Διδακτορικό, ένας μακρύς δρόμος
Όταν στα 25 μου εξέφρασα στους γονείς μου την πρόθεσή μου να υποβάλω πρόταση διδακτορικής διατριβής, αν και εκπαιδευτικοί, με έκπληξη και επιφύλαξη με ρώτησαν αν σκόπευα να σπουδάζω «για μια ζωή». Την ίδια στιγμή μού κατέστησαν σαφές ότι αν το αποφάσιζα θα έπρεπε να εργαστώ ταυτόχρονα, καθώς με την αρωγή τους σπούδαζα εκτός οικογενειακής εστίας ήδη έξι χρόνια. Τελικό τους επιχείρημα –μάλλον προειδοποίηση– ήταν ότι το διδακτορικό είναι ένας μακρύς και δύσκολος δρόμος. Και, πράγματι, αν γνώριζα τη συνέχεια, ίσως να μην τολμούσα να τον ακολουθήσω. Σε τόσο νεαρή ηλικία όμως επικρατεί –και επιβάλλεται– η αισιοδοξία.
Κάποιος καθηγητής μου μού είχε επισημάνει ότι, από την εμπειρία του, σχεδόν οι μισοί διδακτορικοί φοιτητές στην πορεία το εγκαταλείπουν. Απολύτως κατανοητό, αφού το πλαίσιο δεν είναι υποστηρικτικό. Το διδακτορικό συνήθως σε συναντά σε φάση της ζωής σου που επιθυμείς να αυτονομηθείς. Κάτι, όμως, καθόλου αυτονόητο κατά τη διάρκειά του.
Προφανώς και δεν τίθεται ζήτημα «όρεξης» ή μη για εργασία. Το ίδιο το διδακτορικό είναι μία εξαιρετικά επίπονη εργασία. Κάθε σελίδα που γράφεται, κάθε πίνακας που συμπληρώνεται, είναι αποτέλεσμα ωρών, ημερών, μηνών «παρασκηνιακής» εργασίας. Απαιτεί χρόνο –ισοδύναμο μιας πλήρους απασχόλησης– που όταν εργάζεσαι είναι πρακτικά αδύνατον να διαθέσεις. Επιχειρείς συνεπώς να καλύψεις τα κενά με «υπερωρίες» σε Σαββατοκύριακα, αργίες, ολονυκτίες, πράγμα που συχνά οδηγεί σε φυσική εξάντληση. Το διδακτορικό, ακόμη και αν αποτελεί προσωπικό όραμα, είναι πολλές οι φορές που τοποθετείται από τη ροή της καθημερινότητας σε δεύτερη μοίρα, στοιχείο που γεννά τις «ενοχές» της διαρκούς εκκρεμότητας.
Μια υποτροφία είναι ωφέλιμη, συνήθως όμως δεν επαρκεί. Εν μέσω κρίσης, σημαντικά κονδύλια για αμειβόμενη έρευνα δεν υπήρχαν, ενώ οι πληρωμές των ερευνητικών προγραμμάτων ήταν πενιχρές και αργούσαν δραματικά. Τα πράγματα βελτιώθηκαν μετά το 2015. Είναι γεγονός ότι το διδακτορικό μπορεί να απορροφήσει σε βαθμό που να απολέσει κανείς την επαφή με το επαγγελματικό γίγνεσθαι.
Σημαντικό, όμως, ποσοστό όσων εκπονούν διατριβή εργάζεται παράλληλα, σε ένα δυσχερές μείγμα που άλλοτε οδηγεί το διδακτορικό σε τέλμα άλλοτε αν, υπό όρους επιτευχθεί, συντελεί σε μια σφαιρικότερη αντίληψη. Στοιχεία του Εθνικού Κέντρου Τεκμηρίωσης έδειχναν ότι το 2016 στην Ελλάδα το ποσοστό των διδακτόρων που απασχολούνται στον τομέα των επιχειρήσεων ήταν μικρότερο σε σχέση με άλλες χώρες. Αυτό σχετίζεται με τους ελάχιστους διαύλους επικοινωνίας του Πανεπιστημίου με την αγορά για τη χειροπιαστή προώθηση των παραγόμενων καινοτομιών. Με άλλα λόγια, το Πανεπιστήμιο υστερεί στο «μάρκετινγκ» του εαυτού του.
