Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΟΥ ΣΩΚΡΑΤΗ

"Ο Σωκράτης ήθελε να γίνει μάρτυρας της φιλοσοφίας"

Η περίφημη δίκη του αρχαίου Έλληνα φιλοσόφου Σωκράτη θεωρείται μία από τις σημαντικότερες περιπτώσεις κακοδικίας, καθώς είχε οδηγήσει στην επιβολή της θανατικής ποινής στον «πατέρα» της δυτικής σκέψης, αναφέρει η εφημερίδα The Independent και αναδημοσιεύουν Τα Νέα (09.06.2009). Ωστόσο ένα νέο βιβλίο αμφισβητεί την εικόνα του αθώου μάρτυρα που πέθανε για τις ιδέες του.

O Σωκράτης είχε κατηγορηθεί για «ασέβεια» και «διαφθορά των νέων» το 399 π.Χ., με κατηγορίες οι οποίες, όπως πιστεύουν οι περισσότεροι ιστορικοί, είχαν εφευρεθεί από προκατειλημμένους συμπολίτες του. Η ποινή προέβλεπε να πιει μόνος του κώνειο. Τώρα όμως ένας καθηγητής από το Πανεπιστήμιο του Κέμπριτζ ισχυρίζεται ότι η δίκη του Σωκράτη διεξήχθη με απόλυτα δίκαιο τρόπο και ότι ο φιλόσοφος ήταν ένοχος, σύμφωνα με το κατηγορητήριο. Πηγαίνοντας ακόμα ένα βήμα πιο πέρα, ο Πολ Κάρτλετζ πιστεύει πως ο Σωκράτης επιδίωξε να θανατωθεί. Στο βιβλίο του «Η αρχαία ελληνική πολιτική σκέψη στην εφαρμογή», που μόλις κυκλοφόρησε, ο Πολ Κάρτλετζ υποστηρίζει ότι ενώ πολιτικοί και ιστορικοί έχουν χρησιμοποιήσει τη δίκη για να σημειώσουν ότι μερικές φορές μπορεί η δημοκρατία να καταλήξει στην εξουσία του όχλου, η υπόθεση αυτή δεν αποτελεί παράδειγμα. «Όλοι ξέρουν ότι οι Έλληνες εφηύραν τη δημοκρατία, αλλά δεν ήταν μια δημοκρατία όπως τη γνωρίζουμε σήμερα και ως αποτέλεσμα αυτού έχουν αναγνώσει την Ιστορία λανθασμένα» λέει. «Οι κατηγορίες τις οποίες αντιμετώπισε ο Σωκράτης μάς φαίνονται γελοίες, αλλά στην αρχαία Αθήνα οι πολίτες πίστευαν ότι εξυπηρετούσαν το δημόσιο καλό».

Στο βιβλίο του, ο καθηγητής Κάρτλετζ αμφισβητεί τα κλασικά επιχειρήματα ότι ο Σωκράτης ήταν θύμα πολιτικών αντιπαραθέσεων. Ιστορικοί επηρεασμένοι από αρχαίους συγγραφείς όπως ο Πλάτωνας, έχουν υποστηρίξει ότι με την ανοιχτή κριτική που έκανε ο Σωκράτης σε επιφανείς Αθηναίους πολιτικούς δημιούργησε πολλούς εχθρούς. Άλλοι ιστορικοί θεωρούν ότι οι διδασκαλίες του Σωκράτη προκάλεσαν πολιτική εξέγερση και η δίκη έγινε προς παραδειγματισμό.

Ο καθηγητής Κάρτλετζ αναφέρει ότι ο Σωκράτης αμφισβήτησε την εξουσία πολλών θεών και έλεγε ότι τον οδηγούσε το εσωτερικό του «δαιμόνιο», όρος που μάλλον περιέγραφε τη διαίσθηση, αλλά πολλοί το ερμήνευσαν ως μια υπερφυσική επιρροή, κάτι που θα είχε εξοργίσει τους πιστούς της εποχής. Η κατηγορία της «ασέβειας» ήταν εντελώς αποδεκτή σε μια δημοκρατία ευλαβική απέναντι στους θεούς της, υποστηρίζει ο καθηγητής. Ερασιτέχνες εισαγγελείς παρουσίασαν τις κατηγορίες μπροστά σε ένα σώμα ενόρκων που αποτελούνταν από 501 «άξιους» πολίτες. Αν μπορούσαν να αποδείξουν ότι ο κατηγορούμενος έθετε σε κίνδυνο το κοινό καλό, το πιθανότερο ήταν ότι θα καταδικαζόταν.

Ο συγγραφέας πιστεύει ότι ο Σωκράτης προκάλεσε τον θάνατό του. Σύμφωνα με το αθηναϊκό σύστημα, σε τέτοιου είδους δίκες ο κατηγορούμενος μπορούσε να προτείνει την τιμωρία του. Αντί να πάρει στα σοβαρά αυτή την ευκαιρία, ο Σωκράτης στην αρχή αστειεύτηκε ότι πρέπει να επιβραβευθεί και στο τέλος πρότεινε ένα πρόστιμο υπερβολικά μικρό. Οι ένορκοι δεν εκτίμησαν το χιούμορ του και του επέβαλαν τη θανατική ποινή. Λέει ο καθηγητής Κάρτλετζ: «Η ιδέα ότι δεν ήταν ένοχος, αλλά εκτελέσθηκε από την εξουσία του όχλου είναι λανθασμένη. Απομακρύνοντάς τον, η κοινωνία είχε καθαρθεί στα μάτια των Αθηναίων και η τάξη είχε αποκατασταθεί».

Η ΄Αντζι Χομπς, καθηγήτρια Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο Ουόργουικ, λέει για τις κατηγορίες που απαγγέλθηκαν στον Σωκράτη: «Το αν κάποιος θεωρεί πως ο φιλόσοφος είχε δίκαιο ή αν ήταν πράγματι ένας άνθρωπος που προκαλούσε προβλήματα, είναι ανοιχτό προς συζήτηση. Ο Σωκράτης είχε ενοχλήσει σημαντικούς ανθρώπους με μεγάλη επιρροή. Ήταν απότομος και δεν είχε τακτ. Οι φιλόσοφοι θεωρούνταν επικίνδυνοι εκείνη την εποχή και δεν ήταν ο μόνος που βρήκε τον μπελά του. Οι Αθηναίοι είχαν προφανώς δίκαιο που ενοχλήθηκαν επειδή προέτρεπε τους νέους να σκέφτονται μόνοι τους». Συμφωνεί ότι ο Σωκράτης «δεν έπρεπε να πεθάνει» και ότι έκανε δύσκολο στο δικαστήριο να μην του επιβάλει τη θανατική ποινή. Όταν οι δεσμοφύλακες του ξεκαθάρισαν ότι θα του επέτρεπαν να «δραπετεύσει», εκείνος αρνήθηκε. «Ο Σωκράτης ήθελε να γίνει μάρτυρας της φιλοσοφίας», λέει η καθηγήτρια Χομπς. «Επενδύσαμε σε αυτόν και τον “επανεφηύραμε” ως φάρο της τίμιας και ελεύθερης σκέψης, εξιδανικευμένο από τον Πλάτωνα, αλλά για τα δεδομένα της αρχαίας Αθήνας η δίκη του ήταν μια δίκαιη υπόθεση».

Και μερικά βασικά πράγματα
τα οποία πρέπει να γνωρίζουμε για τον Σωκράτη:

1. Γεννήθηκε το 470 π.Χ. στον Δήμο Αλωπεκής της Αθήνα
2. Ηταν γιός του γλύπτη Σωφρονίσκου και αρχικά ακολούθησε το επάγγελμα του πατέρα του
3. Στα 17 του χρόνια γνώρισε τον φιλόσοφο Αρχέλαο, που του μετέδωσε το πάθος για τη φιλοσοφία
4. Απέκτησε έναν πολυάριθμο κύκλο πιστών φίλων, κυρίως νέων, από αριστοκρατικές οικογένειες
5. Δεν δίδαξε συστηματικά αλλά διαλεγόταν σε κάθε σημείο της πόλης με ανθρώπους κάθε κοινωνικής τάξης, μην παίρνοντας χρήματα
6. Το 399 π.Χ. κατηγορήθηκε για ασέβεια προς τους θεούς και για διαφθορά των νέων
7. Καταδικάστηκε σε θάνατο και ήπιε το κώνειο, αν και μπορούσε να δραπετεύσει.