέγγισης, καταδεικνύει πως ο κινηματογράφος μπορεί να χρησιμεύσει ως εργαλείο επεξεργασίας των συλλογικών τραυμάτων, αναδεικνύοντας νέες αφηγήσεις και προτείνοντας εναλλακτικούς τρόπους κατανόησης της ιστορίας. Ταυτόχρονα, αναζητά τη συμφιλίωση με το παρελθόν, διαπραγματευόμενη τις κοινωνικές επιθυμίες για επανεξέταση και ανασύνθεση των μνημών. Με αυτή τη μελέτη, η Κοσμίδου προσφέρει ένα πολύτιμο εργαλείο για όλους όσοι ενδιαφέρονται για την πολιτισμική μνήμη, την ιστορία και τον κινηματογράφο, δίνοντάς τους την ευκαιρία να κατανοήσουν σε βάθος πώς οι κινηματογραφικές εικόνες διαμορφώνουν την αντίληψη και την ερμηνεία του παρελθόντος.

Η Eleftheria Rania Kosmidou είναι Λέκτορας στο Τμήμα Film Production του Πανεπιστημίου του Σάλφορντ στο Μάντσεστερ της Μεγάλη Βρετανίας από το 2017. Είναι κάτοχος διδακτορικού διπλώματος από το UCD (University College Dublin) στον τομέα Κινηματογράφος και Πολιτισμική Μνήμη. Τα επιστημονικά και διδακτικά της ενδιαφέροντα επικεντρώνονται στις ευρωπαϊκές ταινίες εμφυλίων πολέμων, την πολιτισμική μνήμη, τον μπρεχτικό κινηματογράφο, τον κινηματογράφο του Θόδωρου Αγγελόπουλου και τον σύγχρονο ελληνικό κινηματογράφο. Δημοσιεύει σε ελληνικά και διεθνή επιστημονικά περιοδικά, συγγράφει κεφάλαια σε συλλογικούς τόμους και εξέδωσε στον Routledge το 2013 (επανέκδοση 2016) την παρούσα μονογραφία με πρωτότυπο τίτλο European Civil War Films: Memory, Conflict and Nostalgia. Συνεπιμελήθηκε το ειδικό τεύχος “Studies in Cultural Memory” για το επιστημονικό περιοδικό Journal of Media and Cultural Politics (Intellect, 2016).

Κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μωβ