Ναόμι Κλάιν: Ο καπιταλισμός σκοτώνει, όχι η «ανθρώπινη φύση»

Στέλιος Ελληνιάδης

edromos.gr 

 

7-9 λεπτά

---

«Δεν είμαστε καταδικασμένοι, εκτός κι αν το επιλέξουμε»
(Κέιτ Μάρβελ, Πανεπιστήμιο Κολούμπια και Ινστιτούτο Διαστημικών μελετών Γκόνταρντ της NASA)

 

 

Αν υπάρχουν παρήγορα φαινόμενα, ένα απ’ αυτά είναι ότι υπάρχουν άνθρωποι που έχουν αφιερώσει όλη τη ζωή τους σε ένα αγώνα για ένα καλύτερο κόσμο, χωρίς να πισωγυρίσουν. Κι αυτό έχει μεγάλη σημασία, γιατί ζούμε στην εποχή που πολλοί από την Αριστερά, από τον εν γένει αποκαλούμενο προοδευτικό χώρο, πέρασαν σταδιακά στο αντίπαλο στρατόπεδο∙ εξαργύρωσαν την αριστερή τους ταυτότητα με μία καλή θέση στο σύστημα έχοντας διακριθεί κοινωνικά από τη συμμετοχή τους στη μάχη για την ανατροπή του! Για να φτάσουμε από τον Κον Μπεντίτ στον Γιέλτσιν θα περάσουμε από ένα τεράστιο αριθμό «αριστερών» που μεταλλάχθηκαν, ανένηψαν και ενσωματώθηκαν, άλλοι σε βαθμό πλημμελήματος κι άλλοι σε βαθμό κακουργήματος.
Άνθρωποι, όμως, όπως ο Νόαμ Τσόμσκι και η Ναόμι Κλάιν, τους οποίους αναφέρω ενδεικτικά ως υποδείγματα μιας σχετικά ολιγάριθμης αλλά εξαιρετικής ποιότητας στοχαστές-ακτιβιστές που βρίσκονται στον αντίποδα των καιροσκόπων της Αριστεράς, αγόγγυστα και ολόψυχα ενημερώνουν σωστά τους πολίτες και τροφοδοτούν τα κινήματα με πνευματικό υλικό μπαίνοντας οι ίδιοι μπροστά στις αντιπαραθέσεις και τις συγκρούσεις με τις πιο αντιδραστικές δυνάμεις που μονοπωλούν την εξουσία και επιβάλλουν τις πολιτικές που εξυπηρετούν τα συμφέροντα της ολιγαρχίας του 1%.
Αφορμή για το σχόλιο αυτό είναι η κυκλοφορία στην Ελλάδα του βιβλίου «Στις φλόγες – Το καυτό θέμα της κλιματικής αλλαγής» της Ναόμι Κλάιν (μετ. Μιχάλης Μακρόπουλος, εκδ. Κλειδάριθμος). Από το «Δόγμα του Σοκ» (2007, στην Ελλάδα 2010) που ταρακούνησε πολλές λιμνάζουσες αντιλήψεις και έκανε παγκόσμια διάσημη την συγγραφέα, η Κλάιν δεν έχει σταματήσει να γράφει και να επεκτείνει τη δραστηριότητά της σε πολλούς συναφείς τομείς, πανταχού παρούσα κατά κάποιον τρόπο, έχοντας πλέον σαν στόχο όχι μόνο την αποκάλυψη και τη διαμαρτυρία, αλλά και τη συμμετοχή στη διαμόρφωση προτάσεων, όπως είναι το Πράσινο New Deal.
Στο βιβλίο περιλαμβάνονται αυτοτελή κείμενα τα οποία είναι πολύ κατατοπιστικά για το τι συμβαίνει στα διεσπαρμένα «μέτωπα», σε πολλά μέρη του κόσμου, σε σχέση με τις καταστροφές στο περιβάλλον, αλλά και τα κινήματα που αναπτύσσονται με διαφορετικές μορφές, αλλά συνήθως με κοινούς παρονομαστές.

Οι φταίχτες

Σχετικά με τους κοινωνικούς παράγοντες που επιτείνουν αρνητικά την κλιματική αλλαγή, γράφει η Ναόμι Κλάιν: «Αυτή είναι μια κρίση δημιουργημένη σε μεγάλο βαθμό από τα πλουσιότερα στρώματα της κοινωνίας: σχεδόν το 50% των εκπομπών αερίων σε όλο τον κόσμο παράγονται από το πιο εύπορο 10% του πληθυσμού της γης∙ το πλουσιότερο 20% είναι υπεύθυνο για το 70%. Ωστόσο οι επιπτώσεις αυτών των εκπομπών βλάπτουν πρώτα και χειρότερα τους πιο φτωχούς, αναγκάζοντας όλο και περισσότερους ανθρώπους να μετακινηθούν, με πολλούς ακόμα να είναι καθ’ οδόν. Μια μελέτη του 2018 από την Παγκόσμια Τράπεζα υπολογίζει ότι μέχρι το 2050 παραπάνω από 140 εκατομμύρια άνθρωποι στην Υποσαχάρια Αφρική, στη Νότια Ασία και στη Λατινική Αμερική θα έχουν εκτοπιστεί εξαιτίας των κλιματικών πιέσεων, ένας υπολογισμός που για πολλούς θεωρείται συντηρητικός. Οι περισσότεροι θα μείνουν στις χώρες τους, συνωστισμένοι σε ήδη υπερβολικά επιβαρυμένες πόλεις και παραγκουπόλεις, αλλά πολλοί θα αναζητήσουν μια καλύτερη ζωή αλλού.»
Αναπόφευκτα, λοιπόν, το ζήτημα της σωτηρίας της ζωής συνδέεται με την καταπολέμιση των τεράστιων ανισοτήτων κι αυτό το συμπέρασμα θέτει επί τάπητος για τους πιο σοβαρούς από τους διανοητές το ζήτημα της κοινωνικής αλλαγής άνευ της οποίας ούτε η φτώχεια μπορεί να εξαλειφθεί ούτε το περιβάλλον να προστατευθεί. Βέβαια, αυτό το ζήτημα, το πιο ριζοσπαστικό, τίθεται, αλλά δεν αποσπάει τη σημαία από την επικέντρωση στον αγώνα για την καταπολέμηση των παραγόντων που επηρεάζουν άμεσα την κλιματική αλλαγή υπολογίζοντας ότι η συνειδητοποίηση της αναγκαιότητας επέρχεται μέσα από τη γνώση και τη συμμετοχή στα κινήματα.
Δυστυχώς, οι ατζέντες των παλιού τύπου αριστερών φορέων στη Δύση είτε έχουν προσαρμοστεί στις ατζέντες των αστικοδημοκρατικών κομμάτων είτε διαπνέονται ακόμα από μια στενή έννοια οικονομισμού και εργατισμού με αποτέλεσμα να εντάσσουν την οικολογική συνιστώσα στα προγράμματά τους, αλλά στην πράξη να υστερούν σε σχέση με τα νέα κινήματα που έχουν αναγάγει τον αγώνα για το περιβάλλον σε ύψιστη προτεραιότητα. Κινήματα που κι απ’ αυτά ορισμένα δεν συνδέουν πάντα το οικολογικό με το κοινωνικό σκέλος. Στοχαστές σαν την Ναόμι Κλάιν έχοντας υπόψη τους αυτό το καίριο ζήτημα, το οποίο δεν επιλύεται πρόχειρα και βιαστικά, γεφυρώνουν το χάσμα με νέες συνεχώς εξελισσόμενες επεξεργασίες.
«Δεν υπάρχει καμία ανάγκη να ζούμε εμείς οι άνθρωποι υπό τον καπιταλισμό∙ είμαστε ικανοί να οργανωθούμε σε κάθε είδους διαφορετικά κοινωνικά συστήματα με πολύ μεγαλύτερο χρονικό ορίζοντα και πολύ περισσότερο σεβασμό για τα φυσικά συστήματα υποστήριξης της ζωής…» γράφει η Κλάιν στο κείμενο «Ο καπιταλισμός, όχι η «ανθρώπινη φύση», σκότωσε τη δυναμική μας στην αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής».

Εκτροπές

Στα πλούσια σε προσεγγίσεις κείμενά της η Ναόμι Κλάιν επισημαίνει και τους κινδύνους, τις παρανοήσεις, τις εκτροπές έως και τις εκμεταλλεύσεις που προκύπτουν από την ανάδειξη των θεμάτων της κλιματικής αλλαγής και της προστασίας του περιβάλλοντος. Για παράδειγμα, έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον αφενός η επισήμανση της προσπάθειας των βασικών υπευθύνων, του 1%, όχι να συμβάλλουν στην επίλυση του προβλήματος, αλλά να το εκμεταλλευτούν πολιτικά και οικονομικά και αφετέρου η επίταση των συντηρητικών, αυταρχικών και φασιστικών τάσεων, σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο μέσα στην κοινωνία, με βάση την αντιμετώπιση του κινήματος για την κλιματική αλλαγή ως απειλής για την καθεστηκυία τάξη, απειλής για το καπιταλιστικό σύστημα και για τη φυλετικά λευκή και θρησκευτικά χριστιανική κυριαρχία. Είναι χαρακτηριστική η συμπαράταξη σημαντικής μερίδας των Αμερικάνων με τις απόψεις των αρνητών της κλιματικής αλλαγής που έχουν επιφανείς και πολιτικά ισχυρούς επικεφαλής σαν τον Τραμπ και τον Μπολσονάρο. Αλλά χαρακτηριστική είναι και η πλατφόρμα που προωθείται μέσα από εξτρεμιστικές ακροδεξιές οργανώσεις και από τα μπλογκ και τους «τοίχους» επικίνδυνα διαταραγμένων νεοφασιστικών στοιχείων, όπως του Άντερς Μπρέιβικ που θεωρώντας τον αγώνα για την κλιματική αλλαγή σαν μέρος μιας μεγάλης συνωμοσίας των «Περιβαλλοντο-Κομμουνιστών» κατά της λευκής δυτικής κουλτούρας, δολοφόνησε 77 νέους σε κατασκήνωση στη Νορβηγία το 2011 ή του Αυστραλού Μπρέντον Τάραντ που -αυτοπροσδιοριζόμενος ως «εθνο-εθνικιστής» και «οικοφασίστας»- δολοφόνησε 51 άτομα και τραυμάτισε σοβαρά άλλα 49 σε δύο τεμένη στη Νέα Ζηλανδία!
Η Ναόμι Κλάιν θέτει πολλά ζητήματα καθαρά, ανάγλυφα και μαχητικά. Σήμερα διαμορφώνονται και άλλες απόψεις για το τι πρέπει να γίνει, καθώς και ενστάσεις για τις λύσεις που προτείνει, αλλά το σίγουρο είναι ότι η Κλάιν εξακολουθεί να αποτελεί σε παγκόσμια κλίμακα ίσως τον πολυτιμότερο επιταχυντή των αντιδράσεων στην επιτελούμενη καταστροφή. Διαβάστε την!

Ναόμι Κλάιν - Βικιπαίδεια

*************************

 

 

 

Translated by Argyris Georgoulis

Reviewed by LLUKA BULLARI

 

 

Μόλις έκανα κάτι που ποτέ δεν είχα κάνει πριν. Πέρασα μια εβδομάδα στη θάλασσα, σ' ένα ερευνητικό σκάφος. Λοιπόν, δεν είμαι επιστήμονας, αλλά συνόδευα μια αξιόλογη επιστημονική ομάδα από το Πανεπιστήμιο της Νότιας Φλόριντα, η οποία ανίχνευε τις διαδρομές του πετρελαίου της BP στον κόλπο του Μεξικού. Eπί τη ευκαιρία, να το πλοίο όπου βρισκόμασταν. Οι επιστήμονες με τους οποίους ήμουν μαζί δεν μελετούσαν την επίδραση του πετρελαίου και των διασπορέων στους μεγάλους οργανισμούς - στα πουλιά, στις χελώνες στα δελφίνια, στα γοητευτικά, δημοφιλή πλάσματα. Εξετάζουν τους πάρα πολύ μικρούς οργανισμούς, αυτούς που τρώγονται από τους λίγο μεγαλύτερους οργανισμούς, οι οποίοι τελικά τρώγονται από τους πολύ μεγάλους οργανισμούς. Και αυτό που βρίσκουν είναι ότι ακόμα και ίχνη πετρελαίου και διασπορέων μπορούν να είναι εξαιρετικά τοξικά για το φυτοπλαγκτόν, πολύ άσχημα νέα δηλαδή, μιας και τόσο πολλές ζωές εξαρτώνται απ' αυτό. Σε μεγάλη αντίθεση με αυτά που ακούσαμε λίγους μήνες νωρίτερα, σχετικά με το πώς το 75% του πετρελαίου αυτού, με κάποιο μαγικό τρόπο, εξαφανίστηκε και δεν χρειαζόταν να ανησυχούμε γι αυτό, η καταστροφή είναι ακόμα σε εξέλιξη. Συνεχίζει την ανοδική διαδρομή της μέσα στην τροφική αλυσίδα. Όμως, αυτό δεν θα έπρεπε να μας εκπλήσσει: η Ρέιτσελ Κάρσον -η Νονά της σύγχρονης περιβαλλοντολογίας- μας είχε προειδοποιήσει γι' αυτό ακριβώς το ζήτημα από το 1962. Κατέδειξε ότι οι άνθρωποι της εξουσίας -όπως τους αποκαλούσε- που βομβάρδισαν ολοκληρωτικά πόλεις και λιβάδια με τοξικά εντομοκτόνα όπως το DDT, απλώς προσπαθούσαν να σκοτώσουν τους μικρούς οργανισμούς: τα έντομα, όχι τα πουλιά. Αλλά λησμόνησαν το γεγονός ότι τα πουλιά τρέφονται με κάμπιες, ότι οι κοκκινολαίμηδες τρώνε πολλά σκουλήκια, που τώρα ήταν γεμάτα DDT. Κι έτσι, οι κοκκινολαίμηδες νεοσσοί δεν μπόρεσαν να εκκολαφθούν, ωδικά πτηνά πέθαναν μαζικά, πόλεις βουβάθηκαν. Γι' αυτό και ο τίτλος "Σιωπηλή Άνοιξη". Προσπαθώ να επισημάνω αυτό που συνεχίζει να με σπρώχνει πίσω στον Κόλπο του Μεξικού, επειδή είμαι Καναδή και δεν μπορώ να ανακαλύψω κανέναν προγονικό δεσμό. Και νομίζω πως η απάντηση είναι το ότι πιστεύω πως δεν έχουμε πλήρως παραδεχθεί τι σημαίνει αυτή η καταστροφή, τι σήμαινε να βλέπεις μια τρύπα -ένα ρήγμα στον κόσμο μας- να χάσκει, τι σήμαινε να βλέπεις τα περιεχόμενα της Γης, σε απευθείας τηλεοπτική μετάδοση, να ρέουν ορμητικά 24 ώρες τη μέρα επί μήνες. Μετά από τόσο καιρό που λέγαμε στους εαυτούς μας ότι τα εργαλεία και η τεχνολογία μας μπορούν να ελέγξουν τη φύση, ξαφνικά βρεθήκαμε πρόσωπο με πρόσωπο με την αδυναμία μας, με την έλλειψη ελέγχου, καθώς το πετρέλαιο ξεχυνόταν με δύναμη και ματαίωνε κάθε προσπάθεια για τη συγκράτησή του: "ημίψηλα καπέλα", φραγές του στομίου, και, το πλέον αξέχαστο, η ρίψη σκουπιδαριού - η φαεινή ιδέα να ρίξεις παλιά λάστιχα και μπάλες του γκολφ κάτω σ' αυτή την τρύπα στα έγκατα της γης. Αλλά ακόμα πιο εντυπωσιακή από τη θηριώδη δύναμη που προερχόταν απ' αυτή την πετρελαιοπηγή ήταν η απερισκεψία η οποία ελευθέρωσε αυτή τη δύναμη - η απροσεξία, η έλλειψη σχεδιασμού που χαρακτήριζε την επιχείρηση, από τη γεώτρηση μέχρι τον καθαρισμό. Αν υπάρχει ένα πράγμα που η συμβολή της BP στον "εμπλουτισμό του νερού" έκανε ξεκάθαρο είναι ότι, ως κουλτούρα, έχουμε γίνει υπερβολικά πρόθυμοι να παίξουμε στα ζάρια πράγματα που είναι πολύτιμα και αναντικατάστατα - και να το κάνουμε αυτό, χωρίς ένα εφεδρικό σχέδιο, χωρίς μια στρατηγική εξόδου. Και είναι πολύ δύσκολο να πούμε ότι η BP ήταν η πρώτη, τέτοιου είδους, εμπειρία μας τα τελευταία χρόνια. Οι ηγέτες μας μπαίνουν με τέρμα το γκάζι σε πολέμους, ενώ διηγούνται στους εαυτούς τους κεφάτες ιστορίες για εύκολες επιτυχίες και υποδοχές με παρελάσεις, και μετά ακολουθούν χρόνια θανατηφόρων προσπαθειών ελέγχου και αντιμετώπισης των καταστροφών, τύπου Φρανκενστάιν τερατουργήματα με μορφή πολιορκιών και εφόδων και αντεπαναστάσεων και, γι' άλλη μια φορά, δεν υπάρχει στρατηγική αποχώρησης. Οι μάγοι της οικονομίας μας, με σταθερό ρυθμό, πέφτουν θύματα παρόμοιας υπερβολικής αυτοπεποίθησης, πείθοντας τους εαυτούς τους ότι η τελευταία φούσκα είναι ένα νέο είδος αγοράς - το είδος που δεν καταρρέει ποτέ. Κι όταν, αναπόφευκτα, γίνεται κάτι τέτοιο οι καλύτεροι και οι εξυπνότεροι ψάχνουν για το οικονομικό αντίστοιχο της ρίψης σκουπιδαριού - σ' αυτή την περίπτωση, τη ρίψη τεράστιων ποσών απ' το πολύ απαραίτητο δημόσιο χρήμα μέσα σε μια πολύ διαφορετικού είδους τρύπα. Όπως και με τη BP, η τρύπα βουλώνεται, προσωρινά τουλάχιστον, αλλά όχι πριν την απόσπαση ενός τεράστιου τιμήματος. Πρέπει να κατανοήσουμε γιατί συνεχίζουμε να αφήνουμε να συμβαίνει αυτό, επειδή είμαστε στο μέσο αυτού που ίσως να είναι το μεγαλύτερο απ' όλα μας τα στοιχήματα: το να αποφασίσουμε τι να κάνουμε, ή να μη κάνουμε, για την κλιματική αλλαγή. Τώρα, όπως γνωρίζετε, πάρα πολύς χρόνος ξοδεύεται, σ' αυτή τη χώρα και σ' όλο τον κόσμο, σε συζητήσεις σχετικές με την κλιματική αλλαγή. Μπαίνει το ερώτημα: "Κι αν οι επιστήμονες της Διακυβερνητικής Επιτροπής για την Κλιματική Αλλαγή (IPCC) κάνουν όλοι λάθος;" Λοιπόν, μια πολύ πιο σχετική ερώτηση, όπως την θέτει η φυσικός του MIT Έβελιν Φοξ Κέλερ, είναι: "Κι αν αυτοί οι επιστήμονες δεν κάνουν λάθος;" Με δεδομένα τα διακυβεύματα, η κλιματική κρίση ξεκάθαρα μας καλεί να δράσουμε με βάση την αρχή της προφύλαξης, τη θεωρία που υποστηρίζει ότι όταν η ανθρώπινη υγεία και το περιβάλλον βρίσκονται σε σημαντικό κίνδυνο και όταν η πιθανή ζημιά είναι μη αναστρέψιμη, δεν είμαστε σε θέση να περιμένουμε για την απόλυτη επιστημονική βεβαιότητα. Καλύτερα να κάνουμε λάθος, έχοντας προτιμήσει μια επιφυλακτική στάση. Πιο ξεκάθαρα, το βάρος της απόδειξης ότι μια πρακτική είναι ασφαλής δεν θα 'πρεπε να πέφτει στο κοινό, το οποίο θα μπορούσε να ζημιωθεί, αλλά, μάλλον, στις βιομηχανίες, που βγάζουν κέρδη. Αλλά η περιβαλλοντική πολιτική των πλούσιων χωρών -στο μέτρο που υπάρχει κάτι τέτοιο- δεν βασίζεται στην προφύλαξη, αλλά μάλλον στην ανάλυση κόστους-οφέλους - την εύρεση της πορείας δράσης που οι οικονομολόγοι πιστεύουν ότι θα έχει τον ελάχιστο αντίκτυπο στο ΑΕΠ μας. Έτσι αντί να ρωτάμε, όπως θα απαιτούσαν τα μέτρα προφύλαξης, τι πρέπει να κάνουμε, το συντομότερο δυνατό, ώστε να αποφύγουμε πιθανές καταστροφές, εμείς διατυπώνουμε αλλόκοτες ερωτήσεις όπως αυτή: "Ποιο είναι το απώτατο χρονικό σημείο μέχρι το οποίο μπορούμε να περιμένουμε, πριν αρχίσουμε να μειώνουμε σοβαρά τις εκπομπές αερίων θερμοκηπίου; Μπορούμε να αναβάλουμε κάτι τέτοιο ως το 2020, το 2030, το 2050;" Ή ρωτάμε: "Πόσο πιο θερμό μπορούμε ν' αφήσουμε τον πλανήτη να γίνει, χωρίς να έχουμε πρόβλημα επιβίωσης; Μπορούμε να προχωρήσουμε με δύο βαθμούς, τρεις βαθμούς ή -εκεί που οδηγούμαστε με τα τωρινά δεδομένα- τέσσερις βαθμούς Κελσίου;" Και, παρεμπιπτόντως, η υπόθεση ότι μπορούμε να ελέγξουμε με ασφάλεια το τρομερά πολύπλοκο κλιματικό σύστημα της Γης, -λες και έχει ένα θερμοστάτη- και να κάνουμε τον πλανήτη ούτε πολύ ζεστό, ούτε πολύ κρύο, αλλά ακριβώς όπως πρέπει -περίπου όπως στο παραμύθι της Γκόλντιλοκς και στις σχετικές θεωρίες- είναι καθαρή φαντασία και δεν προέρχεται από τους κλιματολόγους, αλλά από τους οικονομολόγους, που επιβάλλουν τον μηχανιστικό τρόπο σκέψης τους στην επιστήμη. Το θέμα είναι ότι απλά δε γνωρίζουμε πότε η υπερθέρμανση που δημιουργούμε θα καταλήξει σ' έναν ασταμάτητο κατακλυσμό ανατροφοδοτούμενων σημάτων κινδύνου. Έτσι, γι' άλλη μια φορά: γιατί παίρνουμε αυτά τα τρελά ρίσκα με ό,τι πολύτιμο έχουμε; Μια σειρά από εξηγήσεις μπορεί να ξεπετάγονται στο μυαλό σας τώρα, η απληστία, ας πούμε. Αυτή είναι μια πολύ δημοφιλής εξήγηση, με μεγάλη δόση αλήθειας. Γιατί το να παίρνεις μεγάλα ρίσκα, όπως όλοι ξέρουμε, αποφέρει πολύ χρήμα. Μια άλλη εξήγηση, που συχνά ακούτε, για την απερισκεψία, είναι η ύβρις. Και η απληστία και η ύβρις είναι στενά συνυφασμένες, όταν έχουμε να κάνουμε με την απερισκεψία. Για παράδειγμα, αν τυχαίνει να είσαι ένας τριανταπεντάχρονος τραπεζίτης και βγάζεις 100 φορές περισσότερα από έναν νευροχειρουργό χρειάζεσαι κάτι για να πεις, χρειάζεσαι μια ιστορία, που να κάνει αυτή τη διαφορά εύλογη. Και δεν έχεις πολλές επιλογές στην πραγματικότητα. Ή είσαι ένας απίστευτα καλός απατεώνας, και μπορείς και τη γλιτώνεις -την έφερες στο σύστημα- ή είσαι ένα παιδί θαύμα, που όμοιό του δεν έχει δει ποτέ ο κόσμος. Όμως, oποιαδήποτε απ' αυτές τις επιλογές -το παιδί θαύμα ή ο απατεώνας- θα σου δώσει υπερβολική αυτοπεποίθηση και, γι' αυτό το λόγο, θα αυξηθεί η τάση σου να παίρνεις ακόμα μεγαλύτερα ρίσκα στο μέλλον. Παρεμπιπτόντως, ο Τόνι Χέιγουορντ, ο διευθύνων σύμβουλος της BP, είχε μια πλακέτα στο γραφείο του με χαραγμένο το μότο που τον ενέπνεε: "Τι θα επιχειρούσες να κάνεις αν ήξερες ότι αποκλείεται να αποτύχεις;" Λοιπόν, αυτή είναι, πραγματικά, μια δημοφιλής πλακέτα και αυτό είναι ένα κοινό από ιδιαίτερα επιτυχημένους ανθρώπους, οπότε στοιχηματίζω ότι κάποιοι από εσάς έχουν αυτή την πλακέτα. Μη νιώθετε ντροπιασμένοι. Το να βγάζεις το φόβο της αποτυχίας απ' το μυαλό σου μπορεί να είναι κάτι πολύ καλό αν προπονείσαι για το τρίαθλο ή ετοιμάζεσαι να δώσεις μια ομιλία στο TED αλλά, προσωπικά, πιστεύω πως οι άνθρωποι που έχουν τη δύναμη να τινάξουν στον αέρα την οικονομία και να καταστρέψουν το οικοσύστημά μας καλύτερα θα ήταν να βάλουν μια εικόνα του Ίκαρου να κρέμεται στον τοίχο τους επειδή... -ίσως όχι ειδικά αυτήν εδώ- όμως θέλω να σκέπτονται την πιθανότητα αποτυχίας συνέχεια. Λοιπόν, είμαστε άπληστοι έχουμε υπερβολική αυτοπεποίθηση και έχουμε διαπράξει ύβρεις αλλά, αφού είμαστε εδώ στο γυναικείο TED, ας εξετάσουμε έναν άλλον παράγοντα που θα μπορούσε να συνεισφέρει με κάποιον ελάχιστο τρόπο στο θέμα της κοινωνικής απερισκεψίας. Λοιπόν, δεν θα επιμείνω σ' αυτό το σημείο, αλλά μελέτες όντως δείχνουν ότι, ως επενδυτές, οι γυναίκες είναι πολύ λιγότερο επιρρεπείς στην ανάληψη απερίσκεπτων ρίσκων απ' ό,τι οι άντρες, ακριβώς επειδή, όπως ήδη ακούσαμε, οι γυναίκες δεν έχουν την τάση να προσβάλλονται από υπερβολική αυτοπεποίθηση κατά τον τρόπο που αυτό συμβαίνει στους άντρες. Αποδεικνύεται λοιπόν ότι το να σε πληρώνουν λιγότερο και να σε εξυμνούν λιγότερο έχει και τις καλές πλευρές του - για την κοινωνία, τουλάχιστον. Η άλλη πλευρά αυτού του γεγονότος είναι ότι το να σου λένε διαρκώς πως είσαι χαρισματικός, διαλεγμένος και γεννημένος για να διοικείς έχει ευδιάκριτα κοινωνικά μειονεκτήματα. Και αυτό το πρόβλημα -πείτε το "οι κίνδυνοι των προνομίων"- μας φέρνει πιο κοντά, νομίζω, στη ρίζα της κοινωνικής μας απερισκεψίας. Γιατί κανείς από εμάς -τουλάχιστον στο βόρειο τμήμα της Γης- ούτε γυναίκες, ούτε άντρες, δεν εξαιρείται πλήρως απ' αυτό το μήνυμα. Να για ποιο πράγμα μιλάω: είτε τους δεχόμαστε και ενεργούμε ανάλογα, είτε τους απορρίπτουμε συνειδητά, ο πολιτισμός μας παραμένει υπό το κράτος συγκεκριμένων αρχετυπικών μύθων σχετικά με την υπεροχή μας πάνω στους άλλους και πάνω στη φύση. Ο μύθος των πρόσφατα ανακαλυφθέντων συνόρων και του πιονιέρου κατακτητή, ο μύθος του πρόδηλου πεπρωμένου μας να επεκταθούμε σ' όλη τη Βόρεια Αμερική, ο μύθος της αποκάλυψης και της σωτηρίας. Κι εκεί που νομίζεις ότι οι μύθοι αυτοί σβήνουν και χάνονται μέσ' το χρόνο, και ότι τους ξεπεράσαμε, ξεπετιούνται στα πιο περίεργα μέρη. Για παράδειγμα, έπεσα πάνω σ' αυτή τη διαφήμιση έξω από τις γυναικείες τουαλέτες στο αεροδρόμιο της πόλης του Κάνσας. Είναι για το νέο ανθεκτικό κινητό της Μοτορόλα και, ναι, πραγματικά λέει: "Χαστούκισε τη μητέρα φύση στο πρόσωπο". Δεν το δείχνω απλώς για ν' ανοίξω καβγά με τη Μοτορόλα, αυτή είναι η επιπλέον αμοιβή. Το δείχνω επειδή -δεν είναι χορηγοί, έτσι δεν είναι;- επειδή, με τον τρόπο της, αυτή είναι μια ακατέργαστη απόδοση της ιστορίας της ίδρυσής μας. Χαστουκίσαμε τη μητέρα φύση πολλές φορές και κερδίσαμε. Και πάντα κερδίζουμε, επειδή το να κυβερνούμε τη φύση είναι η μοίρα μας. Αλλά, αυτό δεν είναι το μόνο παραμύθι που λέμε στους εαυτούς μας για τη φύση. Υπάρχει κι άλλο ένα, εξίσου σημαντικό, σχετικά με το πόσο αυτή η ίδια μητέρα φύση είναι τόσο περιποιητική και τόσο ευπροσάρμοστη, ώστε δεν μπορούμε ποτέ να ελαττώσουμε την αφθονία της. Ας ακούσουμε τον Τόνι Χέιγουορντ ξανά: "Ο κόλπος του Μεξικού είναι ένας πολύ μεγάλος ωκεανός. Η ποσότητα του πετρελαίου και των διασπορέων που ρίχνουμε μέσα του είναι ελάχιστη σε σχέση με τη συνολική ποσότητα του νερού." Με άλλα λόγια, ο ωκεανός είναι μεγάλος, μπορεί να τ' αντέξει. Είναι αυτή ακριβώς η εξυπακουόμενη παραδοχή της έλλειψης ορίων που κάνει δυνατό το να παίρνουμε τα ανεύθυνα ρίσκα που παίρνουμε. Γιατί αυτός είναι ο πραγματικός κεντρικός μύθος μας: Όσο και να τα θαλασσώσουμε, πάντα θα υπάρχει κι άλλο - κι άλλο νερό, κι άλλη γη κι άλλοι ανεκμετάλλευτοι πόροι. Μια νέα φούσκα θα αντικαταστήσει την παλιά. Μια νέα τεχνολογία θα εμφανιστεί, για να διορθώσει τα χάλια που φτιάξαμε με την προηγούμενη. Κατά κάποιον τρόπο, αυτή είναι η ιστορία του εποικισμού της αμερικανικής ηπείρου, της χώρας με τα υποτιθέμενα ανεξάντλητα όρια, όπου απέδρασαν οι Ευρωπαίοι. Είναι επίσης η ιστορία του μοντέρνου καπιταλισμού. Γιατί ήταν ο πλούτος αυτής της χώρας που γέννησε το οικονομικό μας σύστημα, ένα σύστημα που δεν μπορεί να επιβιώσει χωρίς αδιάκοπη ανάπτυξη και μια ατέλειωτη παροχή νέων συνόρων. Λοιπόν, το πρόβλημα είναι ότι αυτή η ιστορία ήταν, ανέκαθεν, ένα ψέμα. Η Γη πάντοτε είχε όρια: ήταν, απλώς, πέρα από το οπτικό μας πεδίο. Και τώρα φτάσαμε σ' αυτά τα όρια σε πολλαπλά μέτωπα. Νομίζω πως το γνωρίζουμε αυτό, όμως βρισκόμαστε παγιδευμένοι σε μια επαναλαμβανόμενη διαδικασία. Όχι μόνο συνεχίζουμε να λέμε και να ξαναλέμε τις ίδιες τετριμμένες ιστορίες, αλλά τώρα το κάνουμε αυτό με μια φρενίτιδα και μια μανία η οποία, ειλικρινά, αγγίζει τα όρια της παρωδίας. Πώς αλλιώς να ερμηνεύσεις τον πολιτιστικό χώρο που καταλαμβάνει η Σάρα Πέιλιν. Λοιπόν, απ' τη μια μεριά μας παροτρύνει να κάνουμε γεωτρήσεις, γιατί ο Θεός έβαλε τους πόρους αυτούς μέσα στο έδαφος ώστε εμείς να τους εκμεταλλευτούμε, και απ' την άλλη, αγάλλεται μέσα στην απεραντοσύνη της ανέγγιχτης ομορφιάς της Αλάσκας στην επιτυχημένη τηλεοπτική εκπομπή της. Το δίδυμο αυτό μήνυμα είναι τόσο καθησυχαστικό όσο και τρελό. Αγνόησε αυτούς τους υφέρποντες φόβους ότι έχουμε τελικά φτάσει στα όρια μας. Εξακολουθούν να μην υπάρχουν όρια. Πάντα θα υπάρχει ένα ακόμη σύνορο. Έτσι, σταμάτα να ανησυχείς και συνέχισε να ψωνίζεις. Όμως, μακάρι αυτό να αφορούσε μόνο τη Σάρα Πέιλιν και το τηλεοπτικό της πρόγραμμα. Στους περιβαλλοντικούς κύκλους ακούμε συχνά ότι, αντί να στραφούμε στις ανανεώσιμες πηγές, συνεχίζουμε όπως πριν, σαν να μην τρέχει τίποτα. Αυτή η εκτίμηση, δυστυχώς, είναι πάρα πολύ αισιόδοξη. Η αλήθεια είναι ότι έχουμε ήδη εξαντλήσει τόσο πολλά από τα εύκολα προσβάσιμα ορυκτά καύσιμα ώστε έχουμε ήδη περάσει σε μια πολύ πιο επικίνδυνη επιχειρηματική εποχή, την εποχή της παραγωγής ενέργειας από υπερβολικά δυσπρόσιτες πηγές. Αυτό λοιπόν σημαίνει γεωτρήσεις για πετρέλαιο στα βαθύτερα νερά, συμπεριλαμβανομένων των παγωμένων αρκτικών θαλασσών, όπου ένας καθαρισμός μπορεί, απλώς, να είναι αδύνατος. Σημαίνει μεγάλης κλίμακας υδραυλικές ρωγματώσεις για αέριο και μαζικές αποψιλωτικές εξορυκτικές επιχειρήσεις για κάρβουνο, που όμοιές τους δεν έχουμε δει μέχρι τώρα. Και το πλέον αμφιλεγόμενο: σημαίνει την πισσούχο άμμο. Δεν σταματά να με εκπλήσσει το πόσο λίγα γνωρίζουν οι άνθρωποι έξω απ' τον Καναδά σχετικά με την πισσούχο άμμο της Αλμπέρτα, η οποία αυτό το χρόνο σχεδιάζεται να γίνει η νούμερο ένα πηγή εισαγόμενου πετρελαίου στις Ηνωμένες Πολιτείες. Αξίζει να δώσουμε λίγο χρόνο για να κατανοήσουμε αυτή τη μέθοδο γιατί νομίζω ότι φανερώνει την απερισκεψία μας και την πορεία όπου βρισκόμαστε με πολύ καλό τρόπο. Λοιπόν, αυτό είναι το μέρος όπου βρίσκεται η πισσούχος άμμος, κάτω από ένα από τα τελευταία μεγαλειώδη αρκτικά δάση κωνοφόρων. Το πετρέλαιο δεν βρίσκεται σε υγρή μορφή. Δεν μπορείς, έτσι απλά, ν' ανοίξεις μια τρύπα και να το αντλήσεις. Η πισσούχος άμμος είναι στερεά, ανακατεμένη με το χώμα. Έτσι, για να την αποσπάσεις, πρέπει πρώτα να ξεφορτωθείς τα δέντρα. Μετά ξηλώνεις το επιφανειακό έδαφος και φτάνεις σ' αυτή την ελαιώδη άμμο. Η διαδικασία απαιτεί μια τεράστια ποσότητα νερού, η οποία στη συνέχεια αδειάζεται με αντλίες σε τεράστιες τοξικές τεχνητές λίμνες αποβλήτων. Αυτά είναι πολύ άσχημα νέα για τους ντόπιους, αυτόχθονες πληθυσμούς που μένουν σε χαμηλότερα σημεία: αναφέρουν την εμφάνιση ανησυχητικά υψηλών ποσοστών καρκίνου. Τώρα, κοιτώντας σ' αυτές τις εικόνες, είναι δύσκολο να αντιληφθούμε την κλίμακα αυτής της επιχείρησης, η οποία μπορεί ήδη να γίνει ορατή απ' το διάστημα και θα μπορούσε να επεκταθεί σε μια περιοχή με το μέγεθος της Αγγλίας. Νομίζω ότι πραγματικά βοηθάει το να κοιτάξουμε τα ανατρεπόμενα που μεταφέρουν το χώμα, τα μεγαλύτερα που κατασκευάστηκαν ποτέ. Αυτός εκεί, δίπλα στη ρόδα, είναι ένας άνθρωπος. Η άποψή μου είναι ότι αυτό δεν είναι γεώτρηση πετρελαίου, δεν είναι καν εξόρυξη. Είναι γδάρσιμο της γης. Αχανή, εντυπωσιακά τοπία ξεκοιλιάζονται και μένουν μονόχρωμα, γκρίζα. Τώρα, θα πρέπει να ομολογήσω ότι, στο μέτρο που με αφορά, θα το θεωρούσα απλώς ένα βδέλυγμα, αρκεί να μην εξέπεμπε ούτε ένα άτομο άνθρακα. Αλλά η αλήθεια είναι ότι, κατά μέσο όρο, η μετατροπή αυτής της γλίτσας σε ακατέργαστο πετρέλαιο προξενεί σχεδόν τρεις φορές περισσότερη ρύπανση από αέρια θερμοκηπίου απ' ό,τι προξενεί η παραγωγή συμβατικού πετρελαίου στον Καναδά. Πώς αλλιώς να το περιγράψεις αυτό, παρά σαν μια μορφή μαζικής παραφροσύνης; Ακριβώς τη στιγμή που γνωρίζουμε ότι χρειαζόμαστε να μάθουμε να ζούμε στην επιφάνεια του πλανήτη μας από την ενέργεια του ήλιου, του ανέμου και των κυμάτων, μανιωδώς σκάβουμε για να φτάσουμε στο βρωμερότερο, το πλέον ρυπογόνο υλικό που μπορείς να φανταστείς. Εδώ είναι που ο μύθος της επ' άπειρον ανάπτυξης μάς έχει φέρει, σ' αυτή τη μαύρη τρύπα στο κέντρο της πατρίδας μου - ένα μέρος τέτοιου πλανητικού πόνου που, όπως και την πετρελαιοπηγή της BP, μπορεί κανείς μόνο να το παρατηρεί, για τόσο καιρό. Όπως ο Τζάρεντ Ντάιαμοντ και άλλοι μάς έχουν δείξει, αυτός είναι ο τρόπος που οι πολιτισμοί αυτοκτονούν, πατώντας με μανία το γκάζι, εκείνη ακριβώς τη στιγμή, που θα έπρεπε να ενεργοποιήσουν τα φρένα. Το πρόβλημα είναι ότι ο κεντρικός μύθος μας έχει μια απάντηση γι' αυτό, επίσης. Στο τελευταίο λεπτό ακριβώς, πρόκειται να σωθούμε ακριβώς όπως σε κάθε ταινία του Χόλιγουντ, ακριβώς όπως ο Θεός θα σώσει τους δίκαιους. Αλλά, βεβαίως, η κοσμική μας θρησκεία είναι η τεχνολογία. Λοιπόν, μπορεί να παρατηρείτε όλο και περισσότερες επικεφαλίδες σαν αυτές. Η ιδέα πίσω από αυτή τη μορφή γεωμηχανικής, όπως ονομάζεται, είναι ότι, καθώς ο πλανήτης θερμαίνεται, ίσως να μπορέσουμε να εκτοξεύσουμε θειικές ενώσεις και σωματίδια αλουμινίου στη στρατόσφαιρα, ώστε να προκληθεί αντανάκλαση μερικών από τις ακτίνες του ήλιου πίσω στο διάστημα, κι έτσι να πέσει η θερμοκρασία του πλανήτη. Το πλέον παλαβό σχέδιο -δεν είναι δική μου επινόηση- προβλέπει την τοποθέτηση ενός πράγματος που είναι ουσιαστικά ένας σωλήνας άρδευσης, δεκαοχτώμισι μίλια ψηλά στον ουρανό, κρεμασμένο από μπαλόνια, να ξερνάει διοξείδιο του θείου. Κι έτσι, λύνεται το πρόβλημα της μόλυνσης με περισσότερη μόλυνση. Δείτε το σαν την ύστατη ρίψη σκουπιδαριού. Οι σοβαροί επιστήμονες που έχουν εμπλακεί σ' αυτή την έρευνα, υποστηρίζουν, όλοι, ότι αυτές οι τεχνικές είναι εντελώς αδοκίμαστες. Δεν γνωρίζουν αν θα φέρουν αποτέλεσμα και δεν έχουν ιδέα για το τι είδους τρομακτικές παρενέργειες θα μπορούσαν να εξαπολύσουν. Παρ' όλα αυτά, η παραμικρή αναφορά στη γεωμηχανική χαιρετίζεται σε κάποιους κύκλους -ιδιαίτερα σε κύκλους των ΜΜΕ- από μια ανακούφιση με μια δόση ευφορίας. Έχουμε πλησιάσει σε μια δίοδο διαφυγής. Έχουμε βρει ένα νέο σύνορο. Το πιο σημαντικό, δεν χρειάζεται ν' αλλάξουμε τον τρόπο ζωής μας, παρ' όλα αυτά. Βλέπετε, για μερικούς ανθρώπους ο σωτήρας είναι ένας τύπος μ' έναν ριχτό, μεγαλοπρεπή μανδύα. Για κάποιους άλλους, είναι ένας τύπος μ' έναν σωλήνα ποτίσματος. Χρειαζόμαστε απεγνωσμένα μερικούς καινούργιους μύθους. Χρειαζόμαστε μύθους που να έχουν διαφορετικού είδους ήρωες πρόθυμους να πάρουν διαφορετικού είδους ρίσκα, - ρίσκα που αντιμετωπίζουν κατάφατσα την απερισκεψία, που βάζουν την αρχή της προφύλαξης σε εφαρμογή ακόμα κι αν αυτό σημαίνει άμεση δράση - ήρωες δηλαδή σαν τους εκατοντάδες νέους ανθρώπους που είναι διατεθειμένοι να συλληφθούν κατά τον αποκλεισμό ρυπογόνων εργοστασίων ηλεκτρικής ενέργειας ή κατά τον αγώνα ενάντια σε επιχειρήσεις αφαίρεσης βουνοκορφών για εξόρυξη κάρβουνου. Χρειαζόμαστε μύθους που αντικαθιστούν αυτό το γραμμικό αφήγημα της επ' άπειρον ανάπτυξης με κυκλικά αφηγήματα που μας θυμίζουν ότι όλα εδώ πληρώνονται, ότι αυτό είναι το μοναδικό μας σπίτι: δεν υπάρχει δίοδος διαφυγής. Πείτε το κάρμα, πείτε το φυσική, δράση και αντίδραση, πείτε το πρόνοια: είναι η αρχή που μας θυμίζει ότι η ζωή είναι πολύ πολύτιμη για να τη διακινδυνεύεις για οποιοδήποτε κέρδος. Ευχαριστώ. (Χειροκρότημα)