Υπάρχουν και δυσκολίες προερχόμενες από τον ίδιο τον χώρο του Πανεπιστημίου. Εκεί τη διαφορά κάνουν οι άνθρωποι. Η σχέση με τον επιβλέποντα καθηγητή είναι μία από αυτές που ονομάζουμε «σχέσεις ζωής». Στη μακρά, χρονοβόρα, μοναχική διαδικασία του διδακτορικού με τα πολλά ανεβοκατεβάσματα, τον φόβο του αδιεξόδου και τις στιγμές απελπισίας, ο καθηγητής –όταν είναι ευσυνείδητος δάσκαλος– είναι εκείνος που μπορεί να σου «φωτίσει τον δρόμο».
Η πρόσφατη συζήτηση για τη σχέση διδακτόρων - εργασίας δεν με εξέπληξε. Την αμφισβήτηση και έναν ιδιότυπο ρατσισμό συνάντησα σε κάποια επαγγελματικά περιβάλλοντα. Αλλοτε θεωρείσαι πολύ «θεωρητικός», «γάλακτος» για απαιτητική εργασία. Οποιος βέβαια γνωρίζει την επιμονή και την ψυχική διαχείριση που χρειάζεται το διδακτορικό, αντιλαμβάνεται ότι έχεις εκπαιδευτεί και έχεις κριθεί ακριβώς για αυτό.
Αλλοτε πάλι διέκρινα έναν απροσδιόριστο φθόνο. Κάποιος που –παρά την προφανή ταλαιπωρία που υφίσταται– αντέχει να οραματίζεται κάτι πέραν της πεζής πραγματικότητας ίσως «χαλάει την πιάτσα». Εχει κάτι το ονειρικό η έρευνα, ένα στοιχείο διαφυγής, μια προσήλωση στην πρόοδο – και υπό αυτήν την έννοια ένα ένστικτο ελευθερίας, που άλλους τους ενοχλεί και άλλους δεν τους συμφέρει. Διότι δεν εγγράφεται στην κουλτούρα της υποταγής και των χαμηλών αξιώσεων που γέννησε και καλλιέργησε η κρίση και μεταφράζεται ως «μη ζητάς πολλά».
Τελικά το διδακτορικό μπορεί να σε μετασχηματίσει ως άνθρωπο. Πέρα από τη γνώση, διαμορφώνεις μια άλλη ματιά απέναντι στον κόσμο (πιο συνθετική, πιο διερευνητική, πιο μεθοδική, πιο καινοτόμα). Ζητάς νέες απαντήσεις. Και επομένως επινοήσεις. Είναι ένα προσωπικό στοίχημα που όταν το κερδίζεις, βιώνεται ως μια μεγάλη κατάκτηση.
Η συζήτηση περί εργατικότητας των διδακτόρων περιττεύει. Είναι όμως αφορμή να εξετάσουμε πώς η έρευνά τους μπορεί να γίνει περισσότερο βιώσιμη και αξιοποιήσιμη, ώστε αφενός να εξελίσσεται, αφετέρου να συνοδεύεται από αναγνώριση της προσπάθειας. Δεν διαφαίνεται όμως τέτοια σοβαρή πρόθεση, όταν το 2021 η δημόσια Παιδεία –το κύριο μέσο κοινωνικής κινητικότητας– υποχρηματοδοτείται κατά 1,17% για πρώτη φορά μετά το 2016, με τα Πανεπιστήμια να πλήττονται καίρια.
* διδάκτορας Πολιτικής Επικοινωνίας στα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης του Πανεπιστημίου Αθηνών
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου